بی‌تردید کتاب آقای رابرت گیتس (1) که در دولت‌های جورج بوش و باراک اوباما به عنوان وزیر دفاع خدمت کرده، یکی از جنجالی‌ترین و تاثیرگذارترین کتاب‌های سال‌های اخیر در سطح جهان بوده است(2). وی در کتاب خاطراتش با عنوان: «ماموریت: خاطرات یک وزیر جنگ»(3) نوشته است که باراک اوباما باورش را به راهبرد نظامی خود در افغانستان از دست داده بود. اوباما به ژنرال دیوید پترائوس، فرمانده نظامی آمریکا در افغانستان اعتماد نداشته و علاقه‌ای هم به حامد کرزی، رئیس جمهوری این کشور نداشته است. گیتس در بخشی از کتاب خود به یکی از جلسات کاخ سفید در سال 2011 اشاره کرده و نوشته است: «همان طور که در جلسه نشسته بود، فکر کردم که رئیس جمهوری به فرمانده‌اش اعتماد ندارد، کرزی را نمی‌تواند تحمل کند، به راهبرد خودش باور ندارد و جنگ را متعلق به خودش نمی‏داند... همه خواسته او این است که زودتر از این کشور خارج شود. آقای اوباما که دستور اعزام سی‏هزار نیروی نظامی بیشتر را به افغانستان داده بود، تحت تاثیر نفوذ دستیاران غیرنظامی‌اش درباره این تصمیم دچار تردید شده بود.
گیتس در بخش دیگری از کتابش از دخالت کاخ سفید در جزئیات عملکرد وزارت دفاع انتقاد کرده است. به نوشته او مشاوران غیرنظامی کاخ سفید که درکی از مسائل نظامی نداشتند، به طور مداوم در امور وزارت دفاع دخالت می‌کردند. سطح دخالت کارکنان شورای امنیت ملی کاخ سفید در مدیریت جزء وزارتخانه ها در حد دوران ریاست جمهوری ریچارد نیکسون در دهه 1970 بوده است. در آغاز به کار دولت اوباما، سوءظن و بی‌اعتمادی مقام‌های ارشد کاخ سفید، شامل رئیس جمهوری و معاونش، به فرماندهان ارشد نظامی به مشکل بزرگی برای من تبدیل شد.

آمریکا و انتخابات افغانستان

گیتس در کتاب خاطراتش ادعا کرده که آمریکا تلاش کرد حامد کرزی را در انتخابات ریاست جمهوری سال 2009 از قدرت کنار بزند. گیتس این تلاش را «توطئه خام و ناکام» توصیف می‌کند. به نوشته وی، ریچارد هالبروک(4) نماینده ویژه آمریکا برای افغانستان به امید کشاندن انتخابات به مرحله دوم و کنار زدن حامد کرزی از رقیبان او در انتخابات حمایت می‌کرد. هالبروک تلاش زیاد انجام داد تا کرزی در انتخابات شکست بخورد... آنچه او می‌خواست این بود که شمار کافی نامزدان مشهور در انتخابات شرکت کنند تا کرزی نتواند در دور اول انتخابات اکثریت لازم را بدست آورد و بدین ترتیب انتخابات به دور دوم کشانده شود. همه چیز بسیار زشت بود؛ دامن همکار ما، رئیس جمهوری افغانستان لکه‏دار شد و دستان ما هم آلوده شد. گیتس در بخشی دیگری از کتابش نیز سیاست‌های باراک اوباما در جنگ افغانستان را مورد انتقاد قرار داده  و معتقد است باراک اوباما باورش را به راهبرد نظامی خود در افغانستان از دست داده بود.

آمریکا و ترکیه

گيتس در کتابش به موضوعاتی نظير مبارزه ترکيه با گروه پ. ک. ک، مسئله هسته‌ای ايران، حمله اسرائيل به کشتی مرمره و روابط بين ترکيه-اسرائيل اشاره کرده است. وی در بخشی از این کتاب در رابطه با عمليات برون‏مرزی ارتش ترکيه در ماه فوريه 2008 عليه پ. ک. ک در منطقه شمال عراق و حملات هوايی ارتش ترکيه در اين منطقه، می‌نویسد: «به ترکيه برای عقب نشينی سربازان آن از شمال عراق 4 بار توصيه نمودم». وی در بخش ديگری از اين کتاب ضمن اشاره به اينکه در چارچوب سفر وی به ترکيه در ماه فوريه 2010 با «اردوغان» نخست‏وزير ترکيه در رابطه با موضوع ايران گفتگو نموده است، نوشته است: «با اردوغان در رابطه با موضوع ايران گفتگوی طولانی انجام داديم. در اين گفتگو بر لزوم اعمال تحريم عليه ايران برای بازگرداندن اين کشور بر سر ميز مذاکره تأکيد کردم. در ادامه متوجه شدم که در اين زمينه با اردوغان پيشرفت چندانی حاصل نکرده‌ام. وی در قبال هر چيزی که احتمال تحريک ايران را داشت بسيار محتاط بود. به اردوغان هشدار داده شد در صورت عدم انصراف ايران از هوس دستيابی به سلاح‌های هسته‌ای، مجهز شدن ديگر کشورهای منطقه به سلاح‌های هسته‌ای نيز اجتناب ناپذير شده و در منطقه يک جنگ برپا خواهد شد».

گیتس و رژیم صهیونیستی

گیتس در کتابش در رابطه با رژیم صیهونیستی و شخصیت‌های این رژیم نوشته است: «20 سال پیش هنگامی که سمت معاون مشاور امنیت ملی دولت جورج بوش پدر را داشتم نخستین بار بنیامین نتانیاهو، نخست‏وزیر فعلی اسرائیل را دیدار کرد احساسی منفی نسبت به وی در او ایجاد شد. احساس کردم که فردی سطحی‏نگر و متکبر است. در آن زمان نتانیاهو، معاون وزیر امور خارجه اسرائیل بود. سطحی‌نگری و انتقادات نتانیاهو از سیاست‌های آمریکا علاوه بر تکبر و بلندپروازی‌های بی‌پایان وی از نظر من نوعی توهین بود. من به برنت اسکوکرافت، مشاور امنیت ملی آمریکا گفتم که بهتر بود به نتانیاهو اجازه داده نمی‌شد که بار دیگر به کاخ سفید برگردد. نتانیاهو، فرد قدرنشناسی است که قدر این همه تلاشی را که دولت اوباما برای اسرائیل انجام داده نمی‌داند. در یک نشست، نتانیاهو از وی سئوال کرده که آمریکا چطور قرار است به سبب معامله تسلیحاتی بزرگ انجام شده میان آمریکا و عربستان به اسرائیل غرامت دهد. من که از این جمله عصبانی شده بودم تقریباً فریاد زدم که هیچ دولتی در آمریکا بیشتر از دولت اوباما تا به این حد ملموس برای اسرائیل و برای امور دفاعی راهبردی آن تلاش نکرده است. من به عنوان دوست و حامی اسرائیل معتقدم که اسرائیل باید درباره محیط راهبردی خود بیشتر فکر کند. این کار مستلزم این است که اسرائیل با دولت‌های غیر همپیمان روابط قدرتمندتری برقرار کند و نگرانی‌های خود در منطقه از جمله نگرانی درباره ایران، افزایش نفوذ اسلام‌گرایان و افزایش نرخ زاد و ولد فلسطینی‌ها را که بیشتر از نرخ یهودیان اسرائیل است، در میان بگذارد. اکنون زمان به نفع اسرائیل به پیش نمی‌رود.

آمریکا و کره جنوبی

گیتس وزیر دفاع سابق آمریکا در کتاب خاطراتش در رابطه با کره جنوبی می‌نویسد: «روه مو هیون که در سال‏های 2003 تا 2008 رئیس جمهوری کره جنوبی بوده احتمالاً کمی دیوانه است، زیرا آمریکا و ژاپن را دو تهدید بزرگ امنیتی در آسیا خوانده است. حمله کره شمالی در مارس 2010 را می‌توان به عنوان یک «بحران بسیار خطرناک» خواند زیرا دولت کره جنوبی پس از آن اعلام کرد که در پاسخ به این حمله هم حمله هوایی و هم حمله توپخانه‌ای انجام می‌دهد. باراک اوباما و هیلاری کلینتون وزیر خارجه سابق آمریکا تماس‌های تلفنی مکرری را با همتایان کره جنوبی به منظور کاهش تنش‌ها در شبه جزیره کره برقرار کرده که در نهایت سئول تصمیم گرفت تنها به عامل حمله به جزیره مرزی کره جنوبی یعنی واحد توپخانه‌ای کره شمالی حمله کند».

اوباما و انتشار کتاب

اوباما در پاسخ به سئوالی درباره اظهارات وزیر دفاع سابق خود، مدعی است برای رابرت گیتس احترام قائل است ولی در عین حال تاکید کرد که همواره به مأموریت آمریکا در افغانستان اعتماد داشته است. اوباما در پاسخ به این سئوال خبرنگاران که آیا از محتوای این کتاب رنجیده است، پاسخی نداد. اما گیتس از برداشت‌هایی که از کتابش شده، ابراز تاسف کرده و معتقد است: «در خاطرات خود به هیچ‌کس انگی نزده است و هیچ دشمنی با باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا ندارد و بالعکس وی را تحسین می‌کند. فکر می‌کنم عادلانه است که بگوییم این کتاب بیشتر افراد اطراف رئیس جمهوری را مورد انتقاد قرار می‌دهد تا خود شخص شخص اوباما را. اوباما نهایتا مسئول جوی است که در کاخ سفید بوجود آورده؛ فضایی که تنش و درگیری میان معاون‌های اوباما و اعضای ارشد دولت ایجاد کرده است.

پاسخ گیتس به انتقادها

گیتس همچنین تاکید می‌کند: «صادقانه بگویم، من چنین نظری ندارم که این کتاب نباید نوشته می‌شد یا نباید تا سه سال آینده نوشته می‌شد و یا این که این کتاب روایت منفی درباره باراک اوباما است. در این کتاب هیچ موضوعی وجود ندارد که قبلاً با دولت رئیس جمهور، رئیس کارکنان کاخ سفید یا مشاور امنیت ملی مطرح نکرده باشم».

وی در مصاحبه اخیر خود نسبت به نحوه برخورد با اعضای جوان‌تر و بی‌تجربه‌تر کاخ سفید ابراز ناراحتی کرده و گفت که با این مساله که گاهی اوقات اوباما چقدر به دیدگاه‌های خام معاونین جوانش پروبال می‌داد دچار مشکل شده بود. این افراد مداخله آمریکا در مصر و لیبی را با وجود مخالفت مقام‌های ارشد و با تجربه‌تر کابینه ترغیب می‌کردند. بسیاری از معاون‌های ارشد اوباما هنگامی که رئیس جمهور برای اولین بار زمام امور را به دست گرفت، در دوره کارشناسی بودند. گیتس در کتاب خود از جو بایدن، معاون رئیس جمهوری نیز انتقاد کرده و می‌نویسد: «در چهار دهه اخیر تقریباً تمامی تصمیماتش درباره سیاست‌های خارجی و مساله امنیت ملی اشتباه بوده است.»

محمود فاضلی