سه سال پیش شاتل فضایی آتلانتیس برای صدوسی و پنجمین و آخرین ماموریتش در مدار قرار گرفت. در آستانه پرواز و در سال‏های بعد، بازنگری‏هایی در مورد طرح فضایی شاتل صورت گرفت. بسیاری از این بازنگری‏ها با افسوس و ناکامی در خصوص قابلیت‏های شاتل همراه بود، چرا که با خارج شدن این شاتل از مدار قابلیتهایش نیز ازبین میرفت. همزمان، تمام آنچه که این طرح از زمان آغاز به کار شاتل به آن دست یافته بود و نیز حتی، آنچه را که بدان دست نیافته بود مورد بازنگری قرار گرفت.

دو نویسنده به نام‏های دیوید هیت(David Hitt ) و هیتر اسمیت ( Heather Smith) تاریخچه دیگری در مورد شاتل فضایی را در مقدمه کتاب خود آورده‏اند. آن‏ها با مطرح کردن حادثه‏ای که برای فضاپیمای چلنجر درسال 1986 رخ داد، تاریخچه این طرح را از زمان آغاز به کارش بازگو می‏کنند. (سال گذشته کتاب راهنمایی به نام توقف چرخ‏ها (WHEELS STOP) منتشر شد که تاریخچه شاتل قبل از فضاپیمای چلنجر را توضیح می‏دهد). این دو نویسنده در مقدمه کتابشان آورده اند که: «اغلب آثار قبلی در یکی از این 3 گروه یعنی: گزارش فنی، بیوگرافی شخصی فضانورد، تاریخچه‏های مأموریت‏های خاص یا دیگر جنبه‏های محدود برنامه‏های کلی قرار می‏گیرند».

این دو نویسنده تصمیم گرفتند تا رویه‏ای متفاوت را در این کتاب در پیش بگیرند که دربرگیرنده تجربه بشر از طرح شاتل فضایی بود. آنها در این کتاب به جای آن که ماجرای این طرح را از دید یک فضانورد تعریف کنند، آن را از طریق نقطه نظرات بیش از 30 فضانورد نقل کردند که در مأموریت‏های شاتل که به سوی فضاپیمای چلنجر میرفت حضور داشتند.

از میان این افراد می‏توان به رابرت کریپن (Robbert Crippen) خلبان STS1 و چارلز بولدن (Charles Bolden) که بعدها مدیر ناسا شد اشاره کرد. چارلز بولدن نخستین پرواز فضایی‏اش یعنی STS-61c، را در اوایل سال 1986 انجام داد. این پرواز آخرین مأموریت قبل از حادثه فضاپیمای چلنجر بود.

نیمه نخست این کتاب تا حد زیادی رویکردی زمانی را برای مطرح کردن تاریخچه اولیه طرح شاتل فضایی در پیش می‏گیرد. این بخش از کتاب در مورد شکل‏گیری شاتل، استخدام نخستین فضانوردان شاتل (از جمله نخستین زنان و اقلیت‏ها ) و نیز مأموریت‏های شاتل توضیحاتی را ارایه می‏دهد.

نیمه دوم کتاب جدای از آنکه رویکردی صرفاً زمانی داشته باشد در مورد مأموریت‏های اختصاصی توضیح می‏دهد. این مأموریت‏ها در چندین گروه طبقه بندی شده‏اند که عبارتند از: آماده کردن ماهواره و تعمیرات آن، مأموریت‏های علمی، مإموریت‏های نظامی و غیره.

بخش آخر کتاب به بررسی حادثه فضاپیمای چلنجر و تحقیقات صورت گرفته در این خصوص می‏پردازد.

این کتاب با تکیه بر مصاحبه‏های فضانوردان که در بخشی از طرح تاریخ شفاهی در مرکز فضایی جانسون گرد آمده، نوشته شده است. نویسندگان این کتاب اذعان دارند بدون این مصاحبه‏ها کتابشان شکل نمی‏گرفت. در واقع این هم از نقاط قوت و هم از نقاط ضعف این کتاب است.

نقطه قوت این کتاب آن است که به آنها اجازه می‏دهد تا طرح شاتل را از دیدگاه افراد زیادی دنبال کنند که با آن پرواز کرده‏اند. از فضانوردان کارآزموده و پیشکسوت همچون متینگلی (T.K.Mattingly) گرفته که از فضانوردان آپولو بود و به گروه شاتل فضایی ملحق شده بود تا متخصصان ظرفیت مفید سفینه همچون چارلی واکر(Charlie Walker) که برای کمک به انجام آزمایشات کارفرمایش مک دونل داگلاس(McDonnell Douglas) با این شاتل پرواز کرد.

این تنوع چشم اندازها و تجربیات -از خلبان و متخصص مأموریت فضایی گرفته تا پیشکسوت و آدم تازه کار-کمک می‏کند تا طیف گسترده‏تری از دیدگاه‏ها به دست آید و فقط به گزارش ارائه شده از سوی یک فضانورد بسنده نشود.

اگرچه نقطه ضعف این کتاب این است که تاریخچه شاتل را تنها از نقطه نظر فضانوردان مطرح می‏کند، اما باید خاطر نشان کرد که مهندسان، متخصصان، مدیران، سیاستمداران و افراد دیگری بوده‏اند که همگی نقشی کلیدی و مهم در شکل 4گیری و عملکرد این شاتل داشتند. هر چند که در این کتاب به مشارکت آنها در این طرح نگاهی اجمالی شده که آن هم از دیدگاه فضانوردان است.

نویسندگان اذعان دارند که این کتاب، کتابی تخصصی نیست. همچنین آنها گفته‏اند این کتاب تاریخ سیاسی نیست و سیاست به اندازه دیگر عوامل در شکل‏گیری شاتل فضایی که در این کتاب راجع به آن صحبت شده نقش داشته است.

همچنین از آنجایی که این کتاب شدیداً بر طرح تاریخ شفاهی (JSC) تکیه دارد -که اگرچه منبعی عالی است اما به کرات توسط دیگر مورخان استفاده شده -کمتر به طرح شاتل پرداخته است.

خواننده‏ای که قبلاً با این برنامه آشنا بوده می‏تواند از نقطه نظرات فضانوردان مختلف و نیز از خبرهای رسیده از این طرف و آن طرف تصویری از شاتل را تجسم کنند. به عنوان مثال واکر(Walker) می‏گوید: «اول که وارد حرفه مربوط به شاتل شده بود ناسا برای جداسازی متخصصان ظرفیت شاتل از فضانوردان حرفه‏ای به زحمت و دردسر زیادی افتاد تا بتواند به متخصصان در ساختمانی جدای از جایی که دفتر فضانوردان بود جای دهد.»

فرد گرگوری(Fered Gergory) یکی از اعضای کلاس فضانوردان مشهور در سال 1978 می‏گوید که او در راستای علاقه‏اش برای فضانورد شدن آگهی خدمات عمومی را که در آن نیکل نیکولز (Nichelle Nichols)، هنرپیشه زن، نقش اصلی را بر عهده داشت پذیرفت اما نیکل به او گفت که مایل است «فرد»به طرح فضانوردی ملحق شود. فرد می‏گوید در آن زمان با خود گفتم: «اگر نیکل به من نگاهی می‏اندازد و این را می‏گوید پس من باید راجع به آن فکر کنم.»

این کتاب به طور کلی ارایه دهنده تاریخچه‏ای تمام و کمال و نه الزاماً ژرف از سال‏های نخستین طرح شاتل فضایی، یعنی زمانی است که هنوز امید آن بود که این طرح با دسترسی کم هزینه‏تر و مکرر به مدار پایین زمین، در پرواز فضایی تحولی اساسی را ایجاد کند.
البته این شاتل این کار را انجام نمی‏داد اما قابلیت‏هایی داشت که اصلاحات و تغییراتی را برای پروازهای فضایی دهه‏های آتی صورت داد.

جف فوست
Jeff Foust
ترجمه: فرحناز پازوکی 

منبع: مجله آنلاین اسپیس ریویو