بازاندیشی انتقادی، اثر اخیر من است که در نمایشگاه بین‌المللی کتاب 1393 در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت. این کتاب را سوره‌ی مهر در 153 صفحه‌ی قطع رقعی منتشر کرده است. در این اثر، دو کتاب «پرسش‌های اساسی جنگ» و «جنگ ایران و عراق؛ موضوعات و مسائل» (از جمله آثار محمد درودیان) را به‌گونه‌ای بازخوانی کرده‌ام که مخاطب بتواند در پایان، به اصلی‌ترین مسئله و دغدغه‌ی درودیان از تحقیق درباب جنگ عراق و ایران و اساسی‌ترین پرسش‌های وی در این‌باره، پی ببرد. همچنین ادراک کند که درودیان، فرضیه‌ها یا گزاره‌های ابطال‌پذیر خود را بر مبنای کدام پیش‌فرض‌ها یا مسلّمات استوار کرده و سرانجام به چه نتیجه/ نتایجی دست یافته است.

کتاب با یک اشاره‌ی کوتاه به قلم علی‌رضا کمری آغاز می‌شود. این اشاره به‌رغم اختصار، معرّف بخشی از مانیفست واحد پژوهش دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه‌ی هنری در نگاه به جنگ عراق و ایران و آثار این عرصه به‌شمار می‌آید.

پس از آن در پیشگفتار، که شامل چهار بند است (به ترتیب)، چرایی و چگونگی شکل‌گیری انگیزه‌ی اولیه‌ی کتاب، تعریف و استنباط خود از واژه‌ی نقد و انتقاد؛ تلقی شخصی‌ام از مفهوم بازاندیشی انتقادی (به‌مثابه نوعی کاوش باستان‌شناسانه‌ی متن به‌منظور کشف چرایی و چگونگی شکل‌گیری دانشِ مستتر در ورای متن)؛ و سرانجام، ضرورت‌های بازاندیشی انتقادی متنی به نام جنگ عراق و ایران را بازگفته‌ام.

کتاب در ادامه، مشتمل بر چهار بخش است. در بخش اول، که «کلیات» نام دارد، طی دو فصل نخست (به ترتیب) به بیان مسئله و معرفی متدولوژی خود در بررسی دو اثر درودیان پرداخته‌ام و فصل سوم را (به اقتضای انگیزه‌ی اولیه‌ی شکل‌گیری کتاب که پیش‌تر به آن اشاره کردم)،به معرفی این اثر اختصاص داده و در فصل چهارم، شرح کرده‌ام که چرا به‌رغم بازکاوی اثر اخیر ایشان، در نهایت، تحقیق حاضر فقط به کتاب «پرسش‌های اساسی جنگ» محدود شده است.

در بخش دوم که «بازاندیشی انتقادی کتاب پرسش‌های اساسی جنگ» نام دارد، در دو فصل، ابتدا به طرح دقیق مسئله یا مشکله‌ی اصلی خویش و سپس به معرفی اجمالی «نظریه‌ی پیوستگی جنگ و سیاست» کلاوزویتس اهتمام کرده‌ام.

بخش سوم که «شرح و بسط نظریه‌ی پیوستگی پرسش و سیاست» است، با تشخیص هفت محور عمده در بحث‌های درودیان، که هریک را به‌تفصیل طی فصول جداگانه توضیح داده‌ام، این ادعا را طرح کرده‌ام که یک ایده‌ی نظری در ورای گفت‌و‌نوشت‌های درودیان درباره‌ی جنگ و توجه او به پرسش‌ها و مسائل و موضوعات، مکنون است که باید بیرون کشیده شود. آن ایده‌ی نظری، که بسا با اندکی ژرف‌کاوی بیش‌تر استعداد تبدیل‌شدن به یک نظریه را داشته باشد، این است که پرسش‌ها و موضوعات و مسائل جنگ خود، بالیده و روییده‌ی سیاست‌اند یا به‌مثابه روبنا از زیربنایی به نام «سیاست» تأثیر می‌پذیرند ـ گرچه پس از پیدایی و رشد و انتشار در جامعه، سیاست خود در تقابل با آن‌ها قرار می‌گیرد و آن‌چه موجد و موجب آن بوده است، عامل تهدید یا تحدید خویش محسوبش می‌کند.

و اما در بخش چهارم، با عنوان «کندوکاو»، ابتدا در فصل اول، پیش‌فرض‌ها (گزاره‌های مُسلّم) و فرضیه‌ها (گزاره‌های ابطال‌پذیر) درودیان را استخراج کرده و سپس در فصل دوم بر مبنای این هر دو دسته گزاره، سه پرسش را که درودیان آن‌ها را اساسی محسوب می‌کند، مستند به نوشته‌های خود وی پاسخ گفته‌ام. و سرانجام در فصل پایانی این بخش، نتایجی که از مجموع بحث‌های درودیان قابل استحصال و استخراج بوده است، برشمرده‌ام.

۱ـ این سومین معرفی است که از کتاب بازاندیشی انتقادی نوشته‌ام. مطلب اول را می‌توانید در وبلاگ محمد درودیان مشاهده فرمایید. دومین یادداشت در سایت ایبنا بارگذاری شده است.

فرانک جمشیدی