گفت‌وگو با مدیر انتشارات فرهنگ و هنر گویا در نشست «تاریخ شفاهی کتاب»
ناصر میرباقری: قیمت کتاب از پیتزا ارزان‌تر است/ سجده شکر استاد فرشچیان پس از چاپ نفیس کتابش
ناصر میرباقری، مدیر انتشارات فرهنگ و هنر گویا در هفتمین نشست از سلسله نشست‌های «تاریخ شفاهی کتاب» گفت: استاد فرشچیان با تردید کتابش را برای چاپ به ما سپرد اما بعد از دیدن کتابش از خوشحالی سجده شکر به جا آورد زیرا تصور نمی‌کرد که صنعت چاپ در ایران به این اندازه پیشرفت کرده باشد.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نصرالله حدادی در هفتمین نشست از سلسله نشست‌های «تاریخ شفاهی کتاب» که هر هفته دوشنبه‌ها به همت «مرکز کتاب‌پژوهی» مؤسسه خانه کتاب برگزار می‌شود، روز گذشته هشتم دی‌ماه به گپ و گفت با ناصر میرباقری، مدیر انتشارات فرهنگ و هنر گویا پرداخت. متن پرسش‌‌های حدادی و پاسخ‌های میرباقری را در ادامه می‌خوانید.
در ابتدا خودتان را معرفی کنید.
من ناصر میرباقری متولد شهرستان خوانسار هستم. در دانشگاه در رشته راه و ساختمان تحصیل کرده‌ام و به دلیل علاقه به کار کتاب از رشته مهندسی وارد کار نشر شدم.
از شهر خوانسار و تعداد زیاد کتابفروشی‌های آن بگویید.
مردم خوانسار از حدود 800 سال گذشته به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی خاص و نبود زمین‌های کشاورزی به مسائل فرهنگی، هنری و کتابت روی آوردند. در این شهر هیچ‌‌گونه رونق اقتصادی وجود نداشت و این عقیده که خلا موجود با کارهای فرهنگی و هنری پر شود، شکل گرفت. خوانسار دارای دانشمندان زیاد و برجسته‌ای است. از 700 سال قبل تا سال 1375، هزار و 178 مولف با کتاب‌هایی در زمینه‌های مختلف، هزار و 263 خوشنویس، یکهزار روحانی و تعداد زیادی مصحح، هنرمند و کتابفروش از این شهر برخاسته‌اند.
آیا خاندان میرباقری در زمینه نشر هم فعالیت می‌کردند؟
چهار نسل از خانواده ما در زمینه کتابفروشی فعال بودند. نسل اول خانواده ما که در زمینه کتابفروشی فعالیت می‌کرد، میرزا محمود خوانساری در حدود 135 سال قبل بود که نماینده صنف کتابفروشان در مجلس را هم به عهده داشته است. نسل دوم به میرزا علی‌اکبرخان خوانساری اختصاص دارد که 100 سال قبل به کار کتابفروشی در خوانسار اشتغال داشت که با مهاجرت به تهران در تیمچه حاجب‌الدوله اولین کتابفروشی را در این مکان دایر کرد. نسل سوم از این خانواده در حدود 80 سال قبل کتابفروشی‌های سقراط، بنیاد و شرق را در خیابان بوذرجمهری احداث کردند. من به عنواننسل چهارم از خانواده در حال حاضر در این زمینه به فعالیت مشغول هستم.
ناصر میرباقری از چه سالی کار نشر را آغاز کرد؟
من به دلیل علاقه‌ام به کتاب از سال 1356 در این زمینه شروع به فعالیت کردم و بعد از آن با ورود به دانشگاه این کار را ادامه دادم اما به طور رسمی از سال 1358 وارد این حرفه شدم و در حال حاضر 35 سال سابقه فعالیت در حوزه کتاب را دارم.
چرا کتابفروشی خود را در خیابان کریم‌خان دایر کردید؟
من ابتدا در نظر داشتم کتابفروشی در خیابان انقلاب باز کنم بعد از دیدن چند مغازه، از انقلاب وارد خیابان کریم‌خان شدم و آنجا را فضای مناسبی برای این کار دیدم زیرا در این خیابان به جز دو کتابفروشی که به زبان‌های خارجی کتاب می‌فروخت، هیچ کتابفروشی دیگری وجود نداشت و ما اولین کتابفروشی با کتاب‌های فارسی در این خیابان بودیم.
چرا تا قبل از پیروزی انقلاب، ناشری که منحصرا کتاب‌های نفیس منتشر کند، وجود نداشت و کتاب‌های این چنینی انگشت‌شمار بودند؟
در گذشته توان مالی محدود و کمبود امکانات کافی برای چاپ کتاب‌های نفیس وجود داشت و همزمان با آن فرهنگ استفاده از کتاب‌های هنری در میان مردم رواج پیدا نکرده بود به طوری که اولین کتاب ما درباره ایرانشناسی به سختی به فروش رفت اما رفته رفته این فرهنگ در میان مردم شکل گرفت و اکنون بعد از سال‌ها صنعت نشر کتاب‌های نفیس با پیشرفت روبه‌رو شد.
اولین کتاب‌هایی که در مجموعه گویا منتشر کردید، چه بودند؟
من ابتدا کتاب‌های رمان و ادبیات را منتشر می‌کردم اما از سال 1368 به دلیل احساس خلا در زمینه نشر کتاب‌های نفیس در ایران، به چاپ این گونه از آثار روی آوردم.
یکی از شاخصه‌های کار شما کار کردن با هنرمندانی همچون استاد فرشچیان و استاد آقامیری است. این هنرمندان دارای چه خصوصیاتی هستند؟
هنرمندان از نظر حساسیت و شخصیت با یکدیگر متفاوتند و شاید این حساسیت آنان باعث شده که در رشته خاص هنری رشد کنند. باید تمرکز خاصی در رفتار با هنرمندان داشته باشیم. به عنوان مثال استاد فرشچیان جدای از شخصیت هنری، دارای خصوصیات اخلاقی خاصی است که در برخورد نزدیک با او می‌توان به آن پی برد.
کنار هم قرار دادن هنرمندان در کار چاپ چگونه است و آیا این کار با دشواری‌هایی هم همراه است یا خیر؟
اگر در کاری استادان مختلفی حضور داشته باشند، سعی می‌کنیم بدون مشکل این افراد را در کنار یکدیگر قرار دهیم. در چاپ کتاب‌های نفیس و هنری، استادان رشته‌هایی همچون تذهیب، مینیاتور و خوشنویسی در کنار هم قرار می‌گیرند که این مساله در بعضی مواقع با مشکلاتی همراه می‌شود به عنوان مثال بعضی مواقع در نوشتن اسامی هنرمندان در تقدم و تاخر با مشکل مواجه می‌شویم.
چاپ آثار شما دقت، تخصص و امکانات خاصی را می‌طلبد. از حساسیت‌های کار خود بگویید.
ما در ایران اپراتورهای خوبی در زمینه چاپ داریم. ماشین آلاتی که از سال 65 به کشور وارد شد به همراه طراحی، گرافیک و مدیریت کلی چاپ در انتشار اثر خوب تاثیرگذار است. به عنوان مثال چاپ اول کتاب استاد فرشچیان در آلمان بود و او برای چاپ آن ماه‌ها در این کشور به سر برد و برای چاپ کتاب دیگرش تا مدت‌ها در شهر فلورانس در کشور ایتالیا ساکن شد. بعد از آن او با تردید چاپ کتاب خود را به ما واگذار کرد و هنگامی‌که کتاب را به منزل او بردم تا نظرش را درباره آن بدهد از خوشحالی سجده شکر به جا آورد زیرا تصور نمی‌کرد که صنعت چاپ در ایران به این اندازه پیشرفت کرده باشد.
درباره تنوع کار صحافی کتاب‌های نفیس بگویید.
در حال حاضر در زمینه صحافی انقلاب بزرگی ایجاد شده است و صحاف هم در جلدسازی ایده‌های خود را بیان می‌کند. در زمینه گرافیک و طراحی کتاب با همکارانم مشورت می‌کنم.
تلفیق چاپ فاخر، صحافی ممتاز و اثر هنرمند در کنار یکدیگر به چه صورت است؟
هماهنگی این کار دارای سختی‌های زیادی است مثلا چاپ کتاب استاد فرشچیان چهار سال طول کشید زیرا هر اندازه کار هنری غنی‌تر باشد، کار ما هم سخت‌تر خواهد بود. اگر در بخش چاپ درصدی از کار کم یا زیاد شود، کار با مشکل مواجه می‌شود و اگر بعد از چاپ هم کار صحافی به خوبی انجام نشود، زحمات هنرمند و چاپ از بین می‌رود.
قیمت‌گذاری و فروش آثار شما چگونه است؟
ما در کشور در حدود 9 هزار ناشر داریم اما کتابفروشانی که کتاب‌های نفیس منتشر می‌کنند به 10 عدد نمی‌رسند. اگر علاقه در کار چاپ آثار نفیس وجود نداشته باشد، نمی‌توان در این حرفه باقی ماند. ما با چاپ آثار نفیس شناسنامه هنری کشور را معرفی می‌کنیم و این کار، کاری ملی است. من زاویه نشر را در حوزه چاپ آثار نفیس باز کرده‌ام و در زمینه‌های فرش، سینما، خط، نقاشی و عکس کار می‌کنم.
یکی از خصوصیات انتشارات شما رونمایی از آثارتان در مجموعه‌های بزرگی همچون تالار وحدت و خانه هنرمندان بوده است. این کار با هزینه‌های زیادی همراه نیست؟
مراسم رونمایی، نکوداشت از کسانی است که در کار انتشار کتاب نقش داشتند. علاوه بر این، در چنین مراسمی کتاب به جامعه هم معرفی می‌شود. گرفتن مراسم رونمایی و تولد برای کتاب لازم است.
یکی از علاقه‌های شما چاپ قرآن‌های نفیس است که تفاوت عمده‌ای با دیگر قرآن‌ها دارد. در این مورد نیز بگویید.
در جشنواره قرآنی که در آن یکهزار و 500 قرآن شرکت کرده بودند، کتاب قرآنی که از انتشارات ما حضور داشت، رتبه نخست را کسب کرد و این به دلیل استفاده از 14 رنگ در تذهیب آن بود در حالی که برای یک اثر بیشتر از چهار رنگ استفاده نمی‌شود.
درباره شاهنامه فردوسی که به تازگی به چاپ رسانده‌اید، بگویید.
چاپ این شاهنامه پنج سال طول کشید و در آن از 40 تذهیب و صد اثر نقاشی استفاده شد که با تکنیک جدید در چاپ متالیک منتشر شده است.
مجموعه‌ای از عکس‌های نقاط دیدنی کشور را منتشر کرده‌اید. ملاک شما برای انتخاب این آثار چه بوده است؟
ما در زمینه چاپ عکس‌های مختلف از نقاط دیدنی کشور، کتاب‌های زیادی را منتشر کرده‌ایم و در این زمینه از بهترین استادان عکاس استفاده شده و علاوه بر عکس از متن و ترجمه به زبان‌های دیگر نیز استفاده می‌کنیم. ما در کتاب «ایران، گهواره تمدن» از میان 30 هزار اسلاید عکس، 500 عکس را انتخاب کردیم.
درباره دیوان حافظی که منتشر کردید، صحبت کنید.
مردم ما به حافظ علاقه‌مند هستند اما از دیوان حافظ با کار استاد فرشچیان بسیار استقبال کردند. ما تاکنون دیوان‌های حافظ مختلفی با سبک‌های خوشنویسی گوناگون و جلدسازی‌های خاص و ساخته دست منتشر کرده‌ایم.
شما در زمینه چاپ کارت پستال هم فعالیت می‌کنید. تنوع کارت پستال در کارهای شما چقدر است؟
بعد از انقلاب کارت پستال‌ها در ژاپن چاپ می‌شد و همان زمان بود که من تصمیم به چاپ کارت‌هایی از استادان مختلف خوشنویسی کردم که با استقبال زیادی هم روبه‌رو شد و سود حاصل از فروش آنها را در زمینه کتاب خرج کردم. در آن زمان هیچ ناشری کارت پستال چاپ نمی‌کرد و من با علاقه خاصی که به این کار داشتم، تاکنون 12 هزار عنوان کارت چاپ کرده‌ام.
آیا تا به حال در کار چاپ کتاب دچار دلهره و اضطراب شده‌اید؟
ما آثاری از کار استادان و هنرمندان را انتخاب کرده‌ایم که با استقبال روبه‌رو شده و از این نظر هرگز دچار نگرانی نشده‌ایم و این شاید به دلیل کیفیت کار ما هم باشد.
درباره کتاب بی‌نظیری که در زمینه فرش زیر چاپ دارید، برای ما بگویید.
این کتاب هزار و 400 صفحه‌ای با عنوان «فرش مشرق زمین» کار پژوهشی در زمینه فرش است که توسط سید طاهر صباحی انجام گرفته و در چهار جلد منتشر می‌شود اما در حال حاضر دو جلد آن آماده چاپ شده و اول اسفند ماه رونمایی می‌شود. این کتاب اثر ویژه‌ای است و بعد از انقلاب چنین کاری در زمینه فرش انجام نگرفته است.
امروز با تیراژ پایین کتاب چگونه آثار نفیس را به چاپ می‌رسانید؟
تیراژ پایین در کتاب‌های رنگی با مشکلاتی روبه‌رو می‌شود که راه حلی هم برای آن وجود ندارد. اگر تیراژ پایین باشد، قیمت کتاب بالا می‌رود و این درحالی است که ارگان‌های دولتی هم کتاب‌های نفیس را خریداری نمی‌کنند و به همین دلیل بسیاری از همکاران ما دیگر کتاب‌های نفیس منتشر نمی‌کنند.
آیا تا به حال از چاپ کتابی پشیمان شده‌اید؟
بله مواردی بوده که ما قراردادی برای چاپ کتابی بسته‌ایم و به دلیل مشکلات، سرمایه‌ای را هزینه کردیم که نه تنها برگشت نداشته بلکه هزینه‌هایی کردیم تا آن قرارداد را فسخ کنیم.
درباره تقویم‌هایی خوبی که هر سال منتشر می‌کنید، بگویید.
این تقویم‌ها شامل تقویم‌های رومیزی با آثار هنرمندان، استادان و عکاسان می‌شود که بازدهی اقتصادی هم برای ما دارد و با تیراژی به اندازه فروش در بازار عرضه می‌شود.
چرا شما چاپخانه برای خود احداث کردید؟
ما اگر چاپخانه‌ای نداشتیم اکنون نمی‌توانستیم کار نشر را ادامه دهیم. چاپخانه را به این دلیل که در زمینه چاپ با معضل روبه‌رو بودیم و کیفیت کارها ما را راضی نمی‌کرد، احداث کردیم. ما به دلیل کیفی و فنی بودن کارمان مجبور به ایجاد چاپخانه شدیم و اگر قیمت بعضی کتاب‌های ما پایین‌تر از دیگر کتاب‌هاست به دلیل داشتن ابزار و چاپخانه است.
آیا تا به حال هیچ کدام از کتاب‌هایتان را خمیر کرده‌اید؟
بله یک بار به دلیل دعوایی که میان دو استاد بر سر چاپ کتاب صورت گرفت، مجبور به خمیر کردن آن کتاب شدیم. به غیر از آن دیگر چنین اتفاقی نیفتاده است.
کتاب نسبت به دیگر کالاها گران‌تر است یا ارزان‌تر؟
در حال حاضر شما برای خرید یک پیتزا، 20 هزار تومان هزینه می‌کنید در حالی که قیمت کتاب در مقابل این گونه هزینه‌ها قابل قیاس نیست و ارزان‌تر عرضه می‌شود.
نحوه قیمت‌گذاری کتاب‌های شما چگونه است؟
ما نمی‌توانیم قیمت بالا برای کتاب تعیین کنیم چراکه دیگر فروش نخواهد داشت. ما به طور معمول کتابی که 10 هزار تومان هزینه شده باشد را به سه برابر قیمت به فروش می‌رسانیم اما در حال حاضر کتاب‌های معمولی با 4 تا 5 برابر قیمت هزینه شده به فروش می‌رسند.
آینده کتاب را چگونه می‌بینید؟
من تحقیقی در کشور فرانسه انجام داده‌ام و متوجه شدم بسیاری از کتابفروشی‌های روبه‌روی دانشگاه سوربن جمع‌آوری شده‌اند. این وضعیت نه تنها متعلق به کشور ما بلکه شامل اروپا و آمریکا هم می‌شود و این به دلیل وجود اینترنت و آی پد است. اکنون ده‌ها جلد کتاب در یک آی پد وجود دارد و این به دلیل تغییر در وضعیت اطلاع‌رسانی در جهان است. اکنون در حوزه کتاب باید به کتاب‌های الکترونیک فکر کرد و من آینده کتاب را به مراتب بدتر از این وضعیتی که اکنون وجود دارد، می‌بینم.
بهترین و بدترین خاطره خود در این حرفه چه بوده است؟
بهترین خاطره من به کتاب استاد فرشچیان بازمی‌گردد که او بعد از دیدن آن سجده شکر به جا آورد و من از دیدن آن صحنه لذت بسیار بردم. بدترین خاطره‌ام هم نبود گذشت میان استادان و هنرمندان بود که باعث شد بعد از گذشت یکسال و نیم کتابی خمیر شود.
فکر می‌کنید نسل بعد از شما کارتان را ادامه می‌دهد؟
وضع کلی انتشار کتاب در دنیا تغییر کرده و من بعید می‌دانم نسل بعد از ما وارد این حرفه شوند.
آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که کارهایتان را به فضای مجازی وارد کنید؟
در زمینه کتاب‌های نفیس نمی‌توان این کار را انجام داد اما در زمینه دیگر انواع کتاب این اتفاق قطعا رخ خواهد داد.
آیا پیش آمده اثری از خودتان را در دست دیگران یا در جاهای مختلف ببینید؟
بله من هرموقع که به فرودگاه می‌روم، کتاب‌های چاپ انتشارات خودمان را در آنجا می‌بیینم و بارها در شهرهای مختلف و هتل‌های گوناگون کتابی از خودمان را مشاهده کرده‌ام که این باعث تشویق من شده است.
منبع: ایبنا
