برق مصرفی در روزهای	مالیات (ریال)
از شهریور1321لفایت اسفند20	30/77712
از فروردین21لغایت مهر ۱۳۲۱	50/61912
ازآبان21 لغایت اسفند ۲۱	00/32760
در شش ماهه اول سال۱۳۲۲	75/34797
در شش ماهه دوم سال ۱۳۲۲	25/48638
در شش ماهه اول سال ۱۳۲۳	75/36927
در شش ماهه دوم سال ۱۳۲۳	50/45973
در شش ماهه اول سال ۱۳۲۴	75/31485

شرکت برق مشهد با نامه‏نگاری‏های مختلف درصدد است تا قضیه عدم پرداخت مالیات روس‏ها را مطرح نموده و جزو بدهی‏های مالیاتی ذکر نماید. مجموعه اسناد بایگانی راکد مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی حاکی است، مکاتبات مختلف با اداره دارایی، استانداری، وزارت دارایی و وزارت کشور انجام می‏شود. استاندار خراسان در فروردین ماه 1321 طی مکاتبه‏ای با وزارت کشور این موضوع را چنین گزارش نموده است.

«وزارت کشور 27/1/1321
از موقعی که نیروی شوروی به مشهد وارد شده است همواره از قوه برق استفاده نموده و پس از آنکه در نتیجه مذاکرات لازمه حاضر شدند در این باب قراردادی با شرکت سهامی نخریسی و نساجی و برق خسروی خراسان منعقد و بهای برق مصرفی خود را پردخت نمایند، فقط بهای اصلی برق را تقبل نموده و حاضر نشدند دیناری به عنوان مالیات بپردازند. از طرفی اداره دارایی نیز برحسب مقررات مهموله از شرکت نخریسی مالیات برق مصرفی نیروی شوروی را مطالبه می‌نماید و این موضوع تا به حال تسویه نشده است.
چون مسلم شده است که نیروی شوروی در این جا حاضر به پرداخت مالیات برق نخواهد شد و مطالبه این وجه از شرکت نخریسی نیز صورتی نخواهد داشت مقتضی است قدغن فرمائید این موضوع را در مرکز با مقامات مربوطه حل نمایند و دستور داده شود که اداره دارایی از مطالبه مالیات این قسمت صرف نظر کند تا رفع محضور از شرکت بشود.

استاندار نهم»

وزیر دارایی در خرداد ماه 1321 تاکیده نموده است که مجوزی برای بخشودگی مالیات برق مصرفی روس‏ها در مشهد وجود ندارد و روس‏ها ملزم به پرداخت مالیات هستند.

«وزارت کشور
به طوری که آگاهی دارید مالیات برق لوازم با بهای آن بوده و تولید کننده و فروشنده مکلف است ضمن قبوض صادره مالیات را بدون تفکیک از بهاء منظور نموده از مصرف‏کنندگان وصول و تحویل اداره دارایی محل نماید. برای بخشودگی مالیات برق مصرفی نیروی شوروی مجوزی در دست نیست. بنابراین، شرکت سهامی نساجی و نخریسی و برق خسروی خراسان موظف است مالیات مقدار برقی را که نیروی شوروی به مصرف می‌رسانند ضمن بهای آن وصول و تحویل اداره دارایی مشهد نماید. ضمن پیمان‌های متمم پیمان اتحاد نیز پرداخت کلیه مالیات‌ها از طرف اتحاد جماهیر شوروی منظور نظر قرار داده شده کما اینکه نسبت به مالیات برق مصرفی نیروی شوروی در قزوین نیز طبق نامه‌ای از طرف وزارت امور خارجه رسیده و رونوشت برای آگاهی آن وزارت پیوست ارسال می‌شود. از طرف سفارت شوروی دستور شایسته به مقامات مربوطه شوروی در قزوین صادرگردیده بنابراین خواهشمند است به استانداری نهم آموزش فرمائید با مقامات شوروی در محل مذاکره و قرار پرداخت مالیات مقدار برق مصرفی را بدهند.

وزیر دارایی 10/3/1321»

کنسولگری شوروی در نامه ای به این مباحث پایان داده و اظهار نموده است در هیچ جای دنیا روس‏ها مالیات برق پرداخت نمی کنند.

«وزارت کشور
در پاسخ نامه شماره 16431/8101-23/3/1321 راجع به پرداخت مالیات نیروی برق مصرفی پادگان شوروی در مشهد اشعار می‌دارد:
در این باب با سرکنسولگری شوروی در اینجا کرارا مذاکره و مکاتبه شده است و اینک رونوشت آخرین پاسخی که داده‌اند جهت اطلاع به پیوست فرستاده می‌شود.
به طوری که ملاحظه می‌فرمایند بنا به اظهار سرکنسولگری نیروی شوروی در هیچ یک از نقاط مالیات برق نمی‌پردازند و در اینجا نیز حاضر نیستند چیزی پرداخت نمایند. بنابراین قدغن فرمائید موضوع را در تهران با سفارت شوروی مذاکره نمایند و هر تصمیمی که اتخاذ خواهد شد به استانداری اعلام دارند تا تکلیف شرکت سهامی نخریسی و نساجی و برق خسروی معلوم گردد زیرا اداره دارایی مرتباً مالیات برق را از شرکت مزبور مطالبه می‌نماید و شرکت دچار زحمت شده است.

استاندار استان نهم 9/6/1321»

چنین به نظر می‏رسد مکاتبات شرکت برق با مقامات روس بدون نتیجه مانده و در چهار سال حضور ارتش سرخ در مشهد آنها مبلغ 370204 ریال به عنوان مالیات پرداخت نکرده‏اند. و این موضوع جزو بدهی‏ها منظور شده است.

توقف فعالیت‏های عمرانی
در زمان حضور ارتش روسیه در شهر مشهد برخی از پروژه‏های عمرانی متوقف شدند. در واقع شرایط پیچیده اقتصادی و تورم ناشی از جنگ جهانی دوم دامنگیر خراسان ‏شده و مشهد هم از این قضیه ضررهای جبران ناپذیری را متحمل می شود. ساختمان هنرستان صنعتی از جمله پروژه‏هایی است که به خاطر حضور روس‏ها در مشهد متوقف می‏شود. هنرستان مشهد در سال 1315 به طور رسمی تاسیس می‏شود. ساختمان این مؤسسه علمی که قبل از سال 1320 شروع شده بود با ورود روس‏ها به مشهد تعطیل می‏شود. هنرستان مشهد هم در شعله‌های سوزان آن زیان‌های متعددی دید. آقای هنل به مشهد بازنگشت و اغلب هنرآموزان و دبیران که به تهران رفته بودند از بازگشت به مشهد خوداری کردند. در نتیجه، پس از آن همه فعالیت، هنرستان دچار رکود بی‌سابقه‌ای شد؛ تمام فعالیت‌ها متوقف گردید و حتی کلاس‌های پنجم و ششم، تا نیمه آذرماه نتوانستند شروع به‌کار نمایند.

در اول دی‌ماه 1320، آقای علی محمودی که خود از نقاشان زبردست و شاگرد و داماد مرحوم استاد کمال‌الملک بود، به ریاست هنرستان منصوب شد و به مشهد آمد. وی توانست به وضع از هم گسیختۀ هنرستان تا حدی سر و سامان دهد، ولی به علل مختلفی، دیگر مردم از هنرستان استقبال نمی‌کردند، به‌طوری‌که تعداد هنرجویان به‌جای افزایش کاهش می‌یافت.

چون محل سابق برای هنرستان کافی نبود، در مهر سال 1321ش هنرستان به محل جدید «باغ مرحوم حاجی ناظر»، واقع در خیابان فردوسی منتقل شد. هم‌زمان با این انتقال، مکاتبات برای تکمیل طبقۀ اول ساختمان هنرستان که بعد از وقایع شهریور 1320 متوقف شده بود، شروع گردید و بالاخره موافقت شد که طبقۀ اول و ساختمان کارگاه‌ها تکمیل شود. بالاخره در 20 خرداد 1323، هنرستان به محل اول خود منتقل شد. برای تجهیز هنرستان، ماشین‌آلات درودگری فریمان که در زمان رضاشاه در آنجا نصب گردیده بود، به مشهد منتقل گردید؛ اما کارگاه فلزکاری به‌جز یک ماشین تراش که در سال 1317ش به مشهد فرستاده شده بود، فاقد وسایل ماشینی بود....(سالنامۀ دبیرستان حرفه و هنرستان صنعتی مشهد. ص 21)
ساختمان شهرداری مشهد از دیگر بناهایی است که به واسطه حضور ارتش شوروی در مشهد نیمه تمام رها می‏شود و سال‏ها بعد آنجا تکمیل می‏شود.
 
در حوزه بهداشت و مسائل آموزشی هم شاهد وقفه‏ای نسبتاً کوتاه در شهر مشهد هستیم. آموزشگاه عالی بهداشت مشهد به منظور تامین نیروی پزشک در سال 1319 تأسیس شده بود با ورود روس‏ها به حالت تعطیل در می‏آید. بعد از شهریور 1320 به علت حضور روس‏ها در مشهد آموزشگاه عالی بهداشت مدت کوتاهی تعطیل می‌شود. در این سال کمبود بودجه از مشکلات آموزشگاه بود. دانش‌آموزان و معلمان اعتصاب می‌کنند سپس دکتر سامیراد به تهران می‌رود و پس از مذاکره بودجه آموزشگاه تأمین می‌شود و اولین سالن تشریح ساخته می‌شود. دانشجویان برای کارهای عملی در بخش‏های مختلف بیمارستان شاهرضا تقسیم می‌شدند.

علاوه بر مواردی که اشاره شد راه‏آهن مشهد هم که از سال 1316 شروع شده بود به خاطر جنگ و اوضاع نامساعد اقتصادی به کندی پیشرفت داشت به طوری که نوزده سال پس از آن شاهد اتمام این پروژه عمرانی هستیم. در تاریخ 24 اسفند 1316، وزیر راه، مجید آهی، طی تشریفاتی اولین کلنگ ساختمان خط گرمسار - مشهد را در ایستگاه گرمسار به زمین زد. این خط به طول 429 کیلومتر در تاریخ 2 شهریور 1320 به شاهرود رسید و در دوم خرداد 1321 از آن بهره‌‌برداری گردید و قرار بود تا پایان سال 1321 به مشهد برسد که با پیش آمدن وقایع شهریور 1320 این عملیات ساختمانی مثل بیشتر کارهای عمرانی متوقف ماند. درنهایت، ریل‌گذاری این خط در سوم اسفند ماه 1333 شروع شد و در 20 دی‌ماه 1335 به ایستگاه مشهد رسید.

ادامه دارد ...

غلامرضا آذری خاکستر