انجمن تاریخ شفاهی ایران؛ حوزه هنری؛ سازمان اسناد و كتابخانة ملي جمهوري اسلامي ايران؛ سازمان كتابخانه‌ها، موزه‌ها و مركز اسناد آستان قدس رضوي و ‏مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ ‏همکاران و همراهان این نشست بودند.

هدف از برگزاري این نشست؛ بررسی جایگاه آموزش تاریخ شفاهی در ایران، و ارائه راه‌کارهایی برای بهبود و ارتقای آموزش عمومی و تخصصی این گونه ‌تاریخ‌نگاری و دانش افزائي در حوزه‌ی تاريخ شفاهي اعلام شده بود.

بخش اول، دوم، سوم و چهارم گزارش تفصیلی این نشست در چند هفته گذشته پیش روی شما قرار گرفت که مجموع سخنرانی ها و مباحث پیرامونی آنها در جلسات صبح را دربر می گرفت. این هفته گزارش جلسه نخست عصر را پیش روی دارید. در این جلسه دو مقاله با عنوان های «میزان اهمیت کارگاه ها و دوره های آموزشی در آموزش تاریخ شفاهی در ایران» به قلم دکتر ابوالفضل حسن آبادی و «روش شناسی در تاریخ شفاهی» به قلم حبیب الله مهرجو ارایه شد. حجت الاسلام سعید فخرزاده مسئول جلسه و دکتر مهدی ابوالحسنی و فائزه توکلی کارشناسان این بخش از نشست بودند.

جلسه نخست عصر
در آغاز این جلسه حجت الاسلام فخرزاده با نقد موضوعی که در پایان جلسه قبل درباره بدون برنده بودن جنگ تحمیلی مطرح شد، اظهار داشت دفع تجاوز دشمن و ناکام ساختن او از رسیدن به اهدافی که داشته است، به معنای پیروزی رزمندگان ماست. او تلقی پیروزی برای حزب الله در جنگ 33روزه در لبنان  و ممانعت مردم غزه از ورود ارتش اسرائیل به این خطه را از همین زمره برشمرد.

او تاریخ شفاهی را منحصر به انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی ندانست و گفت می باید در این عرصه مسئله شانسی کرد و دریافت چه موضوعاتی می توانند دستمایه کار تاریخ شفاهی قرار گیرند. او در ادامه به نقد وضعیت تاریخ شفاهی در دانشگاه های کشور پرداخت و گفت در چنین فضایی در دانشگاه ها باید از ادعای متولی آموزش در کشور بودن فاصله گرفت. او گفت از یک سو باید توجه به این موضوع را در دانشگاه ها ترویج داد و در سوی دیگر باید به این نکته توجه داشت که بخش بزرگی از مردم در دو حادثه انقلاب و جنگ تحمیلی مشارکت داشته اند و علاقه دارند تجربه خود از این دو حادثه را برای دیگران نقل کنند. او گفت این علاقه مندی به قدری زیاد بوده که باعث ایجاد حرکتی بدون برنامه قبلی و سازماندهی مشخص در جامعه شده است که چه بخواهیم و نخواهیم  به حرکت خود ادامه می دهد و اکنون می باید برای این حرکت فکری کرد و مرتبت علمی این جریان را ترقی داد؛ زیرا رسیدن به جایگاه دانشگاهی برای تاریخ شفاهی در کوتاه مدت دور از دسترس می نماید و هنوز اساتید دانشگاه ها تاریخ شفاهی را به عنوان یکی از منابع تاریخی نپذیرفته و آن را منبع مکمل برای تاریخ مکتوب می دانند. از این رو ضرورت دارد امر آموزش تاریخ شفاهی را سطح بندی [عمومی و دانشگاهی] کرد.

فخرزاده سپس با  اشاره به اینکه موضوع مقاله دکتر حسن آبادی آموزش های غیررسمی (کارگاه ها) است توجه حضار را به سخنان او جلب کرد.

دکتر حسن آبادی در آغاز سخن محورهای مقاله خود به ترتیب زیر برشمرد:

وضعیت آموزش های رسمی در دانشگاه ها و مقایسه آن با کارگاه های یکی دو سال اخیر
بررسی مقایسه ای میان دانشگاه های خارج از کشور و فعالیت های داخلی
ارایه راه کارهایی در حوزه آموزش برای آنچه که باید انجام شود با توجه بیشتر به دانشگاه ها

او سپس تاریخچه کوتاهی از نحوه شکل گیری و رشد تاریخ شفاهی در غرب ارایه کرد و گفت تاریخ شفاهی پس از پایان جنگ جهانی دوم در دهه 50 میلادی وارد دانشگاه ها شد، در دهه 60 انجمن های تاریخ شفاهی شکل گرفته و منابع گردآوری شدند، در دهه 70 آرشیوها به این رشته پیوستند و در دهه هشتاد تاریخ شفاهی جنبه عمومی پیدا کرد.

برای مشاهده عکس های نشست، اینجا کلیک کنید. برای مشاهده عکس های نشست در ایسنا، اینجا کلیک کنید.

حسن آبادی در ادامه در یک بررسی تطبیقی به وضعیت تاریخ شفاهی در ایران پرداخت و گفت که روند شکل گیری این رشته در ایران برعکس روند فوق بوده است؛ زیرا نخست عمومی شده، سپس نهادها و آرشیوهای رسمی به آن وارد شدند و اکنون موضوع ورود آن به دانشگاه ها محل گفتگو است.

او در ادامه با ارایه آمار و اطلاعات متنوعی از دانشگاه ها و انجمن های تاریخ شفاهی در جهان به تبیین وضعیت این حوزه در جهان پرداخت و گفت در جهان دانشگاه ها در تاریخ شفاهی نقش اصلی را در آموزش و هدایت طرح های تاریخ شفاهی بر عهده دارند و ادارات، مراکز و انجمن ها نیز عموماً زیر نظر دانشگاه ها فعالیت می کنند.

او گفت عمومی ترین شکل سازماندهی تاریخ شفاهی در دانشگاه ها هدایت «برنامه» های تاریخ شفاهی است که در بیش از سی دانشگاه جهان در حال فعالیت هستند. به این نحو که دانشگاه بنا به ظرفیت های خود برای انجام مصاحبه، مراحل پس از آن و آرشیو  منابع گردآمده، قرارداد امضا کرده و با این کار به شمار منابع خود می افزایند.

حسن آبادی سپس نتیجه گرفت که با توجه این شکل فعالیت ها می توان گفت که دانشگاه ها در قالب چهار نوع ساختار اجرایی نخست به انجام طرح های تاریخ شفاهی پرداختند و سپس به امر آموزش وارد شدند.

او در ادامه گفت در غرب آموزش تاریخ شفاهی در دهه پنجاه میلادی رفته رفته شکل گرفت که یک نوع از آن در قالب کارگاه های آموزشی با رویکرد موضوعی بود؛ (چیزی که در ایران بیشتر با رویکرد مبنایی انجام می شود). نوع دیگر دوره های آموزشی بلند مدت است که در حال حاضر تنها در دانشگاه کلمبیا آمریکا با صدور مدرک رسمی انجام می شود.

او در تبیین فضای آموزش های موضوعی از کارگاه هایی با عناوینی چون تاریخ شفاهی دیجیتال، اقلیت های اجتماعی، اقلیت های نژادی، مهاجرت و... نام برد و افزود در این کارگاه ها تجربیات عملی همراه با مبانی آموزش داده می شوند.

او گفت نکته ای باید به آن توجه شود این است که این دانشگاه ها کارگاه های خود را بر اساس داشته های خود یعنی طرح هایی که خود مجری آن بوده اند ارایه می دهند.

او در ادامه به برپایی کارگاه های آموزشی در ایران پرداخت و گفت برپایی این کارگاه ها از سال 1383 آغاز شده است و در حال حاضر دو واحد درسی نیز در دانشگاه اصفهان ارایه می شود. اما غیر از این فعالیت ها، فعالیت دیگری همچون دوره های آموزشی کوتاه مدت و یا رشته تحصیلی هنوز در ایران شکل نگرفته است.

او گفت با آنکه ما اکنون در آغاز راه آموزش تاریخ شفاهی هستیم  ولی با توجه به تجربه پنجاه تا شصت کارگاه برگزار شده باید به یک گام جلوتر اندیشید و به مباحث ارزش افزوده و رویکرد عملی در این کارگاه ها توجه کرد و صرفاً به ذکر مبانی و کلیاتی چون چگونگی انجام مصاحبه نپرداخته بلکه به این نقطه برسیم که چه مصاحبه ای انجام شده است.

او افزود لازم است مراکز برگزارکننده کارگاه های خود را با توجه به منابع و تجارب  برگزار کنند.

او در جمع بندی بحث خود برای این که چه باید کرد گفت آموزش در دو فضای دانشگاه و خارج از آن می تواند شکل بگیرد. تعریف واحدهای درسی دردانشگاه اقدام پسندیده ای است اما لازم است علاوه بر سطوح دکتری و ارشد در سطح کارشناسی تاریخ نیز درس تاریخ شفاهی جایگزین برخی دورس غیر ضروری چون تاریخ چین و ... گردد. علاوه بر برپایی دوره های درسی لازم است دانشگاه در اجرای طرح های پژوهشی تاریخ شفاهی نیز نقش ایفا کنند.

او در پایان سخنانش برپایی دوره های آموزشی میان مدت دانشگاهی را نیز بسیار سودمند خواند و گفت می توان به جای چهار سال، دوره های آموزشی را در شش ماه متناسب سطح دانش و آگاهی مخاطبین برپا کرد.

پس از سخنان دکتر حسن آبادی، مقرر بود مقاله حبیب الله مهرجو ارایه گردد، اما از آنجا که موضوع این مقاله در حوزه آموزش تاریخ شفاهی قرار نداشت از دستور کار خارج شد.

ادامه دارد...

محمد کریمی