يکی از مهمترین وقایع سیاسی و پیچیده مربوط به نیروهای مذهبی و رادیو، پخش سخنرانی‎های فلسفی واعظ از مسجد سلطانی در ایام ماه رمضان سال های اواخر دهه بیست از رادیو بود. این برنامه چندین سال تداوم داشت تا این که در اول ماه رمضان 1371ق برابر با چهارم خرداد 1331، همین که فلسفی طبق سنوات پیشین، بعد از اقامه نماز ظهر بالای منبر رفت تا سخنرانی خود را ایراد نماید، عده‎ای در اعتراض به او شعار داده و نه تنها آن روز بلکه تمام آن ماه رمضان، برنامه مذکور اجرا نشد. این واقعه واکنش شدید و گسترده نیروهای مذهبی اقصی نقاط کشور را برانگیخت. بسیاری از تشکل ها، گروه‏ها و عناصر مذهبی اعم از علما، هیات‏ها و بازاریان با مخابره تلگرافاتی، ضمن محکومیت هتک فلسفی، خواستار ایراد سخنرانی و پخش آن از رادیو شدند. علاوه براین، جمعی از وعاظ، هیات‏های عزاداری صنف معمارها و بناخانه (مركز اسناد، 13216)، جمعی از علما و تجار (مركز اسناد، 13216)، میرزاعبدالحسین نامی به نمایندگی از اهالی جنوب شهر تهران (مركز اسناد، 16183) به آن اعتراض کردند، بلکه جمعی از اهالی شهرهای رشت (مركز اسناد، 13216)، نیشابور، سمنان (مركز اسناد، 13216)، کرمان (مركز اسناد، 13216) نیز با مخابره تلگراف خواستار تسریع در پخش سخنرانی ایشان از رادیو شدند.

در یک گزارش در آستانه ماه رمضان همان سال، به نکته ظریفی اشاره شده که ظاهراً ماهیت بخشی از اعتراضات مذکور را آشکار می سازد. در این گزارش با اشاره به اینکه طبق سنوات پیشین، فلسفی از مسجد سلطانی به مدت 45 دقیقه سخنرانی و از طریق رادیو پخش می‎شد، در پاسخ به در خواست مجدد متولیان مسجد مذکور برای اجرای این برنامه در سال جدید آمده است: «در صورتی که حرف‏ها در امور دینی و اجتماعی باشد، مانعی ندارد اگر داخل مباحثات سیاسی شدند، قطع فرمایند.» (مركز اسناد، 13216)

خود فلسفی نیز در خاطراتش در این خصوص نقل می‎کند: «آن روز[4/3/1331] که وارد شبستان مسجد شدم. وضع را غیر عادی دیدم. عده‎ای تا مرا دیدند، شروع به شعار دادن کردند. آنها از ساعت 1تا4 بعد از ظهر به شعار دادن ادامه ]؟[ دادند و آن سال مجلس سخنرانی رمضان انجام نشد.» (فلسفي، 1376، 153-149) ظاهراً اين ماجرا در ارتباط با شرايط سياسي روز و موضع‏گيري برخي از نيروهاي مذهبي در قبال دولت مصدق و به خصوص به کار بردن برخی القاب از سوی فلسفی برای شاه به وقوع پيوست.

درخواست پخش سخنرانی فلسفی واعظ در مسجد سلطانی (در ماه رمضان) از رادیو سند شماره 1 [شير و خورشيد] اداره کل انتشارات و تبلیغات اداره: رادیو، شماره: 232/997، تاریخ: 29/2/1331، مستقیم مقام منیع نخست وزیری در چند سال اخیر در ماه مبارک رمضان همه روز از ساعت سیزده تا چهارده میکروفون رادیو تهران به وسیله کابل به مسجد سلطانی متصل می شد و ابتدا آیاتی چند از کلام الله مجید تلاوت می گردد و پس از آن آقای فلسفی به مدت چهل و پنج دقیقه صحبت می‏کردند. اینک در سال جاری نیز مسجد سلطانی از این اداره تقاضا نموده است که طبق معمول سنواتی میکروفون رادیو تهران به مسجد سلطانی در ماه مبارک رمضان اتصال یابد و سخنرانی آقای فلسفی و اذان ظهر و مغرب و همچنین مناجات سحر از مسجد سلطانی به وسیله رادیو تهران مستقیماً پخش شود. اینک مراتب برای استحضار خاطر عالی معروض می گردد تا هر طوری که امر بفرمایند اقدام شود. با تقدیم احترامات فائقه ـ بشیر فرهمند[امضا] [مهر:] ورود به دفتر نخست وزیر شماره: 5024، تاریخ: 5/3/1331

سند شماره 1/1 [شير و خورشيد] نخست وزير تاریخ: 5/3/1331، شماره: 5024 اداره کل انتشارات و تبلیغات عطف به شماره 232/997 ـ 29/2/1331 موضوع اتصال میکروفون رادیو تهران به مسجد سلطانی در ایام ماه مبارک رمضان اشعار می گردد. در صورتی که حرفها در امور دینی و رهبری اجتماعی سخنرانی شود مانعی ندارد و اگر داخل مباحثات سیاسی شوند قطع فرمایند. نخست وزیر

سند شماره 2 ابراز انزجار جمعی از وعاظ تهران از واقعه مسجد سلطانی تهران و هتک فلسفی واعظ جناب آقای نخست وزیر تاریخ: 5/3/1331 محترماً معروض می دارد در تمام بلاد اسلامی مجامع مذهبی و مراکز دینی مسجد و منبر مورد کمال علاقه و احترام مسلمین بوده است در زمانی که مملکت احتیاج به هماهنگی تمام طبقات دارد متأسفانه مشاهده می شود کسانی در مقدس ترین محل مذهبی تهران (مسجد سلطانی) در ماه مبارک رمضان وسائل هتک مسجد و منبر را فراهم و با تهدید به قتل ایجاد بزرگترین اهانت را نموده اند این پیش آمد در زمان چنین دولت با وجود حکومت نظامی موجب کمال تعجب و تأسف و باعث تشویش خاطر مسلمان هاست. امضاکنندگان ذیل وعاظ تهران بدین وسیله تأسف و تنفر شدید خود را از این پیش آمد به آن مقام محترم ابراز نموده و به نام دین و مقام تبلیغ انتظار دارند که برای اعاده حیثیت و جبران این اهانت اقدام عاجل فرمایند. الحاج محقق الخراسانی الواعظ [امضا] حاح میرزا علی واعظ[امضا] اعتماد الواعظین تهرانی [امضا] الحاج سید عبدالعظیم تنکابنی واعظ [امضا] مرتضی حائری [امضا] الحاج سید احمد الواعظ القمی [امضا] مصطفی طباطبایی واعظ [امضا] محمد تاج[امضا] الحاج سید سعید تنکابنی واعظ [امضا] سید علی اکبر واعظ حاج سید جوادی [امضا] واعظ شریفی [امضا] هادی محقق واعظ [امضا] برهان الواعظین [امضا] فخرالمحققین [امضا] شمس الواعظین [امضا] انصاری مهدی زین الدین محمد واعظ [امضا] الداعی محمد الموسوی سلطان شیرازی [امضا] [حاشية پايين:] اقدامی ندارد بایگانی شود. 13/3/1330 [مهر:] بازرسی مخصوص نخست وزیر شماره: 2/6095، تاریخ: 11/3/1330

سند شماره 3 اعتراض جمعی از اهالی رشت به هتک فلسفی واعظ در جریان سخنرانی ماه رمضان 6/3/1331 جناب آقای کاظمی کفیل محترم نخست وزیری موضوعی که موجب تأسف فراوان اهالی کشور خصوصاً قاطبه روشنفکر رشت گردید تحریم سخنرانی خطیب شهیر در ماه رمضان جاری که مصادف با نخست وزیری رادمرد بزرگ جناب آقای دکتر محمد مصدق است. معلوم نیست این عایق روی چه سیاستی است با وجود حکومت نظامی در تهران و قدغن بودن دمونستراسیون یا میتینگ و خلاصه تظاهرات در هیچ یک از نقاط تهران مگر میدان فوزیه. چطور اجازه می دهند برعلیه واعظ محترمی که 98% اهالی کشور با بی صبری تمام منتظر استماع خطابه اش می باشند یک مشت رجال بی همه چیز تظاهر بکنند و او را تهدید به قتل نمایند و مهمتر از همه در دل شهر این تظاهرات سه ساعت ادامه داشته باشد و کسی خم به ابرویشان نیاورد. خیال می کنید مردم علف می خورند که نفهمند این ایادی کدامند و این دست ها از کدام آستین بیرون آمده؟ جناب آقای وزیر امور خارجه مطمئن باشید این عمل دولت در واقع یک نوع انتحار سیاسی است. از یک طرف آن همه آزادی عمل به این بی وطنان ناموس فروش می دهند و از طرفی هم اجازه نمی دهند هیچ کس قدمی برعلیه آنها بردارد و نفس ها در سینه خفه می‏کنید تا مبادا به ساحت مقدس یک مشت عناصر مخرب و آشوب طلب جوجه کمونیست کوچکترین اسائه ادبی بشود؟ زهی بی خبری و سوء سیاست. ولی به شما اطمینان می دهم که خود این کار صد درصد بیش از نفع آن می باشد. در خاتمه کلیه جوانان روشنفکر و بصیر انتظار دارند این عایق که خود اهانت بزرگی به عالم اسلام و افکار و احساسات عمومی است با دست آن جناب هر چه زودتر مرتفع و از جناب آقای فلسفی خطیب محترم رفع اهانت و مزاحمت بشود تا کماکان شروع به ارشاد و موعظه مردم نمایند. با تقدیم احترامات از طرف: قاطبه جوانان روشنفکر رشت. قلی زاده [امضا] [حاشية پايين:] مفهومی ندارد بایگانی شود. [مهر:] بازرسی دفتر نخست وزیری شماره: 5/10462، تاریخ: 11/3/1331

سند شماره 4 درخواست جمعی از اهالی نیشابور جهت تدوام پخش سخنرانی های ماه رمضان فلسفی واعظ از رادیو [شير و خورشيد] وزارت پست و تلگراف و تلفن از: نیشابور، به: تهران، شماره قبض: 24، تعداد کلمه: 150، تاریخ اصل: 11/3/1331، تاریخ وصول: 12/3/1331 حضرت آیت الله آقای بهبهانی دام ظله، رونوشت حضرت واعظ شهیر آقای فلسفی، رونوشت جناب آقای کاظمی کفالت محترم نخست وزیری، بیانات و گفتار مذهبی جناب آقای فلسفی واعظ شهیر اثرات نیکویی در مجامع و محافل علمی و دینی باقی گذارده است قاطبه اهالی این شهرستان با نهایت بی صبری مترصد استماع نصایح و اندرزهای مفید معظم له هستند و از پیشوایان معظم روحانی و کفالت محترم نخست وزیری استدعا دارند هر چه زودتر مردم مسلمان را به شنیدن بیانات علمی و مذهبی معظم له به وسیله پخش در رادیو امیدوار سازند. مهدوی کازرون، غفاریان، احمد مجتبی، مصطفی جلالی، کاظم امیدواری، بیری صدیقی طهرانی، مقدس شرق، محمدعلی غلامرضا قرچه، محسن مجتبوی، محمد خطیب زاده، عباس رحیمی، ناظم فرخ آبادی، صالح ملک زاده، فقیهی، فقوریان، شریفی. [حاشية بالا، اول:] به عرض برسد. 14/3/1331 [حاشية بالا، دوم:] عیناً به اداره کل انتشارات و تبلیغات فرستاده شود. 14/3/1331 [مهر:] ورود به دفتر ریاست وزرا شماره: 6851، تاریخ: 14/3/1331

سند شماره 5 اعتراض جمعی از اهالی سمنان به واقعة مسجد سلطانی تهران و هتک فلسفی واعظ [شير و خورشيد] وزارت پست و تلگراف و تلفن تلگراف از: سمنان، به: تهران، شماره قبض: 58، تعداد کلمه: 93، تاریخ وصول: 18/3/1331 پیشگاه مبارک بندگان اعلیحضرت اقدس همایونی، تهران جریان مسجد سلطانی و تعطیل سخنرانی خطیبی اسلامی جناب آقای فلسفی موجب تأسف و نگرانی عموم مسلمین گردیده انتظار داریم سریعاً جبران این اهانت شده و در بقیه این ایام متبرکه از بیانات شیوای معظم له مستفیض گردیم. محمدعلی تشرفی، رحیم دانایی، عدل تفضلی، عبدالمحمد کاشفی، احمد حسن موسوی، یدالله عندلیب، غلامرضا کاظمی، رحمت اله عدل، عنایت اله محقق طاهری، محمدعلی نجفی، محمدعلی بیوی، علی اکبر دانایی، سید احمد محقق طاهری، سید احمد میرمحمدخانی، اکبر صادقی، بزرگ ایزدپناه، ابوالقاسم نجفی، اسدالله قوامی، احمد محقق. [حاشية بالا:] برای جناب آقای کفیل نخست وزیری ارسال و جواب هم ملاحظه شود. 19/3/1331 [مهر:] اداره تلگراف تهران

سند شماره 1/5 جناب آقای کفیل نخست وزیری تلگراف دیگری از طرف آقای محمدعلی تشرفی و عده دیگر از اهالی سمنان در اظهار تاسف از تعطیل سخنرانی جناب آقای فلسفی به پیشگاه مبارک ملوکانه معروض افتاده است که حسب الامر مبارک شاهانه عیناً در پیرونامه شماره 18/3/1331 ـ 1313 به پیوست ارسال می گردد. کفیل دفتر مخصوص شاهنشاهی [امضا: رحیم هیراد] [حاشية پايين، اول:] به عرض برسد. 27/3/1331 [حاشية پایین، دوم:] سابقه پیوست شد نامه پیروی به شماره 6210 در دفتر هیئت هنوز به بایگانی نرسیده . 27/3/1331 [حاشية پایین، سوم:] اداره بایگانی، این موضوع سابقه دارد و فعلاً هم شرحی نوشته شده است ضمیمه فرمائید. 27/3/1331 [مهر:] ورود به دفتر نخست وزیر شماره: 6624، تاریخ: 27/3/1331

سند شماره 2/5 [شير و خورشيد] نخست وزير تاریخ: 7/4/1331، شماره: 6624 وزارت کشور تصویب نامه شماره 5042، 7/3/1331 رونوشت تلگراف شماره 58، 18/3/1331 آقای محمدعلی تشرفی و عده دیگر که در متن نامه شماره 1400، 28/3/1331 دفتر مخصوص شاهنشاهی واصل شده است برای اطلاع به ضمیمه ارسال می گردد. از طرف: نخست وزیر [امضا: ناخوانا] [امضای پیش نویس] اعتماد 28/3/1331

سند شماره 6 درخواست جمعی از اهالی کرمان جهت پخش سخنرانی فلسفی واعظ از رادیو [شير و خورشيد] وزارت پست و تلگراف و تلفن تلگراف از: کرمان، به: تهران، شماره قبض: 786، تعداد کلمه: 164، تاریخ وصول: 23/3/1331 جناب آقای کاظمی کفالت محترم نخست وزیری، رونوشت روزنامه اطلاعات رونوشت جناب آقای فلسفی واعظ شهیر. همه ساله واعظ بلیغ اسلام جناب آقای فلسفی مشغول سخنرانی و مواعظ معظم له به وسیله رادیو در اطراف دور و نزدیک پخش می شد و هزارها مردم استماع تبلیغات دینیه می نمودند متأسفانه در امسال تا به حال استماع مواعظ ایشان نشد اهالی کرمان به نوبه خود استدعا و درخواست دارند موجبات تشویق معظم له فراهم و وادار فرمایند کمافی‏السابق مشغول انجام وعظ و خطابه بشود تا مردم استفاده نمایند. طباطبایی اسلامیت، شفیعی، ودیعی سام، محمد سام، از طرف محصلین: حافظی، کوچکزاده، سید کاظم طباطبایی، رجایی، محمود سام نماینده مطبوعات اسلامی: غلامحسین اسلامیت، بهمن ابتدایی، سید حسن طباطبایی، سبحان زاده، اکبرزاده عمرانی، حاج غلامرضایی، اسدالهی، فلاح ملاحسن زاده، نبوی نژاد، نیک-پور، رهبر اخوتی، کاظمی زاده، جواد آبادانی، طاهری، اولی مختاری، حاجی زادگان، ایران منش، علی زاده رضوی، خاتمی، گویا صالحی، روحانی، ساسانی، هنرمندی، یوسف الهی، امید ابوسعیدی، آقاسی پرنیا، آموزگار، پورمیرزایی، حاج احدی، سید محمد ایران منش، مظفری، سالاری، اوحدی، فرهپور، بهمن ضروری و عده دیگر. [حاشیه بالا، اول:] عیناً به اداره کل انتشارات و تبلیغات فرستاده شود. 14/3/1331 [حاشیۀ بالا، دوم:] عجالتاً اقدامی ندارد. [مهر:] ورود به دفتر ریاست وزرا شماره: 6847، سابقه: 14/3/1331

سند شماره 7 درخواست میرزاعبدالحسین (از علمای تهران) جهت پخش سخنرانی فسلفی واعظ از رادیو در پی مخابره تلگراف آیت الله بروجردی به شاه در این خصوص [شير و خورشيد] محضر مبارک آقای دکتر محمد مصدق نخست وزیر ملی ایران به تاریخ: 19 شوال محترماً معروض می دارند مردمان جنوب شهر از زمامداری جناب عالی تشکر می فرمایند بعد، از جناب عالی تقاضا دارند که هر چه زودتر کار جناب مستطاب آقای فلسفی که امروز افتخار ایران است و مورد توجه حضرت آیت الله آقای بروجردی می باشد اصلاح فرمایید بارها با آقای فلسفی تماس گرفتیم ایشان از علاقه-مندان به جناب عالی می باشد برای این‏که مملکت ایران به این طور مبلغ گویا احتیاج تمام دارد. و با این که حضرت آیت الله بروجردی در نبودن حضرت عالی در تهران تلگرافی به شخص شاه نمودند و از ایشان درخواست نمودند که هر چه زودتر کار آقای فلسفی اصلاح شود امیدواریم خداوند جناب‏عالی را برای ملت ایران نگهدارد. از طرف جنوب تهران حاج میرزا عبدالحسین [حاشية بالا، اول:] اجتماعی، 31/4/1331 [حاشية بالا، دوم:] به عرض برسد. 4/5/1331 [مهر:] بازرسی مخصوص نخست وزیر شماره: 4/1525، تاریخ: 29/4/1331 ارسال به وزارت کشور [مهر:] دفتر اداره امور اجتماعی شماره: 911، تاریخ: 1/5/1331

سند شماره 1/7 [شير و خورشيد] وزارت کشور اداره امور اجتماعی تاریخ: 11/5/1331، شماره: 911/ج/32653، ضمیمه: عین نامه اداره بازرسی نخست وزیری ضمن اعاده مرجوعه شماره 4/8525، 29/4/1331 استدعای آقای حاج میرزا عبدالحسین از جناب آقای نخست وزیر در توجه به آقای فلسفی به طوری که استحضار دارند منبر نرفتن آقای فلسفی در ایام ماه مبارک رمضان بنا به میل شخصی ایشان بوده و در وزارت کشور سابقه ای در این مورد موجود نمی باشد. وزیر کشور [غلامحسین صدیقی، امضا] [حاشية پايين:] بایگانی. [امضا: ناخوانا] [مهر:] بازرسی مخصوص نخست وزیر شماره: 2/4587، تاریخ: 18/5/1331

سند شماره 8 درخواست هیأت عزاداری صنف معمارها و بناخانة تهران جهت پخش سخنرانی های وعاظ مسجد سلطانی از رادیو حضور مبارک بندگان عالی جناب آقای نخست وزیر مجبوب ملی ایران تاریخ: 25/6/1331 محترماً به عرض عالی می رسانم چون از طرف صنف معمارها و بناخانه تهران همه ساله در مسجد سلطانی زیر گنبد از یک الی دوازده محرم مشغول عزاداری حضرت سیدالشهدا علیه السلام بودیم و از طرفی خطابه وعاظ معروف به وسیله رادیو پخش می شد و چه در داخله و خارج استفاده شایانی عموم هم وطنان عزیز می نمودند اینک بدین وسیله از حضرت اشرف خواهانیم امر و مقرر فرمائید امسال هم موافقت شود که خطابه آقایان وعاظ به وسیله رادیو پخش شود. در خاتمه البته آقایان معمارها از حسن نیت حضرت عالی متشکر و ممنون خواهند شد و نیز توفیقات و کامیابی آن جناب را برای همیشه از خداوند متعال خواهانیم. از طرف: صنف معمارها و بناخانه تهران [مهر:] مجمع خیریه بناخانه تهران [حاشية پايين، اول:] عیناً برای اقدام قانونی به شهربانی کل کشور ارسال می شود. [امضا: ناخوانا] 25/6/1331 [حاشیۀ پایین، دوم:] به عرض برسد. [مهر:] بازرسی مخصوص نخست وزیر شماره: 2/18525، تاریخ: 26/6/1331

سند شماره 1/8 [شير و خورشيد] وزارت کشور شهربانی کل کشور تاریخ: 2/7/1331، شماره: 30467/ب/23973/ک ریاست کل بازرسی نخست وزیری معطوفاً به نامه شماره 2/18525، 26/6/1331 برطبق گزارش از اداره انتظامی و کلانتری 8، چگونگی را از هیأت عزاداری معمارها واقع در مسجد سلطانی استعلام، اظهار می دارند که اداره تبلیغات با تقاضای آنها موافقت ننموده است عین مرجوعه ارسالی به پیوست اعاده می گردد. از طرف رئیس شهربانی کل کشور ـ سرتیپ سهیلی [امضا] [حاشية پايين:] بایگانی [مهر:] بازرسی مخصوص نخست وزیر شماره: 2/7524، تاریخ: 6/7/1330

رحیم روح بخش
 roohbakhsh1965@yahoo.com