در جلسه مصاحبه
بهترین کار این است که در جلسه مصاحبه کسی غیر از شما و راوی حضور نداشته باشد تا توجه شما و او کاملاً معطوف به هم باشد. چنانچه این امکان وجود ندارد یا قرار است با یک زوج یا گروه مصاحبه کنید، مشخصات تک‌تک مصاحبه‌شوندگان را در حین ضبط مصاحبه بگویید و در ضمن فرم‌های فوق‌الذکر را نیز به امضای همه آنها برسانید یعنی هر نفر باید یک فرم مجزا امضا نماید. برای کسانی که بعد از آغاز مصاحبه و به طور غیر منتظره وارد جلسه مصاحبه می‌شوند به تشخیص خودتان و بسته به تأثیری که در مصاحبه دارند فرم‌های مذکور را برای امضا بدهید. توجه داشته باشید که در مصاحبه با بیش از یک نفر-مثلاً یک زوج-معمولاً یک نفر از آن دو هدایت مصاحبه را برعهده می‌گیرد و نفر دیگر کمتر حرف می‌زند. در اینجا باید با مهارت خود فضا را به سمتی ببرید که هر دو نفر فرصت ارائة پاسخ‌های کامل و البته بدون تناقض یا وقفه را به سؤالات شما داشته باشند(به همین دلیل است که معمولاً توصیه می‌شود مصاحبه با این افراد به صورت جداگانه انجام شود!).
بگذارید مکان مصاحبه را مصاحبه‌شونده انتخاب کند خواه منزل او، یا محل کار یا جای دیگری. مکان مصاحبه باید آرام و بی‌سر و صدا و عاری از عوامل مخل تمرکز باشد؛ چنانچه از این خصوصیات بی‌بهره است، خودتان جای دیگری را که راحت و فاقد سر و صداست انتخاب کنید. صداهای اضافی و مزاحم باعث می‌شود کیفیت ضبط صدا پایین بیاید و جملات نامفهوم شوند. باید حتی‌المقدور صدای دستگاه تهویه، عبور و مرور خودروها، تیک‌تاک ساعت، زنگ تلفن، وسایلی مانند ماشین تایپ و غیره شنیده نشود. اطراف محل مصاحبه را پیش از آغاز کار وارسی کنید تا بتوانید آرام‌ترین مکان موجود را انتخاب نمایید.
میکروفون و ضبط صوت را بین خود و مصاحبه‌شونده و روی سطح بدون لرزشی قرار دهید و اگر میکروفون از نوع یقه‌ای است، آن را به لباس مصاحبه‌شونده الصاق کنید. میکروفون را در دست‌تان نگه ندارید بلکه آن را بر پایه‌اش نصب کنید؛ توجه داشته باشید که تکان دادن اشیاء روی میز، بازی کردن با کاغذ، یا حرکات اضافی و عصبی (در صورتی که میکروفون به لباس مصاحبه‌شونده الصاق شده است) موجب تولید صداهای مزاحم و پارازیت‌هایی می‌شود که روی کیفیت ضبط صدای گفت‌وگو تأثیر می‌گذارد. قلق میکروفون‌تان را پیدا کنید تا هنگام روشن کردن ضبط صوت و استفاده از میکروفون بتوانید اختلالات و مشکلات احتمالی‌اش را برطرف نمایید. در صورت استفاده از دوربین فیلم‌برداری باید قبلاً در مورد اینکه می‌خواهید خودتان هم در کادر دوربین باشید یا صدای‌تان از پشت دوربین شنیده شود تصمیم بگیرید. دوربین را قبل از بردن به محل مصاحبه حتماً امتحان کنید و مراقب باشید که تصویر از نور کافی و صدای رسا برخوردار باشد. دوربین را طوری تنظیم کنید تا چنانچه مصاحبه‌شونده وضعیت نشستنش را تغییر داد از کادر دوربین خارج نشود.
برخی از مردم در مقابل دوربین دچار اضطراب می‌شوند و بعضی‌ها که حاضر به ضبط صدای‌شان می‌شوند ممکن است به هیچ وجه با نشستن در مقابل دوربین موافقت نکنند. مصاحبه‌شوندة شما باید از پیش بداند که مصاحبه‌اش قرار است به شکل صوتی ضبط شود یا تصویری. مثلاً چنانچه وی تمایلی به مصاحبه تصویری ندارد، اما برای شما بُعد تصویری مصاحبه اهمیت دارد یک راه حل این است که مصاحبه را صوتی انجام دهید و عکسی از راوی نیز بگیرید. هنگام آزمایش ضبط صوت و دوربین سعی کنید نوار را برای مصاحبه‌شونده پخش کنید تا از کیفیت آن مطلع شود. هرگز مصاحبه را پیش از آمادگی راوی و بدون اطلاع وی شروع نکنید. نام خود و مصاحبه‌شونده، تاریخ و محل برگزاری مصاحبه را در ابتدای ضبط مصاحبه بگویید زیرا در صورت انجام مصاحبه‌های متعدد به شما کمک می‌کند تا نوارها و روند مصاحبه را مرتب کنید. سپس با پرسیدن اطلاعات ساده زندگی‌نامه‌ای یا شناسنامه‌ای راوی مانند نام کامل، تاریخ و محل تولد او شروع کنید. بدین ترتیب، مصاحبه‌شونده با ضبط صدا و تصویرش به راحتی همراه و همگام می‌شود و در همان آغاز کار نیز اطلاعات اساسی سوژه شما را به دست می‌آورد.
هنگامی که ضبط صوت روشن است توجه‌تان را به مصاحبه‌شونده بدهید و گاهی نیز نگاهی به دستگاه بیندازید تا مطمئن شوید که بدون هیچ مشکلی در حال ضبط است. مصاحبه‌شونده نیز بدین ترتیب توجه خود را به جای ضبط صوت به شما معطوف خواهد کرد. دستگاه را در حین مصاحبه خاموش نکنید مگر آنکه مصاحبه‌شونده از شما چنین بخواهد یا وی را برای کاری مثل پاسخ دادن به تلفن صدا کنند. تنها زمان دیگری که خاموش کردن ضبط صوت یا دوربین اشکالی ندارد وقتی است که راوی دچار هیجانات عاطفی می‌گردد (مثلاً با یادآوری مرگ یکی از اعضای خانواده‌اش اشک می‌ریزد) و نیازمند فرصتی است تا حال طبیعی خود را بازیابد. باید مراقب حالات روحی و روانی مصاحبه‌شونده‌تان باشید زیرا جزء مسئولیت‌های مصاحبه‌گر است. در صورتی که مصاحبه‌ای طولانی انجام می‌دهید آنتراکت‌های منظم به شما مجال می‌دهد دستگاه‌ها را بازبینی کنید و همراه با مصاحبه‌شونده‌تان کمی خستگی درکنید و چیزی بنوشید زیرا برای هر دو نفر شما مفید است. هر گاه مصاحبه‌شونده آمادگی خود را برای ضبط صدا و تصویرش اعلام کرد دستگاه‌ها را دوباره روشن کنید.
شمرده، آرام و رسا صحبت کنید. معمولاً مصاحبه‌شوندگان لحن و آهنگ کلام شما را تکرار می‌کنند. بعد از پرسیدن هر سؤال، صبر کنید تا پاسخ خود را بگیرید حتی اگر لازم باشد چند ثانیه‌ای سکوت کنید. مصاحبه‌شوندگان غالباً برای پاسخ به هر سؤال نیازمند لحظاتی برای تفکر و کاویدن حافظه خود هستند. بگذارید در آرامش فکر کنند؛ گمان نکنید که لازم است سؤال‌تان را بلافاصله با الفاظ دیگری بپرسید یا سؤال جدیدی مطرح کنید. سکوت راوی به آن اندازه که تصور می‌کنید طولانی نیست!
در حین پاسخ دادن راوی به میان صحبتش ندوید و کلامش را قطع نکنید. بعضی‌ها دوست دارند یک‌بند حرف بزنند، اما بگذارید هر چه در ذهن‌شان است بیان کنند و صبورانه منتظر بمانید تا مجالی برای شما پیدا شود. قطع کلام راوی بدین معنا تعبیر می‌شود که حرفهای او برای‌تان مهم نیست، یا می‌خواهید مصاحبه را با عجله تمام کنید.
وقتی راوی با ایماء و اشاره مطلبی می‌گوید یا به چیزی اشاره می‌کند با کلام خودتان اشاره یا ژست بدنی او را بیان کنید زیرا ضبط صوت قادر به دیدن نیست؛ البته وقتی مصاحبه را با دوربین ضبط می‌کنید نیازی به این کار نیست. مثلاً، راوی می‌گوید:«یه ماهی گرفتم به این بزرگی». و مصاحبه‌گر اضافه می‌کند:«یه ماهی بیست سانتی.» یا «نوازندگان اونجا وایساده بودند.» و شما بلافاصله می‌افزایید:«اون طرف خیابون کنار استخر.»
هر گاه موضوعی را مطرح می‌کنید حواستان به سرنخ‌هایی که مصاحبه‌شونده به شما می‌دهد باشد و تمایل خود را به شنیدن آنها نشان دهید. مثلاً، چنانچه مصاحبه‌شونده می‌گوید:«راستش مسئله مهمی نبود، هر چند فکر می‌کنم بعضی‌وقتا نمی‌تونستیم به اون اهمیت ندیم»، دارد به شما سرنخی می‌دهد و شما باید بگویید:«مایلید از همون وقتا هم برامون تعریف کنید؟» راوی با این سؤال شما می‌فهمد که به حرف‌هایش به دقت گوش می‌دهید و بدین ترتیب علاقه‌اش به ادامه مصاحبه بیشتر می‌شود؛ ضمناً مطالب خوبی در اختیار شما قرار می‌گیرد که راوی در موارد دیگر داوطلبانه به شما نمی‌دهد.
به همین صورت نیز مراقب سرنخ‌هایی که نشان می‌دهد راوی از سؤال یا مسیر پرسش‌های شما ناراحت است باشید. غالباً این ناراحتی را در حالت‌های بدنی یا در سیمای راوی می‌توان خواند هر چند بعضی از مصاحبه‌شوندگان صراحتاً احساس خود را در مورد سؤال شما بیان می‌کنند! برای اینکه جلوی وقوع چنین اتفاقی را بگیرید و علاقه راوی به مصاحبه از بین نرود باید قبل از مصاحبه به او اطمینان بدهید که امتناع از پاسخ به سؤالاتی که معذبش می‌کند حق اوست و به شما برنمی‌خورد.
مراقب واکنش‌های خودتان به اظهارات مصاحبه‌شونده باشید و سعی کنید رفتار یا واکنشی که نشانه داوری، ناشکیبایی یا بی‌احترامی به اوست از شما صادر نشود. مصاحبه جایی برای خودنمایی یا فضل‌فروشی شما یا بحث کردن با راوی درباره خاطرات، اعتقادات یا نظراتش نیست زیرا برای طرح نظرات شما برگزار نشده است! فراموش نکنید که شما حکم همان «مکان امنی» را دارید که مصاحبه‌شونده می‌تواند در آنجا حرف‌هایش را بزند و درک شود. باید از همه مصاحبه‌شوندگان به خاطر روایت بخشی از زندگی‌شان تشکر کرد و با ادب و احترام با آنها رفتار نمود. حتی اگر در سرتاسر یک مصاحبه چیزی که مفید به حال پروژه‌تان باشد به دست نیاوردید باز هم در صورتی که با مَنشی مثبت، مؤدبانه و حرفهای توانسته‌اید مصاحبه را انجام دهید برای شما یک موفقیت محسوب می‌شود.
آخرین رکن رفتار مصاحبه‌شونده که باید مراقب آن باشید به خصوص وقتی که با مصاحبه‌شوندگان مسن حرف می‌زنید رکن خستگی است. مصاحبه اصولاً کار انرژی‌بری است و مغز و روح و روان شما و مصاحبه‌شونده را به شدت درگیر می‌کند. چنانچه در رفتار یا سیمای مصاحبه‌شونده نشانه‌های خستگی را مشاهده می‌کنید بهتر است به جای فشار بر مصاحبه‌شونده‌ای که بر اثر خستگی دیگر قادر به فکر کردن و یادآوری نیست اما ادبش مانع از ابراز خستگی‌اش می‌شود جلسه را خاتمه بدهید و مصاحبه را به وقت دیگری موکول کنید. همیشه فرصت دارید مصاحبه را در جلسه و زمان دیگری ادامه بدهید.
بعد از مصاحبه
بعد از مصاحبه بلافاصله محل را ترک نکنید مگر آنکه مصاحبه‌شونده برای رفتن عجله داشته باشد. به محض خاموش شدن ضبط صوت فرصت دارید از او تشکر کنید، درباره جلسه مصاحبه با هم حرف بزنید، و غالباً نیز بهترین داستان‌ها یا مهم‌ترین اطلاعاتی را که مصاحبه‌شونده در جلسه مصاحبه به شما ارائه داده است با هم مرور کنید. به همین دلیل توصیه کرده‌ایم که ضبط صوت را فوراً جمع نکنید؛ چون همیشه این فرصت هست تا برای ضبط داستانی جدید و یا اضافه شدن اطلاعات بیشتری به مصاحبه‌تان دوباره آن را (با اجازه مصاحبه‌شونده) روشن کنید. در اینجا یادداشت‌برداری در هر جلسه مصاحبه به درد شما می‌خورد زیرا عناوین و نکات برجستة مصاحبه، برداشت شما از نحوه و میزان تأثیر یا عدم تأثیر سؤالات و خواسته‌های ویژه‌ای که بعداً از مصاحبه‌شونده خواهید داشت را به یادتان می‌آورد. این یادداشت‌ها برای استفاده شخصی شماست و همچنین مرجع مفید و سریعی را برای متن مصاحبه و داده‌های گردآوری‌شده در اختیارتان می‌گذارد.
هبه‌نامه را به امضای مصاحبه‌شونده برسانید یا دقیقاً مشخص کنید که وی قبل از امضای این فرم چه درخواستی دارد مثلاً مایل است مصاحبه ضبط‌شده‌اش را بشنود یا ببیند و یا متن پیاده‌شده‌اش را بازخوانی و تصحیح نماید. چنانچه قصد دارید مصاحبه‌های‌تان را به بایگانی یک سازمان یا تشکیلات رسمی بدهید از فرم‌های آنها استفاده کنید و ببینید چه اطلاعاتی برای تکمیل مصاحبه هنگام تحویل دادن آن نیاز دارند. مصاحبه‌شونده باید بداند که مصاحبه‌اش به کجا تحویل می‌شود، ضمن آنکه آرشیو و مصاحبه‌شونده باید با این کار موافقت داشته باشند. چنانچه مایلید چنین اسنادی را نزد خودتان بایگانی کنید ترتیبی بدهید که تکلیف مصاحبه‌ها بعد از مرگ‌تان روشن باشد و مصاحبه‌شونده نیز برنامه شما را بداند.
نوارهای صوتی و تصویری مصاحبه یا سی‌دی‌های آن را حتماً باید به طور دقیق و کامل برچسب بزنید. اما فایل‌های کامپیوتری مصاحبه‌ها را نیز باید با اطلاعات و نشانه‌های مشخصی نام‌گذاری کنید یا برچسب بزنید. مثلاً فایلی را با نام مصاحبه‌شونده و تاریخ مصاحبه نام‌گذاری کنید. برخورداری از شیوه مشخص و مطلوب نام‌گذاری فایل‌های کامپیوتری و کاربرد دائمی این شیوه موجب می‌شود وقتی بعدها دنبال مصاحبه مشخصی می‌گردید در وقت شما صرفه‌جویی شود.
به اسناد، عکس‌ها، یادگاری‌ها و اشیایی که همراه مصاحبه یا مکمل آن هستند اقلام جانبی می‌گویند. چنانچه این ملحقات را به شما قرض داده‌اند از آنها کپی یا اسکن بگیرید و فوراً به مصاحبه‌شونده بازگردانید. چنانچه برای همیشه به شما داده شده یا قرار است به آرشیوی بسپارید با همان دقتی که در مورد نوارهای صوتی و تصویری و سی‌دی‌های مصاحبه به کار برده‌اید آنها را هم برچسب بزنید و هر یادداشت روشنگری را که برای توضیح اهمیت آن شیء و ارتباط سریع آن با ضبط مصاحبه لازم است ذخیره نمایید.
Transcription can be full, partial, or a list of keywords or short descriptions accompanied by times to approximate their location in the interview.
بسته به نوع نرم‌افزار مورد استفاده‌تان می‌توانید فایل‌های کامپیوتری را نیز نشانه‌گذاری کنید تا شنونده قادر باشد از بخشی به بخش دیگر برود. قالب و فرمت پیاده کردن نوار را به شکلی انتخاب کنید که با نیازهای شما بیشترین تناسب را داشته باشد. آرشیوها معمولاً متن‌های کلمه‌به‌کلمه را ترجیح می‌دهند؛ به هر حال استفاده از متن پیاده‌شده مصاحبه از صدای ضبط‌شده راحت‌تر است. یادتان باشد که پیاده کردن کلمه‌به‌کلمة نوار یک مصاحبة یک ساعته نزدیک به چهار تا پنج ساعت طول می‌کشد. نرم‌افزارهایی طراحی شده‌اند که می‌توانند به جای دستگاه ضبط صوت، فایل‌های دیجیتالی شما را پیاده کنند و حتی امکانی برای اتصال به پورت یواس‌بی(USB) رایانه شما را دارند، اما این نرم‌افزارهای تشخیص صدا هنوز به آن حد از تکامل نرسیده‌اند که بتوانند جای پیاده‌کردن نوارهای مصاحبه‌های تاریخ شفاهی را کاملاً بگیرند. چنانچه مصاحبه‌های‌تان را به آرشیو تحویل می‌دهید ملزومات اختصاصی کار آنها برای متن‌های پیاده‌شده را نیز رعایت کنید. هر سبکی که مختص خود شماست باید نام همه مصاحبه‌شوندگان و تاریخ مصاحبه را قید کنید و نام هر راوی از نام راوی دیگر مشخص شده باشد (مثلاً مرکز ما از حروف اول نام خانوادگی برای مشخص کردن هویت مصاحبه‌شوندگان استفاده می‌کند). صفحات را شماره‌گذاری کنید و از سربرگی با نام خانوادگی مصاحبه‌شونده استفاده کنید تا صفحات مصاحبه‌های مختلف با هم قاطی نشوند.
یک یادداشت تشکر برای مصاحبه‌شونده‌تان بفرستید. چنانچه قرار و مدارهایی بین شما گذاشته شده است-مثلاً نسخه‌های مصاحبه، مصاحبه تکمیلی، یا نسخه‌ای از محصول نهایی کار-در یادداشت‌تان این قول و قرارها را یادآوری کنید و پیگیر آنها باشید.
کتابشناسی
در این قسمت فهرستی از چند منبع عالی را که مفصلاً به عناوین، فنون، و اخلاق مصاحبه پرداخته‌اند ارائه داده‌ام. برای آشنایی با منابع بیشتر به سایت مرکز ما مراجعه نمایید و در صورتی که سؤالات خاصی درباره اجرای تاریخ شفاهی دارید، با سایت ما تماس بگیرید.
-DUNAWAY, David, and BAUM, Willa K. Oral History: An Interdisciplinary Anthology.
Second Edition. AltaMira Press, 1996. ISBN 0-7619-9188-3.
-MACKAY, Nancy. Curating Oral Histories: From Interview to Archive. Left Coast Press Inc.,
2007. ISBN 978-1-59874-058-5.
-ORAL HISTORY ASSOCIATION. Principles and Best Practices: Principles for Oral History and Best Practices for Oral History. Adopted October 2009. http://www.oralhistory.org/do-oral-history/principles-and-practices/
-PERKS, Robert, and THOMSON, Alistair, editors. The Oral History Reader. Routledge, 1988.
ISBN 0-415-13351-1.
-RITCHIE, Donald A. Doing Oral History. Twayne Publishers, 1995. ISBN 0-8057-9128-0.
-SOMMER, Barbara W., and QUINLAN, Mary Kay. The Oral History Manual. AltaMira Press, 2002. ISBN 0-7591-0101-9.
-YOW, Valerie Raleigh. Recording Oral History: A Practical Guide for Social Scientists. Sage Publications, 1994. ISBN 0-8039-5579-.
نویسنده: دکتر باربارا تراسدِل
مدیر مرکز مطالعه تاریخ و خاطرات
400 North Sunrise Drive; Weatherly Hall North, Room 122; Indiana University; Office: 812/855-2856
Email: ohrc@indiana.edu
URL: http://www.indiana.edu/~cshm
مترجم: علی فتحعلی آشتیانی
