انتخابات دوره هفدهم مجلس در بسیاری از شهرهای ایران با شرکت اقشار و طبقات مختلف به خصوص نیروهای مذهبی همراه بود. فضای نسبتاً باز سیاسی دوره نخست وزیری مصدق و انباشت دوران طولانی مطالبات اقشار مختلف اجتماعی زمینه افزایش تکاپوهای انتخاباتی را فراهم کرد. غالباً در این دوره نیروهای مذهبی با اعلام نامزدی عناصر موجه و بعضاً رجال مذهبی، سعی در رقابت با عناصر قدیمی و بعضاً وابسته کردند. از آن جمله در بهبهان با معرفی آیت‏الله غروی برای نمایندگی مجلس از آن شهر عملاً به مقابله با نمایندگان طرفدار شرکت نفت ایران و انگلیس پرداختند. چنین به نظر می‏رسد که طی دوره‏ها‏ی قبلی مجلس، نمایندگان آن شهر با عنایت به نفوذ انگلستان در آن منطقه نفت‏خیز و اعمال نفوذ بختیاری‏ها‏، غالباً تحت حمایت آن کشور قرار داشتند. اما در این دوره با توجه به شرایط و فضای باز سیاسی، جمعی از اهالی بهبهان به خصوص «کمیته جوانان بازرگانان و اصناف» بهبهان و برخی عشایر محلی با معرفی آیت‏الله ‏غروی در صدد مقابله با روند مذکور و رقابت با آقایان موسوی و سلطانی – که از سوی عناصر طرفدار انگلستان حمایت می‏شدند.- برآمده و با مخابره تلگرافی به دکتر مصدق از توطئه جریان مذکور با جعل امضای اهالی در حمایت از موسوی پرده برداشتند.(1)

در تلگراف نخست به تاریخ 12 دیماه 1330 خطاب به دکتر مصدق نخست‏وزیر ‏با رونوشت به جناب آقاي مكي نماينده محترم مجلس شوراي ملي، با اشاره به تلگراف 18/9/30[13] به حضرت آيت‏الله غروي خاطر نشان نموده: «كميته جواناني بازرگان و اصناف بهبهان وابسته به كميته بازاري‏ها‏ي تهران كمال افتخار را دارد كه شخص أقاي غروي را به كانديد به نمايندگي دور، هفدهم [معرفی نمايد] و البته از اين حسن انتخاب ونعم المال سربلند باشد.» نام صفوی دهدشتی به عنوان نماینده کمیته در پایان تلگراف آمده است.

در تلگرافی مشابه توسط دوازده تن از سران طوایف بهبهان، خطاب به وزارت دربار و با رونوشت به دکتر مصدق و آیت‏الله ‏غروی نیز با اشاره به این که: «پس از ساليان دراز كه بر اثر تسلط كمپاني غاصب سابق نفت سلطاني بنام نماينده در مركز مملكت تحميل بود خداوند متعال باعزم اراده شاهنشاه جوان بخت و فداكاري حضرت اشرف دكتر محمد مصدق و پشتيباني قاطبه ملت ايران، ايادي جنايت پيشه دولت بريتانيا از ايران قطع ساخت،» خاطر نشان نموده‏اند: «چون سعادت ايران عزيز مورد نظر عموم افراد ايلات و عشاير است اینجانبان رؤساي ريش سفيدان طوائف طيبي، حضرت آيت‏الله غروي را براي نمايندگي دوره هفدهم كانديدا نموده تا بتوانم در اين مبارزه مقدس كه براي عظمت ايران در جريان است سهم خود را اداء نموده» در پایان نیز تأکید کرده‏اند: «به استحضار مي‏رسانيم كه به منظور اجراي منويات، اهالي حاضريم براي هرگونه فداكاري و جان بازي دوش به دوش سربازان رشيد ايران جانبازي نمائيم.» در خاتمه نیز اسامی آقایان: ‏اسكندر محمدي، نجف شرافت ، محمد علي كريم‏زاده، مرتضي دوست‏كام، طيبي، حمدالله طيبي، مهدي محمد سراج طيبي، عباس جهانگيري طيبي، حيدر بويراحمدي جوانبخت، محمد عثمازي، صفر عباسي‏زاده، نگهداري، محمدي كاظم، قديمي، تقي قديمي، علي دژتاج، خداكرم محمدي، سيف‏الله محمدي آمده است.

اما تلگراف‏های بعدی از برخی دخالت‏ها‏ی شرکت نفت ایران و انگلیس جهت نامزدی رجال وابسته پرده برداشته و ماهیت این تکاپوها را روشن ساخته است. چنان که کمیته اصناف بازار بهبهان در اول دی ماه 1330، با مخابره تلگرافی به دکتر مصدق نخست‏وزیر ‏با رونوشت به كميته جوانان بازرگانان و اصناف، خاطر نشان نمود: «چون پس از تحمل مشقات درصدديم نماينده حقيقي خود حضرت آيت‏الله غروي را انتخاب نمائيم در موقع تشريف فرمائي معظم‏له با روح وحدت استقبال شايان توجهي مقدمش را گرامي داشته، ايشان هم از ابراز احساسات بي شائبه اهالي مطمئن شدند.» سپس به کارشکنی ایادی و رقبای مخالف اشاره کرده و می‏افزاید: «ديروز كه معظم‏له براي توديع در كميته اصناف تشريف فرما شدند، چاقوكشان موسوي و سلطاني و منصوري و نوكران ماركدار شركت نفت سابق حمله نا جوانمردانه برخلاف انسانيت نموده و با حضور رئيس شهرباني و رئيس دژبان و رئيس ستاد با سنگ و اسلحه گرم از پشت بام به جان هزاران مستقبلين ايشان حمله چندين نفر مجروح و مضروب ساختند.» بعد از اشاره به همدستی مأموران دولتی با خلافکاری‏ها‏ی رقبای آنها، اضافه می‏کند: «البته با رجّاله‏بازي عده معدود اجامر اوباش، چند نفر تعقيب و بازداشت شدند، اما با كمال تأسف دستگيرشدگان آزاد [شدند] و در اثر عدم تعقيب قانوني مجرمین، عصر امروز [فردی] خضوعي نام، از چاقوكش‏ها‏ي مزبور با داشتن پرونده در دواير دولتي و دوسال زنداني، به دو نفر كسبه بازار و اعضا مؤثر كميته اصناف حمله، و با چاقو و رنگ بكس يك نفر از آن دو را سخت مجروح، و سپس شخص مجروح براي شكايت شهرباني رفته، ديگري از نوكران موسوي ماركدار از انگليس از همان شهرباني او را مجدد مضروب نموده است.»

کمیته اصناف در ‏ادامه با اشاره به تأیید این وقایع توسط شهربانی، تأکید می‏کنند: «به این ترتیب چون رقبای مذکور زمينه را براي تحميل نماينده قلابی نامساعد ديده به اين دسيسه‏بازي دست‏زده هيچ‏كس به آنان مواجه نشده» در پایان نیز هشدار می‏دهد: «‏اينك هزاران نفر اهالي در تلگرافخانه متحصن، ‏از آن جائي كه منظور اينجانبان پيروي از منويات رئيس محبوب دولت ملي است، آنان را به مواعيد آن جناب اميدوار و سپس متفرق و خود بعرض آن شكوائيه مبادرت و استدعاي عاجل داريم كه دست نوكران شركت غاصب سابق را از شر ما كوتاه تا در سايه انتخابات آزاد حقوق از دست رفته خود را ‏استيفا نمائيم.»

با همین مضمون تلگراف مشابه دیگری نیز از سوی ده نفر از رجال متنفذ بهبهان خطاب به دکتر مصدق با رونوشت به آیت‏الله ‏کاشانی مخابره کردند. آنان نیز ‏در تلگراف خویش با اشاره به این که: «با عطف توجه به مظالم بي حد و حدودي كه نوكرهاي ماركدار انگليس در اين مدت ممتد نسبت به اهالي بهبهان و كهگيلويه بويراحمد انجام داده، موقع آن تمام شده كه سلطاني و موسوي‏ها‏ از کرسي نمايندگي مستر چيكاك [افسر انگليسی و رئيس تشريفات شركت نفت انگليس و ايران] بيرون بیايند،» خاطر نشان نمودند: «اهالی بهبهان عموماً و متفقاً جناب آقاي آيت‏الله غروي را براي نمايندگي خود در نظر گرفته،» سپس به ترفند طرفداران رقبای مذکور در جعل امضای آنان نموده و تأکید نمودند: «شنيده مي‏شود كه عده‏اي از باندهاي نفت، امضا از قول اين جانيان جعل نموده كه خواهان نمايندگي سلطاني مي‏باشیم بدين وسيله لازم گرديد كه وجود چنين تلگرافات جعل را قوياً تكذيب بنمايد.» در خاتمه اسامی آقایان: ‏عبداله ضرغام‏پور، خسرو بويراحمدي، اسفنديار دشمن‏زيار، نصرت‏الله جمشيدي، يوسف طيبي، نصير بهادر، ولي پناهي، بهرام همايون‏فر، محمد اربابي، و ضرغام آریاني آمده است.

حاصل سخن این که بررسی این اسناد نشان می‏دهد دولت انگلستان به بهانه سلطه خود بر شریان اقتصادی نفت ایران، بسیاری از ارکان‏ سیاسی کشور به خصوص مناطق نفت خیز را تحت سلطه خویش داشت. به طوری که با تعیین و اعزام نمایندگان مورد نظر خویش به مجلس شورای ملی، منویات خویش را به مرحله اجرا در می‏آورد. البته در خور تأمل بود که حتی با قریب یک سال از اوج‏گیری مبارزات و ملی شدن نفت، هنوز عناصر وابسته به انگلستان، با اعلام نامزدی، در صدد نمایندگی مردم آن مناطق برمی‏آمدند. اسناد فوق بخشی از واکنش نیروهای مردمی علیه جریان مذکور است.

۱ - آرشیو مرکز اسناد ‏انقلاب اسلامی، شماره بازیابی، 4387

رحیم روح بخش
roohbakhsh1965@yahoo.com