نیروهای مذهبی در دوران پهلوی دوم -3

بررسی فعالیت‏های «شوراي تبليغات اسلامي راديو»

چنین به نظر می‎رسد که در پی افزایش ارتباط نیروهای مذهبی با رادیو و توجه مسئولان رادیو برای پاسخ به مطالبات روزافزون شنوندگان خود در اقصی نقاط کشور، نیاز به ایجاد تشکیلاتی برای هماهنگی در برنامه‎های مذهبی رادیو اعم از ایراد سخنرانی توسط وعاظ و گویندگان مذهبی، اجرای برنامه‎های سوگواری و دینی در ایام عزاداری محرم و صفر و مناسبت‎های مذهبی دیگر و مواردی از این قبیل بیش از پیش احساس گرديد و برای این منظور شورايي تحت عنوان «شورای تبلیغات اسلامی» وابسته به ادراه کل انتشارارت و تبلیغات رادیو با شرکت آقایان: سیدرضا زنجانی، حاج سراج انصاری(رهبر اتحادیه مسلمین)، آقای نوریانی مدیر آیین اسلام، آقا عطاء‎الله شهاب پور(مدیر و بانی انجمن تبلیغات اسلامی)، آقای سیدمحمود طالقانی، آقای سیدعبدالحسین ابن‏الدین و آقای سیدصدرالدین بلاغی تشکیل شد و نامبردگان با تشکیل جلساتی در اواخر سال 1327 اساسنامه شورای مذکور را تدوین کردند. این اساسنامه در دو فصل و ده ماده تنظیم گردید که به نظر می‏رسد بعدها نیز اساس تبلیغات و برنامه‎های مذهبی در رادیو تلقی می‎شد.

گفتنی است که شخصی بنام صباح کازرونی ریاست شورای مذکور را به عهده داشت. چندین گزارش مختصر حاکی از نقش مهم کازرونی در عرصه تبلیغات مذهبی در رادیواست. نامبرده به اعتبار سمت و جایگاه رسمی که در رادیو داشت، برای گسترش تبلیغات دینی، با بسیاری از رجال و مجامع مذهبی همکاری کرده و آنها را برای وعظ و خطابه دعوت می‎کرد. خود وی نیز با ایراد سخنرانی‎ها و نگارش مقالات و حتی کتب مذهبی در این تبلیغات نقش داشت. در همین راستا در بسیاری از برنامه‎های دولتی که مرتبط با مجامع مذهبی بود، حضور داشت و به عنوان نماینده دولت سخنرانی می‎نمود. از آن جمله گزارشی حاکی است در مراسم دیدار عمومی با خلیق‏الزمان رئیس حزب مسلم‏لیگ پاکستان که در محل اتحادیه مسلمین برگزار شد، حضور یافته و به ایراد سخنرانی پرداخت. (آيين اسلام، 26/7/1328، 3) گزارش دیگر حاکی از تقدیر وتشکر «انجمن اسلامی دانشجویان» از صباح کازرونی به خاطر برگزاری مجدد سخنرانی راشد در رادیو و به ويژه اين كه نامبرده «پشتیبانی خود را از تبلیغات دینی به منصه ظهور رسانیده» (پرچم اسلام، 27/7/1326)است. در همین راستا کازرونی به عنوان یکی از اعضای چهارده نفره هیات مدیره اتحادیه مسلمین (که بانی آن مهدی سراج انصاری بود) فعالیت می‎کرد.

اما عرصه اصلی نقش آفرینی وی همان شورای تبلیغات اسلامی بود که بعضاً به اداره تبلیغات اسلامی هم شهرت داشت. وی در آنجا نشریه‎ای با همین عنوان، «نشریه اداره تبلیغات اسلامی» منتشر می‎کرد که غالب مطالب آن متن سخنرانی‎های مذهبی در رادیو بود. چنانچه فهرست يك شماره از آن نشریه حاكي است: «سخنرانی آقای راشد، سخنرانی آقای صباح کازرونی، سخنرانی آقای بلاغی، سخنرانی آقای شیخ‏محمود حلبی در رادیو مشهد». گویا نشریه «دارالسلام» که بعدها همین شخص و از طریق همین مرکز منتشر می‎شد، جایگزین نشریه پیشین گرديد. یکی از نویسندگان، تصاویر رضاشاه و محمدرضاشاه روی مجلدات آن نشریه را، نشانه نزدیکی وی به دربار تلقی کرده است. (جعفريان، رسول، جریانها و سازمان‎هاي مذهبی-سیاسی ایران، 1357-1320، چاپ ششم، تهران، مولف 1385، ص 147)

در پایان این بحث بایسته می‎نماید که متن اساسنامه شورای تبلیغات اسلامي وابسته به اداره کل انتشارات و تبلیغات رادیو(مركز اسناد نخست وزیری، شماره بازیابی5507) به طور کامل درج گردد، تاضمن ارائه یک متن رسمی دولتی در عرصه مذهب (وابسته به رادیو)، فضای نسبتاً آزاد تعامل نظام حاکم با نیروهای مذهبی نمایانده شود.

اساسنامه شورای تبلیغات اسلامی وابسته به اداره کل انتشارات و تبلیغات رادیو [تصویر شیر و خورشید] وزارت کار و تبلیغات تاریخ ثبت: 6/1/1328 بسم‎الله الرحمن الرحیم اساسنامه شورای تبلیغات اسلامی چون اکمل ادیان دین مقدس اسلام است و قانون اساسی کشور ایران هم تأیید می‎کند که ایران کشور اسلامی است و ترویج دینی صحیح یکی از وظایف حکومت‏هاست و همچنین رفع مصائب روحی مردم و اختلافات آنها جز به وسیله دین عملی نمی شود، دولت حاضر برای رفع نقیصه‎هایی که در این راه موجود است به وسیله اداره کل انتشارات و تبلیغات از کسانی که سابقه تبلیغات و فعالیت‎های دینی داشته و به اوضاع امروزی تبلیغ آشنا هستند دعوت کرده است و این عده هم دعوت دولت را قبول کرده‏اند. در جلسه عمومی اول و دوم اشخاص ذیل با رای مخفی برای نوشتن اساسنامه انتخاب شدند: آقای سیدرضا زنجانی، آقای حاج سراج انصاری رهبر اتحادیه مسلمین، آفای نوریانی مدیر آیین اسلام، آقا عطاءالله شهاب‏پور مدیر و بانی انجمن تبلیغات اسلامی، آقای آقا سیدمحمود طالقانی، آقای عبدالحسین ابن‏الدین، آقای سیدصدرالدین بلاغی. عده نامبرده مواد اساسنامه را به اتفاق آراء به شرح زیر نوشتند. فصل اول- تاسیس و تشکیلات ماده1)برای تبلیغات و انتشارات اسلامی شورایی تحت نظر اداره کل انتشارات و تبلیغات تشکیل می‎شود. ماده2)حداقل 15 نفر حداکثر 21نفر که دارای شرایط زیر باشند. برای تشکیل این شورای از طرف اداره کل انتشارات و تبلیغات دعوت می‎شود. اول- کمتر از سی سال نداشته باشد. دوم- مرد مسلمان متدین به دین مبین اسلام و آراسته به فضایل اخلاقی و دارای حسن شهرت باشد. سوم- دارای اطلاعات و معلومات کافی دینی باشد. چهارم- در قسمت تبلیغات دینی بصیرت و سابقه ممتد عملی داشته باشد. پنجم- در امور مربوط به تبلیغات دینی آشنایی کامل به روش و مقتضیات عصری داشته باشد. ماده3) از بین عده بالا عده که کمتر از پنج نفر نباشد به رای مخفی به عنوان هیئت رئیسه و دو نفر به عنوان عضو علی‏البدل انتخاب خواهد شد. ماده4) انتخاب هیئت رئیسه نامبرده هر سه سال یک بار تجدید خواهد شد. ماده5) جلسات شورا با حضور و ثلث اعضاء رسمیت خواهد داشت و رای نصف به علاوه یک حاضرین معتبر خواهد بود. فصل دوم: وظایف و صلاحیت تبلیغات و انتشارات اسلامی ماده6) هدف و منظور شورای تبلیغات و انتشارات اسلامی به شرح زیر خواهد بود. الف- بسط اصل عقاید و معارف اسلامی به وسایل ممکنه و آشنا کردن مردم به معارف قرآن. ب- نشر فضلیت و اخلاق به وسیله تشویق مردم به اجرای دستورهای اسلامی. ج- بیان مصالح و اسرار احکام اسلامی تاحدودی که دست علم بدان رسیده است. د- اهتمام در تشویق مردم به انجام دستورهای عملی اسلام ه – ایجاد وحدت بین طبقات مردم و تلقین روح صمیمیت و همکاری در افراد ملت و مبارزه با تشتت عقاید. و- رفع شبهات نسبت به حقایق اسلامی. ز- تشریح مفاسد بی دینی و آشنا کردن مردم به فواید دینی. ح- جلسه همکاری و تحکیم روابط بین مجامع دینی مسلمین. ماده7) امور نامبرده بالا به تمام وسایل تبلیغات ممکنه کشور انجام خواهد شد. من جمله: الف- ساعت مخصوص روزانه در فرستنده‎های رادیو ایران به اختیار این شورای گذارده خواهد شد و در روزهای اعیاد یا سوگواری مذهبی و ایام متبرکه مذهبی برنامه مخصوص از طرف اداره مزبور تنظیم خواهد شد. ب- سالن‏ها و اماکن عمومی خطابه برای تبلیغات دینی مورد استفاده این شورای قرار خواهد گرفت. ج- برای سخنرانی‏های عمومی و فوق العاده از طرف اداره کل انتشارات و تبلیغات پلنیکاتور و بلندگودر اختیار شورای گذارده خواهد شد. د- این شورا مجله مخصوصی که ناشر افکار دینی باشد در اختیار خواهد داشت و عنداللزوم کتب جداگانه نیز نشر خواهد داد. ه- برای ایجاد و تحکیم روابط بین مجامع دینی مسلمین و مطالعه در امور دینی نماینده یا هیئت اعزام خواهد کرد. و- به نقاطی که ضروری تشخیص دهد، مبلغ خواهد فرستاد. ماده8) برنامه‎های دینی که در رادیو اجرا می‎شود تحت نظر شورای مزبور خواهد بود. ماده9) برای اجرای امور مشروحه فوق کمیسیون‎های جداگانه و برنامه‎های تفصیلی تنظیم خواهد شد. ماده10) برای انجام امور نامبرده بالا اعتبارات لازمه از طرف اداره کل انتشارات و تبلیغات تامین خواهد شد.