1ـ نمونه‌گيري هدفمند(1) : مصاحبه با افراد در اين شيوه بر پايه مفروضات طرح تحقیق انجام مي‌شود و افراد مطلعی می‏باشند که می‏توانند بهترين اطلاعات را ارايه ‌دهند. دراين شيوه،‏ سرعت، درك موجود از موضوعات پيچيده و اعتبار يابي يافته‏ها‏ي به دست آمده، ساير شيوه‏ها‏ را می‏تواند بهبود ببخشد.

2ـ نمونه‌گيري سهميه‌اي(2) : در اين شيوه انواع يا تعداد خاصي از افراد مطلع براي مصاحبه تعيين مي‌شوند. اين شيوه به پژوهشگر اطمينان مي‌دهد كه همه افراد يا گروه‏ها‏ي كليدي براي مصاحبه يا مشورت انتخاب شده‌اند.

3ـ نمونه‏گيري شبكه‌اي(3) : اين شيوه براي انجام مصاحبه با افرادي مفيد است كه دستيابي به آن‏ها‏‏ دشوار است. افراد كليدي كه داراي دانش يا موقعيت خاصي هستند، بر اين عادت‌اند كه با افرادي از جمعيت خودشان ارتباط برقرار كنند. بعد از مصاحبه از اين افراد بايد خواسته شود كه پژوهشگر را به ساير افراد گروه خود معرفي كنند.

4ـ نمونه‏گيري خودبه‏خودي(4) : پژوهشگران در برخي مواقع مي‌توانند مصاحبه خودبه‏خودي انجام دهند. اين امر اغلب زماني اتفاق مي‌افتد كه پژوهشگر مشاهده‌اي را ترتيب داده است و شانس برخورد يا گفتگوي اتفاقي با فردي جالب يا مرتبط با موضوع را پيدا كرده است. حتي ممكن است افرادي را بيابند كه در گذشته از مصاحبه امتناع مي‌كردند و با مشاهدة ديگران كه با پژوهشگر گفتگو مي‌كنند، رفتار خود را تغيير مي‌دهند و آمادگي گفتگو را پيدا مي‌كنند.

ريخت شناسي مصاحبه
ريخت و شكل مصاحبه دربردارنده گفتگوي نظام‏دار و گوش‏سپاري به افراد است و براي انجام يك مصاحبه مفيد نيازمند:

1ـ برقراري ارتباط خوب، مناسب، راحت و استفاده از مهارت‏هاي برقراري رابطه است.
2ـ توانايي پرسيدن سؤال‏هاي كارآمد، استفاده از ترغيب كردن، يادآوري، و كندوكاو در مواقع ضروري است.
3ـ تدوين مصاحبه‏نامه و اين راهنما فهرستي از مقوله‏ها‏، حيطه‏ها‏، موضوعات و سؤال‏هايي است كه پژوهشگر تاريخ شفاهي مي‌خواهد آن‏ها‏‏ را بررسي كند.(5)
4ـ مصاحبه نيازمند شرايط زير نیز است:

ــ بحث با ساير پژوهشگران و افراد كليدي است تا به مصاحبه‏گران براي انتخاب مصاحبه‏شنوندگان مناسب كمك كنند.
ــ‌ موقعيت مصاحبه باید راحت، بي‏طرفانه، در دسترس و به دور از عواملي باشد كه در مصاحبه وقفه يا گسيختگي ايجاد مي‌كنند.
ــ يك ضبط صوت ساده و یا دیجیتالی براي ضبط گفتگوها و باطري و شارژ و برچسب و ...

5ـ پژوهشگر براي انجام مصاحبه نيازمند مهارت‏هاي مصاحبه است تا:

ــ در گفتگوهاي رسمي بتوانند گفتگو‌هاي غير رسمي را هدايت نمايند.

6ـ مصاحبه مي‌تواند تحت تأثير عوامل زير قرار گيرد:

ـ سوگيري مصاحبه‏گر: اين سوگيري شامل علايق، تجارب و انتظارات پژوهشگر است و مي‌تواند مصاحبه را تحت تأثير قرار دهد.
ــ سوگيري افراد مطلع: در اين نوع سوگيري افراد مطلع بجاي اين كه نظرات شخصي خود را بگويند، ممكن است پاسخ‏هايي بدهند كه فكر مي‌كنند پژوهشگر مي‌خواهد آن‏ها‏‏ را بشنود.

پاسخ‏دهنده‏ها‏ ممكن است رفتاري را در گروه بزرگ‏نمايي كنند يا جزئيات رفتارهايي را كه از آن‏ها‏‏ شرمنده يا ناراحت هستند مطرح نكنند.

1. Purposive sampling
2. Quota sampling
3. Network sampling
4. spontaneously

۵. حسن رفيعي، روشهاي تحقيق بين رشته‌اي كيفي و كمي، ص 416 ـ 417 نقل از:

Stimson GV, Fitch C , and Rhodes T, 1998, the Rapid Assessment and Response, World Health organization, Geneva.

فائزه توکلی

مسئول کارگروه تاریخ شفاهی انجمن علمی ایرانی تاریخ،‏
پژوهشگر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
faezehtavakoli@yahoo.com