تاریخ شفاهی طب سنتی در ایران

پزشکی سنتی در ایران از قدمتی دیرینه برخوردار است و اسناد و مدارک باقیمانده قدمت آن را به ایران باستان می‏رساند. طب سنتی در چند دهه اخیر مورد توجه عمومی قرار گرفته و به خاطر استفاده از آخرین دستاوردهای پزشکی به صورت رشته رسمی وارد دانشگاه شده است. علی‏رغم این که این حوزه‏ی تخصصی در ذیل ساختارهای نوین پزشکی تعریف شده اما منابع قابل اعتنای آن ریشه در گذشته دارد. سؤال این جاست که منابع مهم مورد استفاده آن چگونه تامین می‏شود؟ آیا استفاده از چند کتاب پزشکی باقیمانده از گذشته که بیشتر حاصل تجربیات و داشته‏ها‏ی پزشکان حاذق در قرون گذشته است، می‏تواند انتقال‏دهنده تمام داشته‏ها‏ی پزشکی در ایران باشد؟ نگاه مردم به استفاده از طب سنتی در گذشته چگونه بوده و چه اطلاعاتی از تجربیات طب سنتی در میان مردم باقی مانده است؟ و آیا از نسل عطاران سنتی قدیمی افرادی باقی مانده اند. بسیار پیش می‏آید که در خانه یا در بین بستگان ما را توصیه به استفاه از داروی سنتی کرده باشند در حالی که گاهی چرائی و اهمیت آن را هم نمی‏دانند و معمولاً اکثراً به سنت گذشتگان از آن استقبال می‏کنیم. این رویه در مناطق روستائی و جوامع محلی پررنگتر است‏. تاریخ شفاهی به عنوان یکی از ابزارهای مهم مستندسازی علمی می‏تواند کارکردهای متنوعی در تاریخ پزشکی داشته باشد. تاریخ شفاهی می تواند برای مستندسازی طب سنتی در دوره معاصر و ثبت و ضبط اندوخته‏ی باقیمانده از گذشتگان مفید باشد. با توجه به غنای طب سنتی در مناطق مختلف ایران و وجود گیاهان متعدد داروئی در کشور استفاده از تاریخ شفاهی می‏تواند ضمن مستند سازی تاریخ آن به محلی‏نگاری در بررسی‏ها‏ی پزشکی نیز کمک نماید. بررسی منابع طب سنتی نوین در دانشگاه‏ها نشان می‏دهد که علی‏رغم اهمیت اطلاعات شفاهی باقیمانده از گذشته، کمتر به استفاده از آن رغبت نشان داده شده است، چراکه در دسترس نبوده‏اند. استفاده محدود از چند نسخه خطی و یا تعداد محدودی سند تنها حلقه ارتباطی بین طب سنتی نوین با گذشته است. به نظر می‏رسد استفاده از تاریخ شفاهی در دانشکده‏ها‏ی جدید طب سنتی امری ضروری است‏. استفاده از تاریخ شفاهی این امکان را به دانشجویان طب سنتی می‏دهد تا ضمن برقراری ارتباط با افرادی که اقدام به انجام طب سنتی می‏نمایند نسبت به ثبت تجربیات آن‏ها‏ و امکان راستی‏آزمائی اطلاعات نیز اقدام نمایند. در عین حال با توجه به این که ایران یکی از کشورهای مهم در زمینه گیاهان دارویی به شمار می‏رود، امکان مستندسازی شیوه استفاده از این گیاهان در مناطق دورافتاده، زمینه‏ها‏ی جمع‏آوری و کاربردی کردن اطلاعات با ارزش شفاهی را نیز فراهم می‏کند. شکل‏گیری آرشیو تاریخ شفاهی از داشته‏ها‏ی گذشتگان در زمینه طب سنتی در کنار اسناد و مدارک باقی‏مانده می‏تواند زمینه‏ها‏ی تقویت پزشکی نوین را فراهم کرده و نگاه مردم به استفاده بیش از حد از داروهای شیمیایی را کاهش دهد. در دسترس بودن اطلاعات گذشتگان برای پژوهشگران این حوزه می‏تواند ساختار تحقیقات مرتبط با آن را دگرگون سازد و حتی زمینه استفاده محققان دیگر کشورها را نیز فراهم سازد. با توجه به این در سال جدید طب سنتی مورد توجه رهبر انقلاب قرار گرفته و دستورالعملی برای اجرائی شدن استفاده از آن در جامعه صادر شده است. خوب است توجه ویژه‏ای به تاریخ شفاهی به عنوان یکی از ابزارهای مهم عملی شدن این مهم مبذول گردد.