انجمن تاریخ شفاهی ایران؛ حوزه هنری؛ سازمان اسناد و كتابخانة ملي جمهوري اسلامي ايران؛ سازمان كتابخانه‌ها، موزه‌ها و مركز اسناد آستان قدس رضوي و ‏مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ ‏همکاران و همراهان این نشست بودند.

هدف از برگزاري این نشست؛ بررسی جایگاه آموزش تاریخ شفاهی در ایران، و ارائه راه‌کارهایی برای بهبود و ارتقای آموزش عمومی و تخصصی این گونه ‌تاریخ‌نگاری و دانش افزائي در حوزه‌ی تاريخ شفاهي اعلام شده بود.

افتتاحیه

این نشست در دو نوبت صبح و عصر برگزار گردید. در نوبت صبح ریاست جلسه بر عهده دکتر مرتضی دهقان نژاد بود و ایشان ضمن خیر مقدم به همه شرکت کنندگان نشست، دلیل برگزاری آن با شمار اندک (حدود 45نفر) را برای ایجاد فضای گفتگو میان اهالی تاریخ شفاهی دانست که به گفته وی البته بیشتر در میان نهادها و موسسات حضور دارند و دانشگاهیان نقش کمرنگی در میان آنان ایفا می‏کنند.
سپس مهندس طاهریون رییس جهاد دانشگاهی دانشگاه اصفهان ضمن خیر مقدم به حضار و تشکر از برگزارکنندگان و ارایه پیشینه کوتاهی از تاریخ شفاهی و نقش فناوری در شکل گیری آن اظهار امیدواری کرد که کارشناسان این حوزه به مقوله استفاده از فناوری IT در عرصه علوم انسانی، تاریخ دیجیتال و تاریخ شفاهی دیجیتال توجه بیشتری نمایند. او در ادامه به ذکر نکاتی درباره چالش‏های پیش روی تاریخ شفاهی پرداخت که با گسترش فناوری رو به افزایش هستند. او از جمله این چالش‏ها از تبین جایگاه تاریخ شفاهی، میزان اعتبار اسناد تاریخ شفاهی، فقدان مقررات و قوانین و استانداردهای ایجاد سند در تاریخ شفاهی نام برد، اما بزرگترین چالش را انبوه و انباشت اطلاعات، فضای مجازی و شبکه‏های اجتماعی مجازی دانست. او اظهار داشت در گذشته مورخان کمبود منابع و اسناد داشتند، اما اکنون با انباشت اطلاعات مواجه هستیم که گاه منجر به سردرگمی مورخان می‏شوند. او در پایان سخنانش خبر داد که در اواخر سال گذشته جهاد دانشگاهی اصفهان در کنار مرکز پژوهشی علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، مرکز پژوهشی تاریخ شفاهی راه اندازی کرده است که مراحل پایانی ثبت و اخذ مجوز را طی می‏کند.

سپس دکتر بیدهندی قائم مقام دانشگاه اصفهان و رییس دانشکده ادبیات و علوم انسانی پس از خیر مقدم به حضار اظهار داشت که تاریخ شفاهی می‏تواند کاربردی فرارتر از تاریخ در عرصه‏هایی چون فلسفه و حکمت، طب، سیاست و مدیریت داشته باشد و مصاحبه فعال می‏تواند اطلاعات ذهن مصاحبه شونده به گونه ای ارایه کند که شاید خود او نتواند آنها به رشته تحریر درآورد. از این رو آموزش تاریخ شفاهی به دیگر رشته‏ها را نیز سودمند دانست.

پس از پایان سخنان دکتر بیدهندی، دکتر دهقان نژاد ضمن تشکر از او در تایید گفته‏های وی اظهار امیدواری کرد روزی در هر اداره‏ای بخشی به عنوان تاریخ شفاهی سازمانی در کنار بایگانی مرسوم در ادارات شکل بگیرد تا مدیران آینده بتوانند ضمن استفاده از تجارب مدیران پیش از خود از تکرار اشتباهات آنان و تحمیل هزینه به کشور خودداری کنند.

دکتر منتظرالقائم، مدیر گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی نیز ضمن سپاس‏گزاری از برگزارکنندگان و شرکت‏کنندگان نشست، اظهار داشت ازآن جا که فرهنگ مبنای هویت جامعه قرار می‏گیرد، نسبت به فرهنگ سازی باید حساسیتی دو چندان وجود داشته باشد. او در ادامه از ضرورت ایجاد نهادهای فرهنگی در دانشگاه و حوزه یاد کرد و گفت که این دو ارکان اساسی فرهنگ جامعه هستند و می‏توانند ضامن حفظ و بقای فرهنگ کشور و انتقال آن به نسل‏های بعد باشند. او رشته تاریخ شفاهی را ابزاری دانست که می‏تواند این مسیر را هموار سازد و قسمتی از هویت ما را به آینده منتقل کند. او در ادامه خبر داد دانشگاه اصفهان درصدد تأسیس دانشکده علوم تاریخی با سه گروه مختلف است که یکی از آنها تاریخ شفاهی خواهد بود. وی سپس با عنایت به تفاوت مبانی فرهنگی ناسوتی غرب که زادگاه تاریخ شفاهی است و فرهنگ لاهوتی ایرانی که بر خلاف غرب به آسمان نیز نظر دارد، از ضرورت نوآوری و ایجاد نگاه بومی به این رشته با توجه و بهره‏گیری از میراث گذشته چون «علم الحدیث» گفت.

دکتر دهقان نژاد در تکمیل گفته‏های دکتر منتظرالقائم گفت که باید با بهره از تجارب دیگران راه خود را انتخاب کنیم و اهداف آینده را با توجه وضعیت کنونی خود بسنجیم و پیش بینی کنیم. او سپس از آقای دکتر مرتضی نورائی، دبیر علمی هشتمین نشست تاریخ شفاهی برای ارایه گزارش خود دعوت به سخنرانی کرد.

دکتر نورائی ضمن تشکر از کلیه مدیران و دست اندرکاران برپایی نشست، اشاره ای داشت به برپایی نشست‏های گذشته از سال 1383 و مطالبی که ‏در آن‏ها چون فلسفه تاریخ شفاهی، مصاحبه، ویراستاری، تدوین، و موضوع یابی مورد بحث و گفتگو قرار گرفته اند. او دستاورد این ده سال فعالیت را در پنج محور برشمرد:

1) عمومی سازی به ویژه در حیطه‏های علمی
2) علمی شدن و آموزش نیروهای متخصص با اقداماتی چون برپایی بیش از 45 کارگاه
3) مشارکت فعال مؤسسات برای عقد قرارداد با شفاهی کاران
4) کارآفرینی علمی و گسترش فعالیت‏های علمی
5) تولید علم

وی سپس هدف از برپایی این نشست را بررسی چگونگی انجام آموزش‏ها تحت عنوان کارگاه‏های تاریخ شفاهی در سطح کشور و رسیدن به قالبی دانشگاهی برای محتوی و سطوح مورد نیاز برای تدریس و این که آموزش گیرندگان از چه اطلاعاتی باید برخوردار باشند، برشمرد. وی با ذکر این که تاریخ شفاهی عموماً برای اقشاری است که توان علمی چندانی ندارند، پرداختن به مطالب بسیار پیچیده نظری و علمی در آموزش عمومی این رشته را غیرضروری تلقی کرد و آن را باعث ریزش مخاطب دانست.

او با اشاره به اینکه نویسندگان مقالات ارسال شده برای نشست می‏باید به امر تدریس وارد می‏شدند و ضمن آن به تعریف یک دوره آموزشی دانشگاهی می‏پرداختند، اظهار داشت شمار مقالات رسیده اندک بوده است زیرا ورود به این مطالب شهامت خاص خود را می‏طلبیده است. وی سپس به نحوه ارایه مقالات در نشست و پس از آن، انتشار آنها از سوی جهاد دانشگاهی اشاره کرد و گفت که جدا از مقالات، مباحث مطرح شده در نشست نیز همراه مقالات این نشست و نشست هفتم منتشر خواهند شد.

او گفت انتظار دارد این نشست همانند نشست سال 1383 تعیین کننده خط سیری برای ده سال آینده و ارایه کننده سازوکارهایی برای موفقیت شفاهی کاران در سال‏های آینده باشد. او همچنین اظهار امیدواری کرد مشارکت افراد در مباحثی که در این نشست پیش می‏آید نهایتاً بتواند به مرحله تعریف دوره دانشگاهی و تعیین سرفصل‏ها برای رشته تاریخ شفاهی بیانجامد. او گفت در حال حاضر در سطح کشور تنها در مقطع دکتری تاریخ محلی دانشگاه اصفهان دو واحد درسی با عنوان تاریخ شفاهی ارایه می‏شود.

او در پایان ضمن اشاره به نگاه مثبت مدیران پیشین گروه تاریخ در دانشگاه اصفهان برای راه اندازی کارشناسی ارشد تاریخ شفاهی در این دانشگاه اظهار امیدواری کرد تحقق این امر به تولید علم و کارآفرینی برای فارغ التحصیلان رشته تاریخ بیانجامد.

جلسه نخست صبح
نخستین جلسه هشتمین نشست تاریخ شفاهی ایران با ریاست آقای علیرضا کمری، پژوهشگر تاریخ و ادبیات دفاع مقدس و حضور آقایان دکتر ابوالفضل حسن آبادی از گروه اسناد آستان قدس رضوی و مرتضی رسولی پور از موسسه تاریخ معاصر ایران به عنوان کارشناس و ارایه دو مقاله توسط آقای دکتر مهدی ابوالحسنی از دانشگاه فرهنگیان اصفهان با عنوان «تاریخ شفاهی و آموزش‏های علمی کاربردی» و سرکار خانم فائزه توکلی از پژوهشگاه علوم انسانی با عنوان «کاربرد پدیدارنگاری در آموزش تاریخ شفاهی» برگزار شد.

در آغاز جلسه آقای کمری مسئله آموزش تاریخ شفاهی را بنا به تجربه ای که در نشست‏های گذشته حاصل شده است مهمترین مسئله دانست که در نشست‏های بعدی نیز همچنان موضوعیت بحث و بررسی و نیاز به توجه خواهد داشت. او برای آموزش تمهیداتی پنج گانه برشمرد؛ نخست آن که آموزش وقتی مطرح می‏شود که چیزی ارزش، اهمیت و ضرورت فراگرفتن دارد؛ دوم آن که آموزش امری دوسویه است که آموزنده و فراگیرنده هر دو پیوسته نیازمند آموختن هستند. سوم آن که اذعان به فراگرفتن مبتنی بر آگاهی از نداشته ‏ها و ندانسته‏ها است و علم به جهل مقدمه فراگرفتن است. چهارم ‏آن که ‏معنای علم اعتباراً در معنای وسیع خود رسیدن به ساحت دانایی و توانایی است. پنجم آنکه فراگیری امری بین الاذهانی است که در محیط جمعی و بر حسب روابط اجتماعی شکل می‏گیرد.

او در امر کلیات آموزش چند نکته را نیز درخور توجه دانست؛ نخست سروکار داشتن با دانش، فن و هنر در آموزش تاریخ شفاهی، دوم فراگیرنده، سوم آموزنده، و چهارم چند و چون آموزش، که ذیل هر کدام آنها بحث‏هایی وجود دارد که می‏باید در مسئله شناسی و موضوع یابی مترتب بر آموزش به شکل پیکره مند و اندام وار طراحی شوند.

او همچنین در آموزش تاریخ شفاهی شیوه‏ها، مکان، درسنامه، کتابچه‏های راهنما، و رسیدن به شیوه آزمون در کارگاه‏ها و کلاس‏ها را شایسته توجه تلقی کرد. او به عنوان مثال در ذکر ویژگی‏های جبلی، ذاتی و مقدماتی فراگیر یا آموزنده، توانایی خوب و دقیق شنیدن، خردمندی و حریت برای پیشگیری از تولید گزاره های صرفاً ادبی به جای تاریخ یا دخالت سوگیرانه ایدئولوژی در تحلیل‏ها و شبه قضاوت‏ها را لازم دانست و در ادامه مسائلی چون مخاطب، هدف گذاری، و سطح آموزش را نیز از جمله دیگر مطالب مبتلابه مهم و شایسته توجه در آموزش تاریخ شفاهی برشمرد.

پس از سخنان آغازین آقای کمری، دکتر مهدی ابوالحسنی مقاله خود را که با مشارکت دکتر مرتضی نورائی نگاشته بود با عنوان «تاریخ شفاهی و آموزش‏های علمی کاربردی» ارایه کرد.

ابوالحسنی ضمن اشاره به ضرورت فرهنگ سازی و رشد همه جانبه، یکی از الزامات آن را تحقیق و پژوهش دانست که تاریخ شفاهی می‏تواند یکی از ابزارهای آن در بخش‏های مختلف جامعه اعم از سیاسی، اقتصادی یا اجتماعی باشد. او افزود آگاهی مدیران هر سازمان از پیشینان خود می‏تواند به ترقی بیشتر سازمان و جلوگیری از تکرار هزینه ناشی از اشتباهات گذشته بیانجامد. وی مقاله خود را بخشی از طرح جامع‏تری برشمرد که با عنوان «دانشگاه علمی-کاربردی تاریخ شفاهی» برای تربیت «پژوهشگر تاریخ شفاهی» به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ارایه شده است و برای مثال در توضیح مفهوم «کاربردی» به مهارت‏های لازم برای تاریخ شفاهی از جمله مصاحبه اشاره کرد.

او یادآوری کرد تربیت پژوهشگر می‏تواند به تغییر نظام ارزشی جامعه و محترم و مهم شمرده شدن امر پژوهش کمک کند که در حال حاضر ارزش و اعتبار چندانی به ویژه در میان عوام برای آن وجود ندارد.
او گفت طرح خود را در دو سطح آموزش عمومی (مدارس) و دانشگاه‏ها ارایه کرده بوده که در این نشست صرفاً به بخش دانشگاهی آن پرداخت که در آن پژوهشگری تاریخ در قالب رویکردهای نوین تاریخ شفاهی دیده شده است. او تاریخ شفاهی را زائیده دموکراسی فرهنگی، به معنای مشارکت افراد در تمامی ابعاد تولید، بازتولید و آموزش فرهنگ یک جامعه دانست که تحقق آن منوط به وجود پیش زمینه‏هایی چون دموکراسی سیاسی و اجتماعی است.

او سازوکار لازم این طرح را مصاحبه فعال تاریخ شفاهی و زمینه‏های تحقیق در آن را تاریخ، جامعه شناسی، قوم شناسی و روان شناسی معرفی کرد و مقطع تحصیلی مناسب برای آن را تحصیلات تکمیلی برشمرد.
ابوالحسنی یکی از حداقل‏های لازم برای فراگیران مورد نظر این طرح را گذراندن کارشناسی در رشته‏های علوم انسانی، ترجیحاً تاریخ و بعد از آن علوم اجتماعی و علوم ارتباطات و برای دیگر رشته‏ها مشروط به احراز ویژگی‏های لازم دانست.

او در برشمردن دانش و مهارت‏هایی فراگیران در این دوره خواهند آموخت به نیازسنجی، تهیه و تنظیم طرح‏های پژوهشی، سوژه یابی، طراحی و اجرای مصاحبه فعال و آگاهانه، پیاده سازی، تدوین و تنظیم متن مصاحبه، شایستگی‏های کانونی شامل قابلیت‏های جمع آوری و سازماندهی و تجریه تحلیل اطلاعات و داده‏ها، مهارت‏های پایه شامل مهارت‏های ارتباطی و مهارت گوش دادن اشاره کرد و گفت داشتن این مهارت‏ها به اشتغال زایی و کارآفرینی برای فارغ التحصیلان خواهد انجامید.

او 32 واحد درسی مورد نظر برای این مقطع را دارای تنوعی دانست که بیانگر ارتباط پژوهشگری تاریخ شفاهی با دیگر رشته‏های علوم انسانی چون تاریخ، علوم سیاسی، و روانشناسی است و سپس سخنان خود را با ارایه فهرستی از نام این واحدها به پایان برد.

برای مشاهده عکس های نشست، اینجا کلیک کنید.

ادامه دارد...

محمد کریمی