بررسی حقوق راوی و مولف در کتاب‌های خاطرات انقلاب و دفاع مقدس

صادقی: نمی‌توان به بهانه افزایش هزینه نشر حق راوی را نادیده گرفت

محمد صادقی، دانشیار حقوق دانشگاه تربیت معلم در نشست «حقوق راوی و مولف در کتاب‌های خاطرات انقلاب و دفاع مقدس» در سرای اهل قلم نمایشگاه کتاب تهران گفت: باید حق راوی در انتشار اثر محفوظ باشد. نمی‌توان به بهانه افزایش هزینه نشر، حقوق راوی را نادیده گرفت.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از ستاد خبری بیست و ششمین نمایشگاه کتاب تهران، نشست تخصصی «حقوق راوی و مولف در کتاب‌های خاطرات انقلاب و دفاع مقدس» 18 اردیبهشت‌ماه 92 با حضور محسن کاظمی، حجت‌الاسلام سعید فخرزاده و محمد صادقی در سرای اصلی اهل قلم بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

در ابتدای این نشست تخصصی محسن کاظمی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ انقلاب اسلامی گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، خاطره‌نویسی در کشور ما دچار جهش شد و پای ناشران و مراکز دست‌اندرکار هم رفته رفته به حوزه خاطره‌نگاری انقلاب و دفاع مقدس باز شد اما پیشرفت در این حوزه، به موازات این جهش ناگهانی اتفاق نیفتاد.

وی در ادامه از محمد صادقی، دانشیار حقوق دانشگاه تربیت معلم خواست درباره وضعیت حقوقی در زمینه این آثار مکتوب صحبت کند.

صادقی در سخنانش آثار مکتوب را دارای دو مبنای فکریِ صنعتی و هنری دانست و افزود: در بحث حقوق هنری هم دو موضوع اخلاقی و مادی مطرح است. بر اساس قوانین حقوقی، مولف حقِ نام دارد. یعنی اثر باید در دوران حیات و پس از آن، به مدت 50 سال به نام او ثبت شود. همچنین فرد حق دارد اثر را با نام مستعار یا بی‌نام منتشر کند.

وی با تاکید بر این‌که حقوق مادی متعلق به پدید‌آورنده است، گفت: پس از انقلاب، قوانین حمایت از پدیدآورنده و تجارت الکترونیک تدوین شد. در قوانین جمهوری اسلامی، هر اثری که ایده تازه‌ای باشد و کپی شده از ایده‌های دیگر نباشد، مورد حمایت قانون است.

سپس کاظمی از حجت‌الاسلام سعید فخر‌زاده، مسوول واحد تاریخ شفاهی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی پرسید: در تاریخ شفاهی چه مسیری طی می‌شود؟ آیا عوامل متعددی که در اثر دخیلند، واجد حقوقی هم هستند؟ و فخرزاده در پاسخ، به سیر تکوین خاطره‌نویسی از آغاز انقلاب تا زمان کنونی پرداخت و آن را امری دانست که همانند بسیاری دیگر از فعالیت‌های فرهنگی، بنیان حقوقی نداشته است.

وی با بیان این‌که تاریخ نگاری و ثبت وقایع در ارتش مرسوم بوده است گفت: در بسیج، این امر وجود نداشت. بسیج در جریان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود که با خاطره‌نگاری آشنا شدند. پس از آن که دفتر ادبیات و هنر مقاومت شکل گرفت، کتاب‌های خوبی در این عرصه منتشر شد اما رفته رفته، سایه مسایل مادی بر خاطره‌نگاری‌ای که فقط با هدف ترویج ارزش‌ها انجام می‌شد افتاد و الزامی برای قرار دادن حقوقی برای هر یک از پدیدآورندگان به وجود آمد.

در ادامه، محسن کاظمی با بیان این‌که شاید اگر مشکل تاریخ شفاهی در این زمینه مرتفع شود، مشکل تاریخ‌نگاری هم برطرف شود، از صادقی پرسید: از سوی محقق ساعت‌ها سوژه یابی می‌شود و او ساعت‌ها پای صحبت‌های مصاحبه شونده می‌نشیند. پیاده‌کنندگان این مصاحبه را بر کاغذ می‌آورند. آیا ورود عناصر دیگر برای ثبت خاطرات یک راوی، حقوقی را برای آنان فراهم می‌آورد؟

وی در این‌باره گفت: با سه مقوله راوی، نویسنده و راوی - نویسنده در این‌زمینه رو‌به‌روییم. از نظر حقوقی اگر اثر منفرد ثبت شود، حقوق آن فقط متعلق به همان شخص است، اگر مشترک باشد حق، مشاع می‌شود و اگر کار سفارشی باشد، تا 30 سال متعلق به نگارنده اثر است. رضایت راوی در هر صورت شرط است.

حجت‌الاسلام فخرزاده سپس دو موضوع را درباره حق مولف کتاب‌های خاطره مطرح کرد. نخست آن‌که مولف فقط به ثبت واژه به واژه آن‌چه در مصاحبه آمده است می‌پردازد و دیگر آن‌ که مولف، مصاحبه را می‌پروراند و به آن صورت تازه‌ای می‌دهد. در هر صورت اگر عوامل دیگری در ثبت خاطره نقش داشته باشند، هر یک از آن عوامل سودی را از انتشار کتاب دریافت می‌کنند. اما این موضوع به افزایش هزینه نشر می‌انجامد. باید دولتمردان، راویان را تامین کنند نه این‌که این هزینه بر نشر تحمیل شود.

صادقی اما دیدگاه متفاوتی را در این زمینه مطرح کرد و گفت: به هر حال راوی منبع خامی را در اختیار مولف قرار داده و باید حق او محفوظ باشد، نمی‌توان به بهانه افزایش هزینه نشر حقوق راوی را نادیده گرفت.

کاظمی در ادامه جلسه این ایده را مطرح کرد که راوی اطلاعاتش را به موسسه‌ای بفروشد و بعد از آن، این هزینه به چرخه نشر وارد نشود. وی پرسید: آیا پس از این‌، نویسنده حق دارد اطلاعاتش را در جای دیگری بیان کند؟ و صادقی گفت: این موضوع به شیوه عقد قرارداد ارتباط دارد.

وی در پایان نشست «حقوق راوی و مولف در کتاب‌های خاطرات انقلاب و دفاع مقدس» که به کوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران برگزار شد، این نشست را پیش درآمدی بر بررسی حقوق راوی و مولف دانست و از محمد‌علی فقیه، مدیر انتشارات بنیاد شهید و امور ایثارگران و نشر شاهد درخواست کرد این سلسله نشست‌ها از سوی این بنیاد ادامه یابد. فقیه هم از این ایده استقبال کرد.

بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 21 اردیبهشت در مصلی امام خمینی(ره) برپاست.

منبع: خبرگزاری کتاب ايران (IBNA)