پس از بازگشت از ايران، در ديدار با سالم بن عبدالله الغزالي وزير بازرگاني و صنايع عمان درباره آخرين تحولات روابط تجاري اقتصادي دو کشور مذاکره كردم که در اين ملاقات پيشرفت‌هاي حاصل در روند اجراي مفاد يادداشت تفاهم منعقده بين دو کشور مورد بررسي قرار گرفت.(4)
پس از آن، آقاي سالم بن عبدالله الغزالي برای شرکت در مراسم گشايش پانزدهمين نمايشگاه بين‌المللي وارد تهران شد که از سوي آقاي نژادحسينيان وزير صنايع سنگين، مورد استقبال قرار گرفت. (5)

در اين ديدار، مهندس‌نژاد حسينيان گفت: «به زودي خط هوايي (تهران ـ مسقط) و خط کشتيراني (بندرعباس ـ بندر قابوس) برقرار مي‌شود. در حال حاضر چند پروژه‌ي مشترک در زمينه‌هاي صنعتي بازرگاني و حمل و نقل در تفاهم‌نامه‌هاي بين دو کشور پيش‌بيني شده که اميدوارم به‌زودي شاهد پياده شدن اين پروژه‌ها باشيم. وي همچنين تحکيم روابط اقتصادي و تجاري دو کشور را مورد تأکيد قرار داد.»(6)
آنها همچنين درخصوص تشکيل اجلاس آتي وزيران دو کشور در تهران و صدور محصولات صنعتي و سنتي ايران به عمان و ايجاد تسهيلات براي مسافرت‌هاي بازرگاني دو کشور مذاکراتي داشتند.

وزير بازرگاني عمان به هنگام ترک تهران ضمن ابراز خوشوقتي از شرکت در نمايشگاه بين‌المللي و با اشاره به علايق دو کشور ايران و عمان به گسترش روابط بازرگاني و صنعتي با يکديگر، اظهار داشت: «در اين سفر با وزراي بازرگاني و صنايع سنگين ايران در زمينه‌ي چگونگي از ميان برداشتن موانع اجرايي يادداشت تفاهم دو کشور ديدار و گفتگو کرده و همچنين نبودن سرويس حمل و نقل هوايي، خط منظم کشتيراني دريايي بين ايران و عمان و مسئله‌ي رواديد سه مانع عمده‌ي توسعه روابط تجاري و اقتصادي بين دو کشور است.» معاون اقتصادي و بازرگاني وزارت صنايع سنگين نيز گفت: «شرکت کشتيراني والفجر هشت آمادگي دارد يک سرويس منظم کشتيراني بين بندرعباس و بندر قابوس در عمان و بندرهاي هند داير کند.»(7)

دو ماه بعد، آقاي محمدهادي ‌نژادحسينيان به ‌منظور شرکت در مراسم افتتاح سومين نمايشگاه بين‌المللي مسقط به عمان سفر کرد و در جريان يک دوره مذاکرات رسمي با همتاي عماني خود، درباره پيشرفت امور مربوط به کميسيون مشترک دو کشور و راه‌هاي توسعه‌ي روابط تجاري و صنعتي في‌مابين گفتگو و همچنين درخصوص ايجاد تسهيلات جهت تشويق هر چه بيشتر شرکت‌هاي تجاري دو کشور تصميماتي اتخاذ و مقرر شد دومين نشست کميسيون مشترک در دي ماه در تهران برگزار شود.(8) 
در روز 28/8/1368 سومين نمايشگاه بين‌المللي بازرگاني عمان با حضور آقاي عبدالله الغزالي و مهندس نژادحسينيان وزير صنايع سنگين کشورمان به‌همراه جمع کثيري از مقامات عمان و بنده و هيات همراه افتتاح شد و در غرفه‌ي جمهوري اسلامي ايران نيز کالاهايي چون صنايع دستي، فرش دستباف و ماشيني، صنايع کاشي، فلزي، پلاستيک، منسوجات، لوازم خانگي، ميوه، خشکبار، موادغذايي وسايل بهداشتي و صنايع سنگين به نمايش گذاشته شد.(9)

به‌هرحال سير توسعه‌ي روابط اميدوارکننده شد. چند روز پس از آن هيئتي بلندپايه براي شرکت در کنفرانس خليج‌فارس در تهران پيام آقاي يوسف بن علوي را تسليم آقاي دکتر ولايتي كردند. دکتر ولايتي نيز ضمن تشکر از پيام وزير مشاور در امور خارجي عمان حضور هيات عماني در کنفرانس را نمونه‌اي از همبستگي و علايق مشترک فيمابين دو کشور ذکر کرد و خواستار توسعه و تحکيم هر چه بيشتر آن شد.(10)

در آذرماه، دکتر ولايتي و هيات همراه در ديدار با سلطان قابوس، سلطان عمان پيام حجت‌الاسلام والمسلمين‏هاشمي‌رفسنجاني رئيس‌جمهوري را به اطلاع ايشان رساند.
 
وي ضمن تشريح اوضاع منطقه و ورابط دو جانبه به گفتگوهاي ايران و عراق، تحت نظارت دبير کل سازمان ملل و سفرا (الياسون) به منطقه پرداخت و بر آمادگي جمهوري اسلامي ايران جهت اجراي قطعنامه‌ي 598 و همکاري با دبيرکل سازمان ملل براي رسيدن به صلحي عادلانه و پايدار، تأکيد کرد.
ايشان همچنين به زمينه‌هاي مشترک همکاري بين دو کشور ابراز اميدواري کرد. سلطان قابوس نيز ضمن تأکيد بر اهميت روابط بين کشورهاي منطقه‌ي خليج‌فارس اظهار داشت: «مصلحت منطقه در اين است که ما با هم بوده و صميميت در روابط‌مان حاکم باشد و در رابطه با مذاکرات ايران و عراق قطعنامه اساس مناسبي است و بايد اجرا شود.»(11)

در 2/11/1368 من گزارشي از حوزه‌ي مأموريت خود را به استحضار حجت‌الاسلام‏هاشمي‌رفسنجاني رساندم. آقاي‏هاشمي در اين ديدار ضمن تأکيد بر گسترش هر چه بيشتر روابط دو کشور، رهنمودهاي لازم را فرمودند(12)  و گفتند که نبايد کارشکني‌هاي موجود زمان را از بين ببرد.
پس از بازگشت به عمان، با يوسف بن علوي ملاقات و پيام دکتر ولايتي را تسليم وي کردم. در اين ملاقات درباره روابط دوجانبه‌، تحولات بين‌المللي و اوضاع منطقه با توجه به تلاش‌هاي عمان به‌عنوان رئيس شوراي همکاري بحث و گفتگو کرديم.(13)
همچنين در ديدار با سالم عبدالله الغزالي دعوت مجدد آقاي نژادحسينيان را براي شرکت در دومين اجلاس کميسيون مشترک فني اقتصادي دو کشور، تقديم وي کردم. ايشان با ابراز اميدواري نسبت به‌توسعه‌ي هر چه بيشتر روابط دو کشور اعلام آمادگي کرد که تا پايان سال در رأس هيئتي از تجار، صنعت‌گران و مقامات دولتي ضمن ديدار از جمهوري اسلامي ايران در اجلاس کميسيون مشترک شرکت کنند(14)  که چنين نيز شد.

 
از اين زمان به بعد، حضور ما در نمايشگاه‌هاي مسقط افزايش يافت. روزي براي افتتاح نمايشگاه نقاشي دو خواهر از شيعيان لبنان دعوت شديم. آثار هنري ارائه شده در نمايشگاه‌هاي آنها از لحاظ کيفيت هنري خيلي پايين بود.
آقاي باتمان قليچ خودش را به آنها معرفي کرد و به آنها گفت خودش کار نقاشي انجام مي‌دهد. آنها وقتي فهميدند که ايشان ايراني است گفتند ما براي زيارت، زياد به ايران مي‌رويم. آقاي باتمان قليچ گفت: «پس به گالري‌ها و نمايشگاه‌هاي نقاشي ايران هم رفته‌ايد.» آنها خيلي برايشان عجيب بود و گفتند: «مگر در ايران هم نقاش‌هاي آن‌چناني پيدا مي‌شود!» اين حرف براي من و ايشان خيلي شوک‌آور بود و دلمان براي غربت فرهنگي و هنري ايران در مسقط سوخت. آقاي باتمان قليچ تصميم گرفت که يک نمايشگاه نقاشي ترتيب دهد. ايشان شب‌هاي ماه رمضان که افطار مي‌کرد تا صبح بيدا مي‌ماند و تا مي‌توانست تلاش مي‌کرد تا اين نمايشگاه را ترتيب دهد. من نيز در حد توانم ايشان را تشويق و کمک کردم.

هم‌زمان با جشن 22 بهمن، ايشان نمايشگاهي در سفارت با عنوان زيبايي طبيعت در ايران و عمان برگزار کرد که در آن مناظري از طبيعت ايران و عمان در کنار هم تلفيق و به تصوير کشيدند. اين نمايشگاه انعکاس خيلي خوبي در مسقط داشت تا جايي که مدتي همه مي‌گفتند هيچ نمايشگاهي مثل آن نشده است. تعداد زيادي از کارهاي آقاي باتمانقليچ همان شب جشن، با اصرار زياد عماني‌ها به‌فروش رسيد. همين نمايشگاه باعث شد که از نقاشان ايران دعوت شود تا به عمان بيايند و نمايشگاه نقاشي بزنند.(15) 

همچنين ما توانستيم با تلاش پيگير، تلويزيون عمان را متقاعد سازيم تا به‌مناسبت گراميداشت يازدهمين سالگرد پيروزي انقلاب اسلامي، فيلمي 32 دقيقه‌اي به زبان عربي جهت آشنايي عموم مردم عمان با انقلاب اسلامي پخش نمايد(16)  که نکته‌ي بسيار مثبتي در روابط ايران و عمان بود.
از اين فرصت استفاده کردم و ضمن معرفي شخصيت فرهنگي و فرهيخته‌ي آقاي خاتمي وزير ارشاد اسلامي به الرواس، دعوت ايشان را نيز به وي ابلاغ نمايم.(17)
او شخصي بسيار مقتدر و پرحرف، جسور و تحصيل‌كرده‌ي عراق و تمايلات عربي قوي داشت و به نوعي لائيك بود. از مسائل مذهبي در كشور ما خيلي خوشحال و خشنود نبود و از همين باب يك كينه و نگاه منفي نسبت به ما داشت.

آقاي بختياري‌نيا چندين ملاقات با ايشان داشت که هيچ نتيجه‌اي نداشت. من هم چند جلسه‌اي ملاقات داشتم که البته تأثيرش در شخصيت ايشان زياد بود.
در اين جلسه به ايشان گفتم: «شما از اين کارتان پشيمان نخواهيد شد». ايشان استقبال كرد و گفت: «من با سلطان مشورت مي‌كنم» که پس از مشورت گفت: «من از سلطان دستور دارم كه به ايران بيايم».

با آمدن به تهران ديدگاهش عوض شد. آقاي خاتمي به‌قدري روي اين شخص تأثير گذاشت كه ايشان بي‌نهايت شيفته‌ي شخصيت آقاي خاتمي شد. وقتي به عمان برگشت گفت: «من سال‌ها راجع به ايران افكار بدي داشتم ولي وقتي با آقاي خاتمي صحبت کردم، تمام تصوراتم عوض شد». ايشان حتي روز تولد آقاي خاتمي را يادداشت کرده و در آن روز کادويي به سفارت فرستاد.(18)
در جهت ايجاد خطوط هوايي و دريايي ميان ايران و عمان و توسعه‌ي مبادلات بازرگاني دو کشور آقاي عبدالعالم بن مستهيل سفير عمان در تهران با مهندس خاموشي رئيس اتاق بازرگاني و صنايع و معادن ايران مذاکراتي كردند. در اين ديدار امکان برقراري معاملات مستقيم تجاري ميان طرفين مورد بررسي قرار گرفت.(19)
در اوايل اسفند سال 1368 در چارچوب روابط دوستانه بين دو کشور ايران و عمان و در پاسخ به سفر آقاي دکتر ولايتي به عمان، آقاي يوسف بن علوي برای يک ديدار رسمي سه روزه وارد تهران شد.(20)  و روابط دو جانبه و منطقه‌اي و تحولات بين‌المللي به‌ويژه مسئله‌ي افغانستان مورد بحث و تبادل‌نظر قرار گرفت.(21)

همچنين سفير عمان در کشورمان با حجت‌الاسلام و المسلمين اسدالله بيات نايب رئيس مجلس شوراي اسلامي ملاقات کرد. در اين ديدار، طرفين روابط دوجانبه‌ي مسائل منطقه‌اي و همچنين عوامل وحدت بخش ميان امت اسلام را مورد گفتگو قرار داده و تعمق هر چه بيشتر روابط دو ملت مسلمان مورد تأکيد قرار گرفت.(22) 

من نيز در ديدار با آقاي يوسف بن علوي ضمن گفتگو راجع به روابط دو جانبه‌ي تحولات منطقه و مسائل مورد علاقه، پيام آقاي دکتر ولايتي را تسليم وي کردم.(23) 
هم‌زمان، سفير عمان آقاي عبدالعالم بن مستهيل زحيوط با آيت‌الله يزدي رئيس قوه‌ي قضاييه ديدار و گفتگو کرد. در اين ديدار درباره آشنايي و تبادل‌نظر در مسائل قضايي دو کشور گفتگو شد و ضمن تأکيد بر وحدت اسلامي و همکاري بيشتر بين گروه‌ها و شعب مختلف اسلامي، آيت‌الله يزدي به نظام فقهي اسلام و اينکه در نظام قبلي قوانين براساس قوانين اروپايي تدوين شده، اشاره كرد و اظهار داشت: پس از حضور مسلمين در نظام جمهوري اسلامي، قوانين ما با اقتباس از قرآن تدوين شد و نص صريح قانون‌اساسي اين است که مقررات و قوانين مخالف با قانون اسلام نبايستي تدوين و يا اجرا شود. سفير عمان نيز ضمن گزارشي از وضعيت کشورش، کيفيت محاکم شرعي عمان را ارائه و تأکيد کرد که مسلمين براي حل مشکلاتشان بايد به هويت اسلامي خود برگردند. همچنين درباره‌ي کنفرانس اخير حقوق بشر در اسلام و تأکيد بر همکاري بيشتر کشورهاي اسلامي نيز بحث شد. در ادامه در مورد همکاري بين دو کشور در زمينه‌ي مسائل حقوقي و قضايي و آشنايي دو کشور با مسائل قضايي دو طرف تأکيد شد و ايجاد امنيت را در گرو تلاش و همکاري مسلمانان و کشورهاي منطقه دانست.(24)
آقاي علي‌محمد بشارتي قائم مقام وزارت امورخارجه نيز در 10/12/1368 جهت تسليم پيام رياست جمهوري به پادشاه عمان در رأس هيئتي وارد مسقط شد.(25) 
 

۱. همان، 4/5/68 ، ص 4
۲. همان، 10/5/68، ص 2
۳. همان، 16/5/68، ص 4
۴. همان، 23/6/68 ، ص 4 
۵. همان، 25/6/68 ، ص 2 
۶. همان، 26/6/68 ، ص 19 
۷. همان، 27/6/68 ، ص 4 
۸. همان، 27/8/68 ، ص 4 
۹. همان، 28/8/68 ، ص 4
۱۰. همان، 30/8/68 ، ص 3
۱۱. همان، 11/9/68 ، ص 3
۱۲. همان، 2/11/68 ، ص 3
۱۳. همان، 9/11/68، ص 2
۱۴. همان، 15/11/68، ص 3
۱۵. حسين روحاني‌صدر، گفتگو با محمدحسين باتمانقليچ
۱۶. روزنامه‌ي اطلاعات، 24/11/68، ص 3
۱۷. همان، 24/11/68 ، ص 3
۱۸. حتي زماني که آقاي خاتمي به رياست‌جمهوري رسيدند آقاي رواسي اولين کسي بود که با هواپيماي اختصاصي براي تبريک گفتن به ايران آمد. (حسين روحاني‌صدر، گفتگو با حاجيان)
۱۹. روزنامه‌ي اطلاعات، 28/11/68 ، ص 4
۲۰. همان، 1/12/68 ، ص 3
۲۱. همان، 5/12/68،  ص 3 
۲۲. همان، 7/12/68 ، ص 3 
۲۳. همان، 10/12/68، ص 3 
۲۴. همان، 10/12/68 ، ص 3
۲۵. همان، 11/2/69 ، ص 3

ادامه دارد...

گفتگو و تنظیم: حسین روحانی صدر
كارشناس ارشد تاريخ ايران دوره اسلامي