دیجیتالی‌کردن تاریخ شفاهی و برقراری دموکراسی در آن

طی دو دهة گذشته، در زمینة تاریخ شفاهی، هیچ رویدادی برجسته‌تر و مهم‌تر از انقلاب دیجیتال(1) (Digital Revolution) نبوده است. کیفیت عالی و دسترس‌پذیریِ دستگاه‌های ضبطِ صوت و تصویر تا حد زیادی تاریخ شفاهی را گسترش داده‌اند، طوری‌که نه فقط تاریخ‌های شفاهی بیشتری گردآوری شده‌اند، بلکه دربارة آن کارهای گوناگونی انجام شده و به شیوه‌ای متفاوت دربارة آن اندیشیده‌اند. از گردآوری و حفظ و نمایه‌سازی مصاحبه‌های تاریخ شفاهی گرفته تا تفسیر و ارائة آن به شکل‌های گوناگون و مسائل اخلاقی و حقوقی جدید، ما در میان چیزی هستیم که رابرت پِرکس (Robert Perks) و اَلیستِیْر تامسون (Alistair Thomson)، سردبیران مجلة The Oral History Reader، آن را یکی از چهار تغییر الگوی بنیادی پس از جنگ جهانی دوم نامیده‌اند. همان‌گونه که مایکل فریش (Michael Frisch) و داگلاس لَمبرت (Douglas Lambert) به‌تازگی نوشته‌اند: «در عصر دیجیتال، تقریباً همة فرضیه‌های سنتی دربارة گردآوری، حفظ، ساماندهی و به‌کارگیری تاریخ شفاهی در حال فروپاشی است.»(2)

همراه با افزایشِ دسترسی به سکو‌های(3) موجود برای مصاحبه‌های تاریخ شفاهی در محیط دیجیتال، به‌کارگیری لپ‌تاپ و تلفن‌های هوشمند و دیگر دستگاه‌های ضبط دیجیتالِ در دسترس به‌جای دستگاه‌های ضبط آنالوگ، سبب ایجاد تغییر و برقراری دموکراسی شده‌اند، حتی بیشتر از اواخر دهة ۱۹۶۰ که نوارها و دستگاه‌های ضبط ویدئویی جایگزین دستگاه‌های ضبط قدیمی‌تر شدند.

امروزه پیشرفت‌های فناوری که با جریان‌های فرهنگی عمومی (مانند سایت‌های «broadcast yourself»(4)) و پیشرفت‌های خاص (مانند پدیدة اِستوری‌کُرپْس(StoryCorps)(5)) درهم‌تنیده‌اند، قطعاً به افزایش محبوبیت تاریخ شفاهی کمک می‌کنند. یکی از مقیاس‌های این رشد، افزایش دوره‌های تاریخ شفاهی در دو سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد است. تقریباً دو سوم طرح‌های فهرست‌شده در راهنمایِ آنلاین وب‌گاهِ شورای ملی در تاریخ عمومی(National Council on Public History)، برای تاریخ شفاهی گروه‌هایی را ترسیم کردند، در حالی‌که بسیاری از طرح‌های تاریخ شفاهی را به‌عنوان محدودة تمرکز شناسایی کردند. در سال ۲۰۰۸، دانشگاه کلمبیا میان‌رشته‌ای با نام تاریخ شفاهی را در بین رشته‌های کارشناسی ارشد ادبیات و علوم انسانی قرار داد، اولین طرح کارشناسی ارشد کشور که آشکارا به تاریخ شفاهی اختصاص یافت. و در حال حاضر عرف است که استادان دانشگاه، تاریخ شفاهی را نه‌به‌طور خاص برای دورة تاریخ شفاهی، بلکه به‌عنوان یکی از تکالیف درسی دانشجویان در کلاس‌ها مدنظر قرار بدهند.

همچنین، جالب‌تر از همه اینکه بسیاری از تولیدات دانشگاهی عملاً برگرفته از منابع تاریخ شفاهی هستند. انتشارات دانشگاه آکسفورد، نشر پالگِرِیْو (Palgrave)، روتلج (Routledge) و آلتامیرا (AltaMira) در سال‌های اخیر انتشار مجموعه‌های تاریخ شفاهی را آغاز کرده یا به طور گسترده در این زمینه کتاب‌هایی منتشر ساخته‌اند. دِیْو اِگِرز (Dave Eggers)، نویسنده، و لولا وُلن (Lola Vollen)، پژوهشگر حقوق بشر و پزشک، مجموعه‌ کتاب‌های صدای شاهدان (Voice of Witness) را منتشر کردند تا بحران حقوق بشر را از طریق تاریخ شفاهی آشکار سازند؛ و در سال ۲۰۱۳، انتشارات لِفت‌کُسْتْ (Left Coast Press) مجموعة پنج‌جلدیِ جعبة ابزار تاریخ شفاهی جامعه (Community Oral History Toolkit) را منتشر کرد. در سال‌های اخیر شاهد چاپ و انتشار گلچین‌های ادبیِ بین‌المللی همچون،The Oral History Reader  (روتلج، ۲۰۰۶)، کتاب راهنمای تاریخ شفاهی آکسفورد ـOxford Handbook of Oral History  ـ (آکسفورد، ۲۰۱۱)، تاریخ شفاهی و خاطرات عمومی ـ  Oral History and Public Memoriesـ (تِمپل، ۲۰۰۸)، و همچنین آثار متمرکزی چون، آماده‌سازی نسلِ بعدیِ مورخان شفاهی: منتخبی از آموزش تاریخ شفاهی ـ Preparing the Next Generation of Oral Historians: An Anthology of Oral History Education  ـ (آلتامیرا، ۲۰۰۶) بوده‌ایم. انجمن تاریخ شفاهی (OHA) که سازمانی ملی و حرفه‌ای در زمینة تاریخ‌ شفاهی است، برای جایزة کتاب سال خود، به‌طور مداوم تعداد زیادی طرح دریافت می‌کند و به‌تازگی بسیاری از کتاب‌های برندة جایزة سازمان مورخان امریکایی (OAH) و انجمن تاریخی امریکا (AHA) بُعد تاریخ شفاهی قدرتمندی را افزوده‌اند.

البته، تاریخ شفاهیِ بیشتر به‌طور خودکار بیانگر تاریخ شفاهیِ بهتر نیست. در واقع، با گسترش تاریخ شفاهی، بسیاری از استادانی که خودشان مصاحبه‌های تاریخ شفاهی را انجام می‌دهند یا از آن‌ها استفاده می‌کنند یا تاریخ شفاهی را به‌عنوان تکلیف در برنامه‌های درسی خود می‌افزایند، با انجمن تاریخ شفاهی ارتباط ندارند و در زمینة روش‌های تاریخ شفاهی و اصول اخلاقی و مسائل تفسیری آموزش ندیده‌اند. مِری لارسن (Mary Larson)، مدیر انجمن تاریخ‌ شفاهی، به‌تازگی در مقاله‌ای استدلال کرده است که با کاهش هزینه‌های راه‌اندازی مصاحبه‌های تاریخ شفاهی آنلاین نسبت به بیست‌سال پیش، «به نظر می‌رسد که گفت‌وگو دربارة اصول اخلاقی دیجیتال بیش‌از‌پیش کاهش یافته است، شاید به سبب این واقعیت که نباید به همة جنبه‌های تولیدات پروژه‌هایی توجه کرد که راحت‌تر اداره می‌شوند.»(6)

انجمن تاریخ شفاهی معیارهای حرفه‌ای برای رسیدگی به تاریخ شفاهی در عصر دیجیتال را بازبینی و از آن‌ها پشتیبانی کرده است. در سال ۱۹۹۸، کمیتة ویژة به‌روزرسانی فناوریِ انجمن تاریخ شفاهی، بازنگری‌ها را در اختیار بخش دستورالعمل‌های ارزیابی (Evaluation Guidelines) سازمان و نیز بخش‌های جدید تجهیزات ضبط و حفظ قرار داد و پژوهندگان را تشویق کرد تا به معیارهای فنی ضبط و فناوری‌های جدید و رسانه‌ها، به‌ویژه اینترنت توجه بیشتری نشان دهند. در همان زمان، آن‌ها متوجه بعضی از مسائل اخلاقی شدند که مسبب آن‌ها فناوری‌های جدید بودند. در سال ۲۰۰۸، انجمن تاریخ شفاهی با بازشناسی تعداد فزاینده‌ای از افرادی که اغلب با دانش محدود دربارة معیارهای حرفه‌ای در خارج از حوزة برنامه‌ها و مراکز رسمی «در زمینة تاریخ شفاهی فعالیت می‌کردند»، کمیته‌ای را برای بررسی و بازنگری دستورالعمل‌ها تعیین کرد. کمیته مجموعه‌ای از «اصول و بهترین شیوه‌» را مطرح کرد که با به رسمیت‌شناختن تنوع کاربردی تاریخ شفاهی، اصول اصلی و معیارهای حرفه‌ای فرایندهای پیشین را حفظ می‌کرد.

انجمن تاریخ شفاهی با همراهی مرکز ماتریکس (MATRIX) دانشگاه ایالتی میشیگان، انجمن فرهنگ عامة آمریکا (American Folklore Society)، مرکز فرهنگ عامة آمریکایی (American Folklife Center) در کتابخانة کنگره و مرکز اسمیتسونیان برای فرهنگ عامه و میراث فرهنگی (Smithsonian Center for Folklife and Cultural Heritage)، در پروژة ابتکاری «تاریخ شفاهی در عصر دیجیتال» (Oral History in the Digital Age:OHDA) نیز مشارکت داشته است. پرژوة «تاریخ شفاهی در عصر دیجیتال» که با کمک‌های مالی رهبری ملی از سوی مؤسسة خدمات موزه و کتابخانه در سال ۲۰۱۰ بنیان نهاده شد، بهترین شیوه را برای گردآوری و ساماندهی و انتشار مصاحبه‌های تاریخ شفاهی از نظرگاه‌های گوناگون به روشنی بیان می‌کند. وب‌گاه این پروژة ابتکاری، درگاهی را برای نمایش صدها سند از بهترین شیوه‌ها و نیز راهنمایی دوسویه برای انتخاب تجهیزات مناسب در اختیار کاربران قرار می‌دهد؛ همچنین مجموعه‌ای از هفتادوپنج مقاله که کارشناسان تاریخ شفاهی اغلب براساس نمونه‌های مطالعاتی دربارة تمام جنبه‌های فرایند تاریخ شفاهی نوشته‌اند.

گرایش مجدد به صدا و گرایش تازه به تصویر، در میان حوزه‌های گوناگونِ تحت پوشش پروژة «تاریخ شفاهی در عصر دیجیتال» هستند. انقلاب دیجیتال گرایش به صدا را در «تاریخ شنیداری» دوباره زنده ساخته است و همچون گذشته با پیشرفت فناوری و همراه با انتظارات معاصر، منجر به گسترش به‌کارگیری تاریخ شفاهی تصویری شده است. پروژة «تاریخ شفاهی در عصر دیجیتال» پیشنهادهای بسیاری را برای بهینه‌سازی کیفیت ضبط صدا و تصویر ارائه و بعضی از پیامدهای تاریخ شفاهی تصویری، از جمله نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی را بررسی کرده است. شاید حتی دگرگونی بیشتر، این واقعیت است که صدا و تصویر دیجیتال پژوهشگران را از تکیة صِرف بر متن دور می‌کند. کاربران تاریخ دیجیتال بیش‌ازپیش با ضبط و نه با رونوشت هم‌کُنشی دارند. پروژة «تاریخ شفاهی در عصر دیجیتال» برای کمک به تسهیل این بررسی و استفاده از تاریخ شفاهیِ نوشته‌نشده، انواع دستگاه‌های دیجیتالی نمایه‌ساز و فهرست‌ساز را بررسی می‌کند. یکی از این دستگاه‌های پیشگام، سیستم هماهنگ‌کنندة متادادة(7) تاریخ شفاهی (Oral History Metadata Synchronizer System:OHMS) (8) است که داگ بوید (Doug Boyd) از دانشگاه کنتاکی آن را طراحی کرده است.

کیفیت خالص تاریخ شفاهی ممکن است اضطراب‌آور باشد، اما پژوهشگران در حال توسعة ابزارهای دیجیتالی برای کمک به تحلیل خودکار هستند. پژوهش‌های بسیار قدرتمند ممکن است الگوها و مضمون‌ها را در تمام مجموعه‌های بزرگ مصاحبه‌های تاریخ شفاهی شناسایی و برای تعابیر و تفاسیر امکانات جدیدی را فراهم کنند (با این وجود، تا به امروز، به‌جای مورخان، در درجة اول زبان‌شناسان برای چنین رویکردی در دسترس بودند، مانند پژوهشگرانی که مجموعة گستردة مصاحبه‌های اِستوری‌کُرپْسِ موجود در کتابخانة کنگره را استخراج کردند).

طی دو دهة گذشته، تاریخ شفاهی نه فقط با گسترش نشر دانش تاریخی، بلکه با به‌کارگیری ابزار دیجیتالی در تعامل گروهی میان مورخان حرفه‌ای و حامیان گوناگون، در تحول علوم‌انسانی عمومی محوری بوده‌ است. یکی از نمونه‌های برجستة چنین تشریک مساعی، پروژة مَشاپوگ (Mashapaug Project) است که با همکاری مرکز جان نیکلاس براونِ (John Nicholas Brown Center) دانشگاه براون در حوزة علوم انسانی و میراث فرهنگی، انجمن هنری هالی ایوالد (Holly Ewald) و ساکنان مجاور برکة محلی، چشم‌اندازهای حافظة منطقه را کاوش کردند. همان‌طور که با انواع پروژه‌های در دست اقدام، مانند طرح ابتکاری «نقشه‌برداری از آتلانتا» با بودجة موقوفة ملی برای علوم انسانی (NEH(9) -¬funded "Mapping Atlanta" initiative) از دانشگاه ایالتی جُرجیا آشکار شده است، فصل مشترک تاریخ شفاهی و برنامه‌های پیشرفتة نقشه‌برداری دیجیتالی، به‌ویژه امکانِ همکاری پُربار و قدرتمندی را فراهم می‌آورد.

مقامات انجمن تاریخ شفاهی و پروژة «تاریخ شفاهی در عصر دیجیتال»، از طریق یادداشت‌های روزانه و نشست سالانة انجمن، پژوهندگان را ترغیب کردند تا به صورت دیجیتالی بیندیشند و بنویسند؛ به عبارت دیگر، در دانش‌پژوهی‌های عمیق خود مشخصات و امکانات منابع تاریخ شفاهی دیجیتال را در نظر بگیرند. شمارة تابستان/پاییز۲۰۱۲ مجلة «نقدوبررسی تاریخ شفاهی» (Oral History Review) شامل دو مقالة تاریخ شفاهی/شنیداری مکمل ـ نه الحاقی ـ دربارة بحث کانونی بود، بنابراین لازم بود خوانندگان علاوه بر مطالعة مقاله، از طریق دسترسی به نسخة آنلاین مجله آن را گوش بدهند. شمارة زمستان/بهار ۲۰۱۳ این مجله بعضی از مقاله‌هایی را منتشر ساخت که در ابتدا برای OHDA نوشته شده بودند، در حالی‌که در شمارة تابستان/پاییز ۲۰۱۳، برای اولین‌بار لینک‌هایی تصویری نصب شدند.

در حال حاضر بیست‌سال از انقلاب دیجیتال می‌گذرد و شاید وقت آن است که به قالب‌های «دیجیتال» پایان بدهیم. همان‌گونه که داگ بوید، مدیر پروژة OHDA نگاشته است، «وضیت عادیِ جدید تاریخ شفاهی معاصر، تغییر مداوم و آشکار آن به سوی فناوری دیجیتال است و همراه با آن، نوآوری‌ هیجان‌انگیز و گاهی گیج‌کننده.»(10)

کلیفورد کوهن استادیار تاریخ و مدیر اجرایی انجمن تاریخ شفاهی دانشگاه ایالتی جُرجیاست. وی نویسندة کتاب زندگی در آتلانتا: تاریخ شفاهی شهر از ۱۹۱۴ تا ۱۹۴۸ (Living Atlanta: An Oral History of the City) و نیز به‌چالش‌کشاندن نظم نوین جنوب: اعتصاب ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۵ در فولتن‌میلز آتلانتا (Contesting the New South Order: The 1914-¬15 Strike at Atlanta's Fulton Mills) است. او همچنین در تولیدات رسانه‌ای متعدد، از جمله در مجموعة رادیویی برندة جایزة «زندگی در آتلانتا و آیا این چرخه ناگسستنی خواهد بود؟» (Living Atlanta and Will the Circle be Unbroken?) شرکت کرده است.