کالبدشکافی موضوعات تاریخ شفاهی ایثار و شهادت

امروزه گستره موضوعات تاریخ شفاهی موجب شده تا ابعاد جدیدی از این شیوه حتی در فرهنگ ارزش‌ها ورود پیدا کند. ارزش‏های معنوی جنگ از قبیل ایثار و شهادت و مفاهیم منتج از دفاع مقدس به عنوان بارزترین خصیصه هشت سال جنگ تحمیلی محسوب می‏شوند که موجب غنای ادبیات دفاع مقدس می‏شوند. قطعاً می‏توان از روش تاریخ شفاهی به عنوان علمی چند وجهی یاد کرد به طوری که می‏توان قابلیت و کارکرد آن را در مسائل جامعه‏شناسی و روان‏شناسی و... نیز جستجو نمود.

اهمیت تاریخ شفاهی شهادت و کارکردهای آن می‏تواند در ارائه شخصیت واقعی شهدا کمک شایانی نماید زیرا تاریخ شفاهی نه تنها درباره این‌که مردم چه کردند سخن دارد، بلکه درباره این‌که آن‌ها چه می‌خواستند بکنند، نیز به ما خبر می‌دهد. بنابراین پژوهشگر حیطه تاریخ شفاهی با مدارک ضبط شده‌ای که دراختیار دارد، حالات و طرز بیان مصاحبه‏شونده را نیز که از لحاظ روان‏شناسی مهم است درک می‌کند. و از طریق ثبت گزارشات تاریخی به همراه زیرو بم صدا و ظرایف کلامی عواطف و احساسات اشخاص تجربیات آنان با گزارش‌های تاریخی تلفیق می‌کند. بر این اساس محتوا تولید شده از فرآیند تاریخ شفاهی در بردارنده برداشت‌های ذهنی فرد از یک حادثه است ‏که می‌تواند در یک مصاحبه فعال نمود پیدا کند.

انجام مصاحبه‏های فعال درباره نقش ایثارگران، شهدای جنگ تحمیلی و انقلاب اسلامی کمک می‏کند تا به دور از هرگونه تعصب و در یک بستر علمی منابع و تولیداتی در زمینه موضوع مورد بحث ایجاد شوند. از طریق مصاحبه‌های تاریخ شفاهی، به صورت مجزا به موضوع ایثار و شهادت پرداخته شود و دیدگاه رزمندگانی که در جبهه و جنگ حضور داشته‌اند ثبت شود. همچنین با طراحی طرح‌های تاریخ شفاهی مرتبط با ایثار و شهادت می‌توان آن را برجسته و موضوعات متنوعی را مطرح نمود.

 قلمرو پژوهش درباره ایثار و شهادت گسترده و دارای مداخل متنوعی در ابعاد سیاسی- اجتماعی و فرهنگی است. محقق تاریخ شفاهی می‏تواند از طریق دسترسی به اسناد و مصاحبه با همرزمان و سایر افرادی که آگاهی کافی درباره موضوع دارند به ابعاد شخصیتی شهدا بپردازد. وجه تمایز تاریخ شفاهی نسبت به خاطره‏گویی و خاطره‏نویسی زمانی آشکار می‌گردد و آن تشخیص به موقع مصاحبه‏گر و به چالش کشیدن راوی است به نحوی که راوی و مصاحبه‏شونده درخواهد یافت که وقایع و رویدادها را آن گونه که رخ داده، بیان نماید، نه آن گونه که تمایل دارد. بنابراین در مصاحبه تاریخ شفاهی به خاطر دامنه اطلاعات مصاحبه‏کننده متن تولیدشده به وسیاه مصاحبه، بخشی از تاریخ خواهد بود و مهمترین سئوالی که در این زمینه مطرح است آن است که تاریخ شفاهی چگونه می‏تواند مفاهیم ارزشی را ثبت و به دور از هرگونه تعصب خاصی برای نسل‏های آینده منتقل نماید؟

پرهیز از غلو و افراط، بازگویی شخصیت واقعی از طریق دیده‌های راویان از شهادت، اطلاعات خانواده شهید، دوستان و همکلاسی‏ها و ... می‌تواند سرفصل‌هایی برای تدوین طرح‌های تاریخ شفاهی باشد.
مهمترین موضوعات ایثار و شهادت را می‏توان در موارد ذیل دسته بندی نمود.