شرح وقایع مشابه به خاطره‌نويسي آسیب مي‌زند

نصرت‌الله محمودزاده، داور بخش خاطره دفاع‌مقدس و انقلاب اسلامي در دوازدهمين جشنواره كتاب سال شهيد حبیب غني‌پور معتقد است: نويسندگان برخی كتاب‌هاي خاطرات مي‌توانستند به جاي شرح حوادث مشابه و تكراري به چيدمان خاطرات توجه داشته باشند و با نقاط اوج آن‌ها، خواننده را تا پايان كتاب به دنبال خود بكشانند. فراز و نشيب در ماجراهای اين نوع كتاب‌ها به شرط وجود رابطه منطقي ميان آن‌ها قابل قبول است.

 محمودزاده، به خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)،‌ گفت: این جشنواره حركتي خودجوش است و در مسجد جواد الائمه (ع) بُنيان گذاشته شد.

وي در پاسخ به اين سوال كه چرا جشنواره شهيد غني‌پور با تاخير به بررسي آثار خاطره‌نويسي روي آورده، اظهار کرد: بنيانگذاران اين جشنواره بيشتر نويسندگان حرفه‌اي در گونه‌‌هاي ادبي رمان و داستانند. شايد همين نگاه تخصصي باعث شد در طول يازده دوره برگزاري توجه چنداني به مقوله خاطره نويسي نداشته باشند. شايد هم استقبال جامعه از كتاب‌هاي خاطره‌نويسي و زندگينامه در چند سال اخير باعث شد تا جشنواره شهيد غني‌پور آثار اين حوزه را بررسي و داوري كند.

محمودزاده درباره كاركرد جشنواره شهید غنی‌پور و تاثير آن بر جامعه ادبي كشور گفت: دليل برگزاري جشنوار‌ه‌هاي ادبي بررسي كتاب‌هاي منتشر شده در سال‌هاي گذشته و چگونگي حمايت از آن‌هاست. بايد در اين بررسي‌ها دريافت كه آيا انتظار ما از ادبيات مقاومت نسبت به نياز جامعه برآورده شده است و اگر در اين حوزه موفق شده‌ايم دليل آن چيست. بر اساس پاسخ اين پرسش‌ها می‌توان به چرايي‌ها که در پس جشنواره‌ها پیش می‌آید پرداخت اما معمولا كاركرد جشنواره‌ها فقط در اهداي جوايزه خلاصه مي‌شود.

وي ادامه داد: خروجي جشنواره‌ها نيازمند بررسي‌ است؛ به عنوان نمونه، يكي از مباحث مهم، جايگاه ادبيات انقلاب اسلامي و دفاع‌مقدس در جامعه ادبي كشور و یکی ديگر، توجه و استقبال مخاطبان از كتاب‌هاي خاطره‌نويسي است. دليل استقبال جامعه از اين كتاب‌ها بايد كارشناسي و بررسي شود. جشنواره‌ها بايد با ديد كاوشگر به اين اتفاق‌ها نگاه كنند و دريابند خواننده امروز چرا به سراغ خاطره مي‌رود. آيا مخاطب از طريق خاطره بهتر به واقعيات دسترسي پيدا مي‌كند يا نه و اگر مخاطب با روايت خاطره ارتباط بهتري برقرار مي‌كند بايد براي بهتر ارايه دادن آن چگونه برنامه‌ريزي كرد.

محمودزاده با تاكيد بر اين كه خاطره‌نويسي به صورت خودجوش در جامعه ادبي رشد كرد و به همين دليل فاقد برنامه‌ريزي است گفت: بيشتر ناشران به دليل جنبه مالي به چاپ و انتشار آثار خاطره‌نويسي روي مي‌آورند. اما برگزاري جشنواره‌هایی مانند شهید غنی‌پور مي‌تواند فرصتي براي بررسی وضعیت گونه ادبي خاطره در ایران با نگاهي منتقدانه و كارشناسي شده باشد تا آثار ماندگار نويسندگان گمنام هم به جامعه معرفي شود.

وي درباره معيار‌هاي مطرح شده براي داوري آثار در قالب خاطره در دوازدهمين جشنواره كتاب سال شهيد حبیب غني‌پور توضيح داد: واقعي بودن خاطرات، فضاسازي و توجه به جزیيات، روايت احوال شخصيت‌ها در اثر، توجه به تمام جوانب به ويژه ارزش‌هاي نظامي و اعتقادي، ‌شخصيت‌پردازي درست، برجسته كردن وقايع و توجه به مصاديق زماني، توانايي مصاحبه‌گر براي رسیدن به مسايل دروني راوی در زمان نقل رويداد‌ها به صورت ديگرنوشت و در خاطرات خودنوشت، روايت درست حوادث، معيار‌هاي اصلي داوري آثار بودند.

محمودزاده درباره راه يافتن چهار كتاب خاطره با عنوان‌های «نورالدين پسر ايران»، «پايی كه جا ماند»، «دختر شينا» و «چه كسي قشقره‌ها را مي‌كُشد» به مرحله نهايي داوری‌های دوازدهمين جشنواره كتاب سال شهيد حبیب غني‌پور گفت: تمركزم بيشتر بر دو كتاب «پايی كه جا ماند» و «نورالدين پسر ايران» بود. در اين دو كتاب با مشكلي اساسي روبه‌رو بوديم و آن تكرار خاطرات بود. اگر از اين دو اثر دويست صفحه كم مي‌شد نه تنها لطمه‌اي به آن‌ها نمي‌زد بلكه به جذابیت آن‌ها مي‌افزود.

وي ادامه داد: نويسندگان اين كتاب‌ها مي‌توانستند به جاي شرح حوادث مشابه و تكراري به چيدمان خاطرات توجه داشته باشند و با نقاط اوج خاطرات، خواننده را تا پايان كتاب دنبال خود بكشانند زيرا وجود فرار و نشيب در اين نوع كتاب‌ها به شرط وجود رابطه منطقي ميان آن‌ها قابل قبول است.
محمودزاده با اشاره به ضرورت كندوكاو مصاحبه‌گر در نگارش خاطرات، گفت: آنچه مي‌تواند خاطره را جذابت‌تر كند توجه به جنبه‌هاي روانشناختي سوژه مورد نظر است. كشف حالات روحی راوي در لحظه‌های وقایع به هنر نويسنده باز مي‌گردد. در كتاب «نورالدين پسر ايران» و در جريان ثبت خاطرات راوي، مصاحبه‌گر بیشتر به نقل حوادث بیرونی عادت مي‌كند. اما كتاب «پايی كه جاماند» موفق‌تر است زيرا راوي يكي از نيرو‌هاي اطلاعات، عمليات است و به واسطه آموزش ثبت اطلاعات شناسايي‌ها مي‌داند چه موضوعي را در بيان خاطرات خود برجسته كند.

وي معتقد است: اگر مولفان در نگارش آثار، تعداد صفحه‌ها را ملاك با ارزش شدن يك اثر قرار ندهند و نسبت به نگارش تمام صفحه‌‌ها تعهد داشته و جرات كشيدن خط قرمز بر متن نوشته خود را داشته باشند، بسياري از ضعف‌هاي حاكم بر نثر خاطره از ميان مي‌رود.

محمودزاده علت اصلي توجه جامعه به كتاب‌های خاطرات را در جذابيت وقايع سرگذشت راويان خاطرات دانست و گفت: اگر تولید محتوای اين نوع كتاب‌ها در اختيار محققان و نويسندگان حرفه‌‌اي قرار گیرد با سطح و کیفیت بالاتري روبه‌رو مي‌شديم اما در دنياي ادبيات به دليل پرداخت نامناسب، به اين سوژه‌ها ظلم شده است. برخي خاطرات و شخصيت‌ها داراي پيام‌هاي ماندگارند، اما به دليل غفلت از ميان مي‌روند.

وي ادامه داد: وقتی برخي مباحث مطرح در این نوع روایت‌ها براي نگارنده قابل درك نباشد و از سوي دیگر تحقيقات روانشناختي درباره آن‌ها انجام نگیرد مي‌بينيم که حق مطلب درباره خاطرات به خوبي ادا نمي‌شود.

محمودزاده با اشاره به كتاب «نورالدين پسر ايران» گفت: نور‌الدین عافي، پس از هشت‌سال حضور در جنگ با سمت فرمانده دسته از جبهه‌ها بيرون مي‌آيد. اين سوال براي خواننده پيش مي‌آيد كه آيا عافي بيشتر از اين توان نداشت يا دوست نداشت به رده بالاتری در فرماندهي برود و دلش مي‌خواست هميشه در صف نیروهای خط مقدم بماند. اين مسايل يا خاطراتی درباره همسر عافي ـ كه مقام معظم رهبري هم به آن اشاره كردند ـ در کتاب مشخص نيست.

وي افزود: در نگارش كتاب‌هاي خاطرات بايد تحقيقات را عميق‌تر كرد و به مسايل دروني راوي هم رو آورد. البته سخت بودن پرداخت اين مسايل باعث مي‌شود تا نویسندگان از كنار آن‌ها رد شوند اما آنچه اين كتاب‌ها را متفاوت مي‌كند بازگويي وقايع بدون ريا و جانبداري است. اين كتاب‌ها آثار قابل توجه و پر از نكات آموزشي و تربيتي‌ است و مي‌تواند حال و هواي نوجوان دهه گذشته را پيش روي مخاطب نوجوان و جوان امروز قرار دهد، ولي بايد با نگارش مناسب به جامعه ارايه شود.

اختتامیه دوازدهمين جشنواره كتاب سال شهيد حبیب غني‌پور  14 اسفند ماه سال جاري برگزار می‌شود.

خبرنگار : اکرم دشتبان

منبع: خبرگزاری کتاب ايران (IBNA)