دکتر محمد رجبی: مجالس هفدهم و هجدهم، تحت تأثیر حضور آیت الله کاشانی و نهضت ملی بود

در آئین افتتاحیه این نشست علمی که به همت مرکز اسناد مجلس برگزار شد، دکتر محمد رجبی، رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس گفت: روشن شدن تاریخ باعث می‌شود تا مردمان جامعه، فهم مناسب ‌تری از امروز و فردای خود داشته باشند. رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس گفت: امیدوارم برگزاری چنین نشست هایی زمینه رشد و تعالی پژوهش و شناخت تاریخ کشور را فراهم کند.
وی افزود: انقلاب مشروطه از جهاتی شبیه به انقلاب فرانسه بود که ملت ایران با رویکردی خالصانه و ایده آلیستی آن را پدید آوردند، ولی متأسفانه هر دو انقلاب در ادامه روند خود دچار برخی فراز و نشیب‌هایی شدند.

رجبی ادامه داد: مجالس هفدهم و هجدهم تحت تأثیر حضور آیت الله کاشانی و نهضت ملی که آن را روشنفکران وطن خواه تشکیل می‌دادند، واجد قدرت عظیمی شد که به ملی شدن صنعت نفت ایران انجامید.

وی با اشاره به شخصیت مغفول معنوی و علمی آیت الله کاشانی، گفت: امام خمینی (ره) می‌فرمودند که اگر آیت الله کاشانی به تهران نمی‌آمد و در قم یا نجف می‌ماند یقیناً بزرگترین عالم دوران خویش می‌شد، ولی متاسفانه شخصیت معنوی و فقاهتی آیت الله کاشانی تحت تاثیر شخصیت سیاسی ایشان ناشناس ماند.

این استاد دانشگاه افزود: روشن شدن تاریخ باعث می‌شود تا مردمان جامعه فهم مناسب ‌تری از امروز و فردای خود داشته باشند، از این رو نیاز وافری به پژوهش‌های تاریخی وجود دارد.
رجبی از ارائه نرم‌افزاری از مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی از 24 دوره مجلس شورای ملی خبر داد و گفت: این لوح فشرده که تمامی مذاکرات نمایندگان مجلس را ثبت کرده شامل بیش از 220 هزار صفحه است و بزرگترین فعالیتی بوده که کتابخانه مجلس در حوزه اسناد انجام داده است، این نرم‌افزار قابلیت جستجو با کلید واژه‌های مختلف را دارد.

رییس کتابخانه مجلس افزود: تولید چنین نرم‌افزاری در مورد مشروح مذاکرات مجلس سنا نیز در حال انجام است و امیدواریم تا پایان سال آینده آماده شود. بعد از آن تولید نرم‌افزار مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی را نیز در دستور کار قرار خواهیم داد.

 
دکتر سید محمود کاشانی: راز انحلال مجلس هفدهم در اسناد وزارت خارجه آمریکا

پس از سخنرانی دکتر رجبی اولین پنل علمی با ریاست دکتر سید محمود کاشانی، دکتر حسن زندیه و دکتر لطف الله آجودانی به عنوان کارشناسان کمیته علمی آغاز شد.

دکتر محمود کاشانی، فرزند آیت الله کاشانی، در قسمت از نشست تاریخ مجلس گفت: نهضت مشروطیت یک نهضت بزرگ برای انتقال دیکتاتوری به مردم سالاری بود و علما با فتوای خود مردم را بسیج کردند، اما مردم ایران که هزاران سال با نظام استبدادی خو کرده بودند مشارکت سیاسی در کشور پایگاه مردمی نداشت.

وی افزود: نقش بزرگ آیت‌الله کاشانی این است که توده‌های مردم را به شرکت در انتخابات کشاندند، از این جهت اسناد نشان می‌دهد بعد از شهریور 1320 در سالهای 23 ، 25 و 27 ایت‌الله کاشانی نضهتی را برای جلوگیری از دخالت مقامات مردمی و سیاست خارجی در انتخابات رهبری می‌کند.

دکتر کاشانی در ادامه گفت: مبارزات آیت‌الله کاشانی، نیروهای مذهبی و اقلیت‌های مجلس به نتیجه رسید و انتخابات مجلس شانزدهم اقلیت مهمی را وارد مجلس کرد. مجلس هفدهم با توجه به انتخاباتی که انجام شد می‌توانست قوی‌ترین مجلس باشد اما با یک تصویب‌نامه غیرقابل توجیه بسیاری از شهرهای مهم کشور مثل مشهد، شیراز، سبزوار، رشت و اصفهان از داشتن نماینده محروم شدند.

وی با اشاره به نقش انگلیس در مجلس گفت: انگلیس می‌خواست این مجلس منحل شود، انگلیس ملی شدن صنعت نفت را تصویب کرده بود و به دنبال آزادی انتخابات بود. تا همین امروز هم اصلاح قانون انتخابات و کنترل واقعی مجلس بر نفت مسائلی هستند که به دنبال آن هستیم.

فرزند آیت الله کاشانی افزود: اما چرا این مجلس منحل شد؟ راز این مسئله را باید در اسناد وزارت خارجه آمریکا بینیم. وقتی آمریکا و انگلیس به نخست وزیر زاهدی اصرارکردند، شاه می‌گوید: زاهدی باید قانونی روی کار بیاید نه با کودتا! و در همان موقع است که منحل کردن مجلس کلید می‌خورد.

فرزند آیت‌الله کاشانی با بیان اینکه اگر یک مجلس نیرومند داشته باشیم ملت ایران روی صلاح را می‌بیند گفت: بزرگترین تحول در صورتی اتفاق می‌افتد که یک مجلس نیرومند داشته باشیم اما هنوز بعد از گذشتن شصت سال از زمانی که پیشگامان اصلی نضهت فعالیت می‌کردند هنوز قانون انتخابات در کشور اصلاح نشده و انتخابات اخیر مجلس شورای اسلامی با قانون انتخابات زمان محمد علی شاه انجام شده است.

کاشانی تصریح کرد: امیدواریم بتوانیم از تجارب پیشگامان‌مان استفاده کنیم تا انتخاباتی برگزار کنیم که نمایندگان حقیقی مردم وارد مجلس شوند و همچنین شاهد مجلسی قدرتمند باشیم.
قسمت دوم این نشست نیز با موضوع «بررسی مسائل اقتصادی در مجالس هفدهم و هجدهم» با حضور دکتر نصرالله صالحی، دکتر محمد حسن رجبی و رحیم نیکبخت به عنوان کارشناسان آغاز شد.

سخنرانان دو پنل علمی این نشست تخصصی

در پنل علمی اول چهار سخنرانی به شرح زیر برگزار شد:

مناطق ناآرام در انتخابات مجلس هفدهم/‌‌ عباس سرافرازی

بررسی فعّالیت‌های نیروهای مذهبی در رقابت‌های انتخاباتی دورۀ هفدهم مجلس شورای ملّی به روایت اسناد/‌‌ رحیم روحبخش 

نقش آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی در دوران دکتر مصدق/ قاسم تبریزی

از انتخابات تا انحلال؛ آغاز و انجام مجلس هفدهم بر اساس اسناد منتشر نشدۀ آرشیوهای بریتانیایی/‌‌ مجید تفرشی

در پنل علمی دوم این نشست نیز با موضوع «بررسی مسائل اقتصادی در مجالس هفدهم و هجدهم»، چهار سخنرانی به شرح زیر ارائه شد:

دخالت‌های استعمارگرانۀ انگلیس در موضوع نفت در دورۀ هفدهم مجلس شورای ملّی (با استناد به روزنامۀ مهدآزادی تبریز)/‌‌ سیدمسعود پیمان

مجلس هفدهم و اقدامات اقتصادی و مالی/‌‌ حبیب‌اله سعیدی‌نیا

بررسی مسئلۀ نفت ایران و تقابل با شرکت نفت ایران و انگلیس در مجالس هفدهم و هجدهم (با تأکید بر صورت مذاکرات مجلس)/‌‌ محمد حسن‌نیا

تعامل مجلس و دربار در سال‌های‌‌‌‌ 1331 و 1334‌‌‌‌ بر اساس منطق قدرت/‌‌ عبدالرحمن حسنی‌فر

سخنران اختتامیه این مراسم دکتر علی ططری، دبیر علمی همایش بود.

***

دکتر علی ططری: انتشار 140 مقاله درباره تاریخ پارلمان در ایران توسط مرکز اسناد مجلس
 
تاکنون بیش از 140 مقاله در سه نشست تخصصی تاریخ مجلس منتشر شده است. همچنین بیش از 240 مقاله در حوزه اسناد مجلس در سه فصلنامه اسناد بهارستان، پیام بهارستان و مطبوعات بهارستان منتشر شده است.

به گزارش بخش اطلاع رسانی اداره کل روابط عمومی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس، دکترعلی ططری در اختتامیه چهارمین همایش تاریخ مجلس، با اشاره به این موضوع ، گفت: با چاپ مجموعه مقالات نشست سوم تاریخ مجلس که اخیرا به چاپخانه رفته و هفته آینده آماده خواهد شد، در سه نشست گذشته این همایش، 140 مقاله منتشر شده است. برای نشست چهارم نیز، حدود 60 مقاله به دبیرخانه رسید و این تعداد را به 200 مقاله افزایش داد.

وی افزود: در سه فصلنامه تخصصی اسناد بهارستان، پیام بهارستان و مطبوعات بهارستان نیز 240 مقاله با موضوع مجلس منتشر شده است. آمار کل چکیده مقالات وصول شده در دبیرخانه، 101 مقاله بود که 91 مقاله آن مورد تایید کمیته علمی قرار گرفت.

ططری ادامه داد: بعد از برگزاری 4 نشست، اکثر کسانی که مقالات را تالیف کرده اند، دانشجویان و فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد بوده اند. این افراد، جوان ترین نسلی بوده اند که وارد عرصه تاریخ نگاری و پژوهشهای تاریخی شده اند.

دبیر علمی همایش تاریخ مجلس اظهار داشت: موضوع نفت بیشترین استقبال را در نشست چهارم داشت و نظام قضایی در رتبه آخر بود. انتخابات، احزاب و دولتها، محورهای نشست چهارم بود. در مورد موضوع انتخابات در مقالات دوستان، باید به این نکته اشاره کنم که از آنجا که اسناد انتخابات این دوره تاریخی، توسط کارشناسان کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس فهرست نویسی شده و در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است، می بینیم که مقالات بسیاری به بررسی این موضوع پرداخته اند.

وی افزود: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، با برگزاری این چهار همایش ارتباط مستمری با پژوهشگران و محققان حوزه تاریخ معاصر برقرار کرده است. از سال 88 تا کنون دبیرخانه دائمی در مرکز اسناد کتابخانه مجلس دایر شده است و همکاران ما در این مرکز، جوابگو هستند.

ططری ادامه داد: آرشیو مجلس تا پیش از سال 87 در حد یک آرشیو دسته دوم و سوم بود. در آن ایام، یک کارشناس ارشد حداکثر می توانست از پنج سند به طور همزمان استفاده کند، و برای اینکه بتواند ده سند را مطالعه کند، نیاز به نامه از رئیس کتابخانه مجلس داشت. بعد از تحولاتی که به نظر من مهمترین عامل آن، همین همایشها بود، می بینیم که کتابخانه مجلس رونقی دوچندان گرفته است.

وی با اشاره به آماده سازی رونمایی از نرم افزار مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، محصول جدید کتابخانه مجلس در نمایشگاه کتاب، اظهار داشت: پیش از این، بسیاری از محققین از در دسترس نبودن مشروح مذاکرات مجلس گلایه می کردند. امروز با همکاری 12 تن از پژوهشگران کارشناسی ارشد تاریخ که روزانه 10 ساعت روی مشروح مذاکرات مجلس کار کردند، امروز کم نقص ترین نسخه از آن در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است.

مدیر مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی با اشاره به سایر فعالیتهای کتابخانه مجلس ادامه داد: امروز نزدیک به 80درصد اسناد مهم فهرست نویسی شده است و اطلاعات آن امروز در دسترس قرار دارد، از سوی دیگر، 32 کتاب در این مرکز منتشر و نزدیک به یک میلیون برگ سند خریداری شده است.

وی افزود: در کشور ما کمتر اتفاق می افتد که یک نهاد، به نقد عملکرد خود بپردازد. این اتفاقی بود که در کتابخانه،  موزه و مرکز اسناد مجلس روی داد. این مرکز، به عنوان بازوی فرهنگی قوه مقننه، برای نخستین بار به نقد عملکرد 107سال تاریخ پارلمان در ایران پرداخت. کارکرد تاریخ و فلسفه تاریخ این است که به صورت کاربردی، آینده را ترسیم کند و چراغ راه آیندگان باشد.

ططری ادامه داد: از آنجا که پژوهشگران در خوست داشتند که منابع بیشتری برای مقالات در اختیارشان قرار گیرد، تا آنجا که در توان این مرکز بود، اقدام به خریداری اسناد کردیم. برای نمونه، این مرکز در سالهای اخیر، دوهزار پوستر با موضوع انقلاب اسلامی خریداری کرده است. این پوسترها در سالهای 55 تا 61 منتشر شده اند. در حال حاضر، غنی ترین آرشیو پوستر کشور، به ویژه با موضوع انقلاب اسلامی، آرشیو کتابخانه است.

دبیر علمی همایش تاریخ مجلس در ادامه با اشاره به اهمیت تاریخ نگاری مجلس اظهار داشت: در سالهای پیش، تاریخ نگاری مجلس به دلیل نبود متولی، در دسترس نبودن اسناد و... مهجور بود. اما امروز کمی تا قسمتی از مهجوریت درآمده است. و این مسیر در آینده ادامه پیدا خواهد کرد.
وی در پایان سخنان خود، از فعالیت ها و تلاش های دکتر رجبی رئیس فعلی و دکتر رسول جعفریان رئیس پیشین کتابخانه مجلس شورای اسلامی تشکر کرد.

چهارمین نشست تخصصی تاریخ مجلس به روایت تصاویر

منبع: کتابخانه مجلس