رحیم نیکبخت، غلامرضا جلالی، علی جان‏سکندری، حسین روحانی‏صدر، سیدقاسم رزاقی‏موسوی، امین عزیزی، علی نجف‏زاده، جواد روحانی‏نژاد، نعمت فیروزی، نرگس فرهود، الهام یزدان‏پناه و غلامرضا آذری‏خاکستر در این ویژه‏نامه مقاله دارند.

یکی از ویژگی‏های اصلی سومین شماره نقش مشهد در انقلاب اسلامی، توجه به تاریخ شفاهی است.

در سرمقاله این ویژه‏نامه به قلم جواد روحانی‏نژاد، ضمن ترسیم خط مشی مجله، به اهمیت تاریخ شفاهی و انگیزه‏های ویژه‏نامه از توجه به تاریخ شفاهی اشاره شده است. از مقالاتی که در آنها به تاریخ شفاهی توجه شده است، مقاله «از مرجعيت حاج آقا حسين تا قيام پانزده خرداد1342 هـ.ش» نوشته حسين روحاني‏صدر است که نویسنده بخشی از آن را با بهره از مصاحبه نوشته است. همچنین مصاحبه‏های منتشر شده در این ویژه‏نامه و مقاله «تاثیر درگذشت و تشییع جنازه حجت‏الاسلام احمد کافی بر جریان انقلاب اسلامی در مشهد»، برگرفته از شیوه‏های تاریخ شفاهی هستند. در حوزه مطالعات انقلاب اسلامی، به ویژه در شهرستان‏ها که با کمبود اسناد و منابع مواجهه هستند، تاریخ شفاهی می‏تواند مهمترین ابزار برای واکاوی انقلاب اسلامی محسوب شود. ویژه‏نامه تخصصی انقلاب اسلامی در مشهد با بهره‏گیری از روش تاریخ شفاهی درصدد جمع‏آوری خاطرات انقلابیون مشهد و پرداختن به مسائل سال‏های 1342 تا 1357 در این شهر بوده است.

روحانی‏نژاد در سرمقاله خود می‏نویسد: «ضرورت يک نگاه تخصصي به مقوله تاريخ معاصر ايران با وجود همـه کارهـاي کوچک و بزرگـي که تاکنون انجام گرفته است همچنان احساس مي‏شود. پرداختن به مباحث تاريخي خصوصاً آن چه در ارتباط با تاريخ معاصر ايران اسـت به دليل ظرافت‏ها و پيچيدگــي‏هاي موجود در آن مسـتلـزم يک نگاه تخصصي، دقيق و به دور از تعصبات رايج سياسي و غيرسياسي است تا نتيجه آن شفاف سازي زواياي تاريک و پنهان تاريخ معاصر اين سرزمين باشد.
 دست‏اند‏رکاران فصلنامه تاريخ پژوهي و اعضاي خانه تاريخ مشهد با يک همکاري نزديک و صميمانه تلاش دارند با چنين نگاهي در حد توان خويش در اين راه گام بردارند و انتشار دو شماره ويژه‏نامه در خصوص تاريخ انقلاب اسلامي در مشهد با چنين هدفي صورت پذيرفته است؛ کاري که هم اکنون در مرحله سوم به سوي اهداف تعيين شده به پيش مي‏رود.
 يکي از مباحث اساسي در مورد تاريخ معاصر، بيان و بررسي خاطرات، نظرات و ديدگاه‏هاي افراد حاضر در صحنه‏هاي مهم تاريخي در قالب پروژه‏هاي «تاريخ شفاهي است.» مقوله‏اي که غفلت از آن مي‏تواند باعث از دست رفتن فرصت‏هاي بسيار ذي‏قيمتي منجر شود چرا که طبيعتاً گذر زمان و کهولت سن حاضران در صحنه‏هاي مهم تاريخ معاصر غبار نسيان و فراموشي بر خاطرات ديرين خواهد نشاند و اين به معناي از دست رفتن فرصت‏هايي است که جايگزين ندارند؛ اتفاقي که متاسفانه کم رخ نداده است. فعاليت در حوزه تاريخ شفاهي کاري است که هم اکنون مراکز علمي معتبر جهان در حال انجام آن هستند؛ به عنوان نمونه می‏توان از اقدامات و فعاليت‏هاي دانشگاه ‏هاروارد در اين خصـوص ياد کرد. جالـب آن که کار در زمينه تاريخ شفاهي ايران يکي از مهمترين فصول اين بحث به شمار می‏رود و اين خود جاي بسي تامل و البته تاسف دارد که مراکز علمي معتبر سـاير کشـورها بسيار پيشتر و بيشتر از دانشگاه‏ها و پژوهشـکده‏هاي داخلي دست به اقدام زده‏اند. کارهـاي فراواني در حوزه تاريخ مکتوب نيز از آن‏ها سراغ داريم و همين سبب شده اکنون در بسياري موارد از دستاوردهاي ايشان براي تفحص در تاريخ ايران استفاده کنيم، مسلماً علاوه بر جنبه‏هاي علمي اهداف بلندمدت ديگري نيز مد نظر سياست‏گذران اين مراکز هست که همين امر ضرورت تسريع در تاسيس مراكز تاريخ شفاهي توسط نهادهاي علمي دانشگاهي را صدچندان مي‏نمايد. مراکز علمي و پژوهشي داخلي به خصوص آن‏هايي که از سابقه بيشتري برخوردارند می‏توانند ورود به حوزه تاريخ شفاهي را از درگاه تاريخ داخلي خويش نيز مد نظر قرار دهند. دانشگاه فردوسي مشهد به عنوان يک مرکز علمي که قطب علمي بارزي در سطح کشور نيز به شمار ميرود با سابقه حدود هفتاد ساله به پيشنهاد فصلنامه تاريخ پژوهي تدوين چنين تاريخي را آغاز نموده و خوشبختانه با همکاري و حمايت‏هاي مجموعه مديريتي اين دانشگاه تاکنون گام‏هاي موثري نيز در اين زمينه برداشته است و اميدواريم اين روند همچنان ادامه يافته و با تأسيس مرکز تاريخ شفاهي دانشگاه تا به عنوان الگويي براي ساير مؤسسات و مراکز معتبر علمي مطرح شود.

 تاسيس مراکز تخصصي مانند خانه تاريخ مشهد (که مدتي است راه‏اند‏ازي شده) و فرهنگسـراي انقـلاب اسـلامي نيز مي‏تواند اتفاق مبارکي در اين باب باشد تا در حوزه بررسي تاريخ اين شهر به خصوص تاريخ معاصر آن در پيوند با انقلاب اسلامي به عنوان يکي از پايگاه‏هاي اصلي انقلابيون، از نظرات اهالي تاريخ استفاده نمايد. همکاري و هماهنگي اين مرکز با ساير افراد، نهادها يا مجموعه‏هايي که در زمينه تاريخ مشهد فعاليت مي‏کنند مي‏تواند زمينه بسيار مساعدي را براي پژوهش‏گران اين عرصه فراهم آورد. مشهد به عنوان يکي از پايگاه‏هاي اصلي انقلاب و محلي که رهبران انقلاب توجه ويژه‏اي به آن داشته‏اند‏ ظرفيت‏ها و قابليت‏هاي زيادي براي ورود به عرصـه تدوين تاريخ انقلاب دارد، جز آنچه اشاره شد راه‏اند‏ازي رشته تاريخ ايران با گرايش انقلاب اسلامي در مقطع کارشناسي ارشد نيز می‏تواند به عنوان يک پيشنهاد موثر مورد توجه مراکز علمي اين شهر به ويژه دانشگاه بزرگ فردوسي قرار گيرد تا زمينه براي پرورش استعدادهاي موجود در اين خصوص بيش از پيش فراهم گردد.

 تطــبيق و مقايـسه گفتار افراد مختلف در يـک واقعه تاريـخي و نيز انـطباق اين گفته‏ها با اسناد و مدارک موجــود می‏تـواند کـمک شــاياني به روشــن شدن حقايقي کند که شايد سال‏ها مورد تاييد يا تکـذيب قرار می‏گرفته است.

در اين ويژه‏نامه سعي شده است مباحثي که در قالب تاريخ شفاهي گردآوري شده با کمترين دخل و تصرف در محتوا و مضمون ارائه شود؛ و تحليل وقايع با توجه به آگاهي‏هاي موجود قبلي بر عهده خوانندگان محترم گذارده می‏شود. تاريخ پژوهي از اين فرصت نيز استفاده نموده، از همه عزيزاني که درباره مطالب منتشره در اين ويژه‏نامه و ويژه‏نامه‏هاي قبل نظري دارند دعوت می‏کند مطالب و نظرات خود را به اين نشريه ارائه نموده تا از آنها استفاده شود. تاريخ‏پژوهي همچنين آمادگي خود را براي انجام مصاحبه با افرادي که در وقايع مهم تاريخ معاصر ايران و مشهد حضور داشته‏اند‏ اعلام می‏دارد تا به اين وسيله هم بر غناي آرشيو تاريخ شفاهي خود بيافزايد و هم منابع جديدتر و بيشتري را در اختيار پژوهش‏گران علاقه‏مند قرار دهد.»
گزیده‏ای از دیگر مقالات این ویژه‏نامه در ادامه پیش روی شماست که آقای غلامرضا آذری‏خاکستر در اختیار ما گذاشته است:

• انقلاب اسلامی ایران و مطالعات شیعی در غرب انگلیسی زبان، سیدقاسم رزاقی موسوی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
«نشانه‏هايي از آشنايي اوليه غربيان با شيعه را می‏توان در همان قرون اوليه اسلامي، دوره فاطميان و يا جنگ‏هاي صليبي يافت. اما پيشينه مطالعات علمي و آکادميک شيعي در غرب انگليسي زبان، چندان دور نيست و به اوايل قرن بيستم به پژوهش‏هاي گلدزيهر و دونالدسن برمي گردد. بررسي سير اين مطالعات، دگرگوني‏ها و گونه‏شناسي آن که مورد توجه هر انديشمند شيعه است، نشان از فراز و فرودهايي دارد که اين مطالعات را مورد توجه بيشتر قرار داده است. بررسي اجمالي سير شيعه پژوهي در غرب انگليسي زبان، گذر از دوران آشنايي اوليه، دوره سفرنامه‏نويسي همراه با ارائه اطلاعات به صورت سنتي بدون درنظرگرفتنِ شيوه‏هاي علمي و در نهايت دوره مطالعات علـمي و آکادمـيک را نشان می‏دهد. تحـولات چشـمگير به لحاظ کمي و گستره موضوعي اين مطالعات به ويژه پس از انقلاب اسلامي ايران، موضوعي است که اين نوشتار در صدد بررسي آن است. حجم گسترده اين مطالعات، افزايـش چشمگير مراکز شيعه پژوهي، توجه مراکز علمي و دانشگاهي به اين مطالعات، برگزاري کنفرانس‏هاي مختلف درباره شيعه، به ويژه مسائل اجتماعي و سياسي شيعه از نکات قابل توجه در بررسي اين مطالعات، آثار و پيامدهاي آن به شـمار می‏آيد.»

• روزشمار دي ماه خونين مشهد، غلامرضا جلالي، استاديار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي
«در سال 1357 مردم مشهد با ابعاد انقلاب اسلامي بيشتر آشنا شدند. آنها با خواندن اعلاميه‏ها، به ويژه اعلاميه‏هاي دست‏نوشتي که در بيوت علما و مساجد نصب مي‏شد، در جريان راه پيمايي‏ها و حوادث شهر و کشور و حتي مسايل جهاني قرار مي‏گرفتند و از آرا و نظريات گروه‏هاي اجتماعي و رهبري انقلاب با خبر مي‏شدند و کم کم اطلاعات نظامي، چريکي و نحوه تهيه مخلوط‏هاي انفجاري و ساختن کوکتل مولوتوف و نارنجک دستي و دفاع شـخصي و آشنايي با بکارگيري اسلحه‏هاي مختلف در دسترس مردم قرار می‏گرفت. بسياري از اعلاميه‏ها و جزوه‏هاي خبر رساني با بهره‏گـيري از امکانات دولـتي و در محيط‏هـاي اداري تکـثير مي‏شـد و شعارها با تحول نيازهاي جامعه دگرگون شده و تفکرات نوين و باورها و خواسته‏هاي مردم را در خود منعکس مي‏کــرد. پلاکاردها مضـامين ملـي، ديني و انقلابي را به نمايــش مي‏گـذاشت و از هنرهــا به ويژه هنرهاي گرافيـک و کاريکاتور براي تبليغ عليه رژيم استفاده مي‏شد.در نقطه مقابل، قواي امنيتي دست‏اند‏رکار کنترل هر چه بيشتر اوضاع بودند. در طرح تأمين امنيت شهر مشهد که از سوي سرهنگ افشار گرجي برنامه‏ريزي شده بود، نقاط شهر به قسمت حساس، مهم و خيلي مهم تقسيم شده بود. کانون‏هاي حرکت در مشهد براساس گزارش مأمورين ويژه شهرباني نقاط زير بودند: مدرسه نواب، منزل ‏آیت‏الله‏ سيدعبدالله شـيرازي، مسجد حاج ملاهاشم، منزل ‏آیت‏الله‏ قمي، مدرسه کاظميه واقع در کوچه زري و مسجد درخت توت در خيابان نادري، مدرسه آيت‏الله خويي در کوچه مستشاري، مدرسه اميرالمؤمنين(ع)، مسجد مقبره جنب باغ نادري، مسجد جعفري‏ها، در چهارراه نادري و مدرسه حسينيه در بازارچه سراب، مسجد امام حسين(ع) در سه راه دارايي، مسجد بناها در خيابان خسروي، مدرسه موســي‏بن‏جعـفر(ع) در کوچه پنجم خيابان خسروي‏نو، مسجد ملاحيدر، منزل ‏آیت‏الله‏ ميرزاجوادآقا تهراني در خيابان خسروي‏نو، مسجد حاج‏فرهاد در کوچه تلفن خانه، مسجد ترک‏ها جنب بيمارستان سابق آمريکايي‏ها، مدرسه جواديه، مسجدالرضا و کلانتري سابق، مسجد سنگي، مسجد صاحب‏کار، مسجد محراب‏خان در خيابان طبرسي، مدرسه عباس‏قلي‏خان، مدرسه محمديه و مدرسه صاحب‏الزمان در کوچه حسن‏قلي و مسجد فيل در خيابان سفلي، تکيه نخود بريزها در ميدان دقيقي، مدرسه رضوان در عيدگاه، مدرسه عسکريه در کوچه محمديه در عيدگاه و مدرسه ميرزا جعفر جنب حرم، حسينيه دانشکده ادبيات، دانشکده علوم خيابان اسرار، دانشکده دندانپزشکي، سينماها، مدرسه و حسينيه انتهاي بازار سرشور، مسجد امام جعفر صادق(ع)، مدرسه جعفريه، کوچه ميرعلم‏خان، مدرسه موسوي، مدرسه بعثت، تکيه طبسي‏ها، خواجه ربيع، مدرسه باقريه، مدرسه نقويه در کوچه کربلايي، مسجد صاحب‏الزمان، مسجد حوض لقمان در خيابان عشرت‏آباد و منزل عباس واعظ طبسي بودند...»

• سيري درزندگي و مبارزات ‏آیت‏الله‏‏العظمي سيديونس اردبيلي، رحيم نيکبخت، پژوهشگر تاريخ انقلاب اسلامي
«درتحولات تاريخ ايران به ويژه بعد از رسميت تشيع علما نقش و تاثير مهمي ايفا کرده‏اند‏. از اين پس به طور طبيعي مراجع و فقهاي شيعه به حافظ هويت ملي تبديل شدند زيرا هر تعرضي که موجوديت ايران را تهديد مي‏کرد هويت شيعي ايران را مورد تعرض قرار مي‏داد. نهضت‏هاي اسلامي که درتاريخ معاصر ايران به رهبري علما شکل گرفته با اين رويکرد به وقوع پيوسته است. مشهد مقدس از جمله کانون‏هاي مهم مذهبي ايران مي‏باشد که در دوره پهلوي اول شاهد قيام مسجد گوهرشاد و قتل‏عام مردم در اين مسجد بود. در پي اين قيام تعداد زيادي از علما دستگير، زنداني و از مشهد تبعيد شدند. از جمله نقش علماي تبعيد شده مرحوم ‏آیت‏الله‏ العظمي سيديونس اردبيلي بود که فعاليت‏هاي سياسي اجتماعي او بعد از شهريور 1320 و فرار رضاشاه ادامه يافت وي در جريان در نهضت ملي نفت از حاميان نهضت در مشهد بود. مبارزات وي بخشي از فعاليت‏هاي مذهبي سياسي علما و مراجع در تاريخ معاصر را تشکيل ميدهد که پيشينه و بستر شکل‏گيري نهضت اسلامي به رهبري امام خميني است...»

• بازار و انقلاب اسلامي؛ مطالعة موردي هيأت‏هاي موتلفه اسلامي (در آغازين روزهاي نهضت امام خميني(ره))، امين عزيزی، کارشناس ارشد تاريخ انقلاب اسلامي
«بازار و بازاريان همواره در تحولات سياسي و اجتماعي تاريخ معاصر ايران نقش آفرين بوده‎اند. عامل اصلي اين نقش‎آفريني به دليل ارتباط و تعاملات ديرينة بازاريان با روحانيت و همچنين مراکز و مؤسسات مذهبي است. اين ارتباط و تعامل را مي‎توان از جنبش مشروطيت تا انقلاب اسلامي به خوبي مشاهده نمود. هيأت‎هاي مؤتلفة اسلامي که در اوايل دهة 1340ش از متن بازار تهران شکل گرفت از جمله گروه‎‏هايي است که با آغاز نهضت امام فعاليت‏هاي خود را آغاز کرد. اين گروه با توجه به ماهيت بازاري و ارتباط گسترده با اصناف مختلـف بازار نقش مهمي در مبارزه با رژيم پهلوي و پيروزي انقلاب اسلامي ايفا نمود. اين مقاله مي‏کوشد ضمن شرحي کوتـاه از چگونگي تشکيل، سازمان، تشکيلات و پايگاه طبقاتي اعضاي ايـن گـروه به فعاليـت‏ها و اقدامات اين جمعيت در نهضت امام خميني بپردازد...»

• نگاهي به نقش روحانيت مبارز در خراسان (بخش نخست)، علي‏جان سکندري، پژوهش‏گرتاريخ انقلاب اسلامي
«مشهد با وجود ويژگي‏هاي مذهبي و همچنين موقعيت و جايگاه سياسي، فرهنگي و اجتماعي در تاريخ انقلاب اسلامي از اهميت بسيار برخوردار است.اين شهر داراي حوزه اي بس کهن است که درسال‏هاي 1340 الي 1357ش داراي مدارس متعددي بوده که قدمت بعضي از آن‏ها حتي به دوره تيموريان و صفويه هم می‏رسد. در اين سال‏ها مشهد به لحاظ کثرت اهل علم جزو شهرهاي کم نظير ايران بوده و علماي موجه و صاحب نفوذي در ميان مردم داشته است. وجود اسنادي از ساواک خراسان و توجيه ناتواني آن در مقابله با روحانيون ضد رژيم دليلي بر اين ادعاست. در يکي از اين اسناد، شهر مشهد از مراکز تشيع جهان دانسته شده که 2500نفر طلبه در حوزه آن مشغول تحصيل بوده و يک سوم شهر هم طرفدار روحانيت بوده‏اند‏. علاوه بر آن روزانه بطور متوسط 20 الي 30 هزار زوار هم به اين شهر وارد می‏شده‏اند‏.
مخالفت و تحصن مردم مشهد در اعتراض به کشف حجاب در مسجد گوهرشاد حرم مطهر امام رضا (ع) و شهادت تعداد زيادي از آنان به دست ايادي پهلوي از اقدام‏هاي شاخص مردم اين شهر در دفاع از ارزش‏هاي اسلامي است.
فعالـيت‏هايي که با آغاز نهـضت انقلاب اسـلامي به رهبري امام خميني(ره) عينيت خاصي يافت. بعد از کودتاي 28 مرداد 1332 و تعطيلي احزاب ملي و جمعيت‏هاي اسلامي، چند تن از مبارزان و روشن فکران مشهد دستگير و به زندان قزل قلعه تهران منتقل شدند و با اين وجود، جمعيت‏هاي سياسي و اسلامي مشهد به صورت غيرعلني فعاليت داشتند و با پخش اعلاميه‏هاي مخفي، مرحله جديدي از مبارزات خود را عليه رژيم پهلوي آغاز کردند...»

• از مرجعيت حاج آقا حسين تا قيام پانزده خرداد1342 هـ.ش حاج‏ آقا حسن قمي، حسين روحاني‏صدر، کارشناس ارشد تاريخ ايران دوره اسلامي، پژوهشگر پژوهشکده اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملي ايران
«بـــي‏شــک در پيشينه پرفراز و نشيب تاريخ ايران، انقلاب اسلامي نقطه عطفي درجريان هويت يابي و پويش تحولات سياسي اجتماعي مردم ايران به حساب مي‏آيد. انقلاب ايران با ماهيتي اسلامي در عصر انقلاب‏هاي مـدرن و گسست فکـري جوامع سياسـي نوين از دوره حاکميت فلسفه سنتي حيات به وقوع پيوست ويژگي خاص اين انقلاب برخلاف رويکرد دين‏گريز انقلابات مدرن، بازگشت به دين و پي‏ريزي نظام اجتماعي جديدي با اتکا به هنجارهاي سياسي و اجتماعي برگرفته از دين است که در آن مبناي ميثاق ملي حقوق و تکاليف اجتماعي را بايدها و نبايدهاي ديني تعيين مي‏کند. علاوه برگرايش به دين، وجه تمايز ديگر اين انقلاب حضور متوليان دين يعني روحانيون در اداره و رهبري آن بود. ويژگي‏اي که در مقايسه با ساير جنبش‏هاي سياسي مقارن از جهت نوع نيروها کارگزار انقلابي و مشارکت نخبگان ديني درآن درخور استثناست. علاقه و اشتياق مردم به آگاهي از رويدادهاي تاريخ معاصر مشهد مقدس به ويژه آنچه بر روحانيت اين شهر تا پيش از پيروزي انقلاب اسلامي گذشته است، طي سال‏هاي اخير موجب انتشار کتب و آثار تحقيقي بسياري در اين زمينه شده است که بسياري از آنها ارزنده و ماندني و بعضي با کمال تاسف افسانه‏پردازي و گمراه‏کننده است. بعضي از نهادهاي انقلابي و موسسات فرهنگي و پژوهشي که به اسناد و مدارک معتبري از اين دوران دسترسي دارند با انتشار تدريجي اين اسناد کمک بزرگي به روشن شدن نقاط تاريک اين دوره حساس تاريخ کشور ما مي‏کنند که به واسطه نوع و انگيزه انتشار، محققان محدودي را به خود جذب نموده است. سابقه حضور روحانيت شيعه در عرصه‏هاي گوناگون سياسي و اجتماعي هرچند ديرينه تاريخي دارد و فرازهاي برجسته آن در ادوار مختلف مبارزات ملت ايران قابل جستجو است اما واقعيت اين است که در جريان انقلاب اسلامي نمودهاي تحرکات سياسي درون صنفي اين قشر و حضور فعال و آگاهانه آنها در توجيه، سازماندهي و بسيج نيروهاي مردمي به گونه‏اي بود که جلوه خاصي به گستره پيکارهاي مردمي بخشيد و با ارتقاي نقش ارشادي روحانيت شيعه، ايشان را در صف مقدم مبارزه قرارداد. اين نوشته نگاهي تحليلي دارد به رويدادهاي مشهد مقدس از 1304 – 1342 هـ..ش و نقش پدر و پسري روحاني در مقابل با برخي اعمال خلاف شرع پهلوي‏ها که يکي از زمينه‏هاي پيروزي انقلاب اسلامي مردم ايران درسال 1357 را فراهم آورد....»

• تاثیر درگذشت و تشییع جنازه حجت‏الاسلام احمد کافی بر جریان انقلاب اسلامی در مشهد، نرگس فرهود کارشناس ارشد تاريخ، دبيرآموزش و پرورش
«در آستانه انقلاب 1357، اوضاع مشهد مانند ساير نقاط کشور ملتهب بود. سال 56 اعتراضات جسته گريخته‏اي عليه رژيم در اين شهر به چشم مي‏خورد. حادثه 30 تير 1357 و در گذشت شيخ احمد کافي بهانه‏اي بود در راستاي تسريع اعتراضات. در پي حادثه تصادف و درگذشت مرحوم کافي، و خصوصـاً انتشار خبر ساختگي بودن اين سانحه، مردم بسياري از نقاط مختلف کشور از جمله مشهد، تهران، کاشان، يزد، قم و...در مخالفت با رژيم پهلوي اعلام همبستگي کردند. ماجراي درگذشت اين روحاني شهير بر اوجگيري اعتراضـات عمومــي و ضـد حکومـتي بيشک تأثيرگذار بوده و بستر مناسبي جهت خيزش جدي‏تر در روند مقابله با رژيم را فراهم آورده بود. به دنبال تجمع مردم در خيابان‏ها و شعارهاي ضدحکومتي، رژيم واکنش نشان داده و در راستاي متفرق نمودن مردم که خطر انقلاب را با خود همراه داشتند از هر شيوهاي استفاده مي‏کرد. با درگذشت و تشييع جنازه مرحــوم کافـي پژواک اعتراضاتي در مشهد برخاسـت که رفته رفته گسترش مي‏يافت. نوشـتار حاضـر نگاهـي اسـت به تأثـيرات درگذشـت و تشييع جنازه مرحــوم کافي درآستانه انقلاب در مشهد...»

• مروري برزندگي و مبارزات انقلابي شهيد ديالمه، الهام يزدان پناه، کارشناس ارشد تاريخ
«شهيد عبدالحميد ديالمه در زمره جواناني که عمر کوتاه خود را در راه احياي مکتب اسلام و نشر فرهنگ اهل بيت به کار گرفته و در سنگرهاي گوناگون با جهل و ستم به مبارزه پرداخته است. انديشه مبارزه عليه حکومت پهلوي با برپايي راهپيمايي و تمرکز درايجاد وحدت در جنبش دانشجويي می‏تواند مهمترين اقدام وي قبل از پيروزي انقلاب اسلامي تلقي شود. وي با برپايي محافل مذهبي در دانشگاه تلاش می‏کرد مبارزات دانشجويي عليه حکومت پهلوي را سروسامان دهد بنابراين چند مرتبه تعقيب و توسط ساواک دستگير می‏شود. بعد از پيروزي انقلاب اسلامي با تاسيس مجمع احيا «تفکرات شيعي» تلاش در جهت وحدت حوزه و دانشگاه دارد. وي به عنوان جوانترين نماينده به مجلس شوراي اسلامي وارد مي‏شود و از طريق سخنراني به مبارزه با گروه‏هاي منحرف بعد از انقلاب مي‏پردازد. در اين مقاله سعي برآن است تا نحوه زندگي شهيد عبدالحميد ديالمه و اقدامات ايشان قبل و بعد از انقلاب و دوران نمايندگي و ابتکارات و مبارزات و سخنراني‏هاي مهم وي مورد بررسي قرار گيرد...»

• شهرداري مشهد در انقلاب اسلامي، علي نجف‏زاده، عضو هيأت علمي گروه تاريخ دانشگاه بيرجند
«در سال 1325ق/ 1286ش قانون تشکيل بلديه‏ها در مجلس شوراي ملي به تصويب رسيد. به استثناء روزنامه « بلدالامين» که نخستين نشرية منتشر شدة اداره بلديه مشهد است، دو سـال پس از تصويب اين قانون، يعني در سـال 1328ق/ 1288ش، بلديه [همان شهرداري] در مشهد تشـکيل شده و نخستين رئيس بلديه «شجاع‏الاياله» نام داشته است. عمـارت اوليه بلـديه مشهد، در کوچة مجاور ادارة گمرک سـابق، پشت ارگ حکومتي قرار داشته که از سال 1332ش به محل کنوني انتقال يافته است. در نوشتار ذيل تلاش شده به وضعيت شـهرداري مشهد و نقش کارکنان آن در آستانة پيروزي انقلاب اسلامي پرداخته شود...»

• واکاوي نقش فرهنگيان مشهد در انقلاب اسلامي (گفتگو با اکبر صابري‏فر)، مصاحبه و تدوین غلامرضا آذري‏خاکستر و غلامحسين نوعي، کارشناس ارشد تاريخ
«اکبر صابري‏فر متولد فرورديـن سال 1316ش است. والدين وي اهل يزد بوده‏اند که قبل از تولد ايشان در سال 1314ش به خراسان مهاجرت مي‏کنند و در مشـهد ساکن مي‏شوند. او دوره ابتدايي را در دبستان آذربايجان گذرانده و همزمان زبان فرانسه را مي‏آموزد. در مقطع دبيرستان از محضر دکتر شريعتي بهره‏مند مي‏شود؛ و در سال 1334ش ازدواج مي‏کند. وي در سال 1335ش بعد از دريافت مدرک ديپلم استخدام آموزش و پرورش مي‏شود. سپس با ادامه تحصيل در سال 1340ش موفق به دريافت مدرک ليسانس تاريخ و جغرافيا مي‏گردد. آقاي صابري‏فر تا سال 1357ش به تدريس خود ادامه مي‏دهد. از فعاليت‏هاي ايشان در اين ايام شرکت در جلسات کانون نشر حقايق اسلامي و جلسات مرحوم عابدزاده است. او در چند سال تدريس خود در دبيرستان رحيميان تحت تاثير تعليمات آن زمان مقام معظم رهبري، آيت ا... خامنه‏اي قرار گرفته و در سال 1356ش وارد جرگه انقلابيون مي‏شود. وي در اولين راهپيمايي شهر مشهد در17 دي ماه سال 1356 جزو محافظان است. در سال 1357ش انجمن معلمين را تشکيل مي‏دهد. در سال‏هاي 58 و 59 معاون آموزشي اداره کل آموزش و پرورش خراسان و سال 1358 تا 1360ش مدير سازمان اتوبوسراني مشهد و در طي سال‏هاي 60 تا 64 همچنين 68 تا 71 شهردار مشهد بوده‏است.
از اهم فعاليت‏هاي ايشان در دوره تصدي مي‏توان به اجراي طرح بزرگ ميدان وحدت، افتتاح مجدد شهرداري‏هاي مناطق چهارگانه، احداث زيرگذر پارک ملت، افتتاح اولين مرکز کامپيوتر، بازگشايي بلوارهاي شهيد دستغيب، قاضي طباطبايي، امت و پل سوم طلاب، بلوار22 بهمن، بلوار کلاهدوز تا تقاطع عطار، بلوار چمن تا خيابان نخریسي اشاره نمود. در اوايل پاييز سال 1391 فرصتي دست داد تا بخشي از خاطرات ايشان ثبت و ضبط گردد...»

• شهيد سيدعلي اندرزگو روحاني مبارز، عارف و چريک انقلاب، تدوین نعمت فيروزي، کارشناس ارشد الهيات
«شامگاه هجدهم ماه مبارك رمضان سال 1318ش (1357ق) بود كه در يكي از محلات جنوب شهر تهران، به دنيا آمد و به دليل تقارن او با شهادت اميرمؤمنان، نامش را علي نهادند. پدرش سيداسدالله، شغل بنايي داشت و سپس به خرده‏فروشي در ميدان شوش تهران روي آورد و زندگي فقيرانه‏اي را براي هفت فرزندش، چهار پسر و سه دختر فراهم آورد. علي كوچكترين فرزند خانواده بود.
با آنكه خانواده‏اش از لحاظ مالي در شرايط معيشتي سختي بودند، از هفت سالگي چون ديگر كودكان درس را آغاز کرد، ولي در 12 سالگي به كار نجّاري در کنار برادرش، سيد حسن پرداخت و درس را به صورت شبانه پيگيري کرد.پس از كلاس ششم، درس طلبگي را با عشق و شور نزد اساتيدي چون حجج اسلام بروجردي، و ميرزا علي اصغر هرندي به آموزش جامع‏المقدمات، تحف‏العقول، نهج‏البلاغه، فقه واصول و... پرداخت و اين چنين دوران نوجواني خود را در محيطي مذهبي و با افراد متدين و مرتبط با شهيد سيدمجتبي نواب‏صفوي گذراند...»

• جريان‏شناسي مبارزات فرهنگيان مشـهد تا انقلاب اسـلامي از نگاه ابراهيم عقدايي، مصاحبه و تدوین غلامرضا آذري‏خاکستر و غلامحسين نوعي، کارشناس ارشد تاريخ
«ابراهيم عقدايي در سال 1317ش در شهر نيشابور متولد شد. پدرش شيخ رضا عقدايي داراي تحصيلات حوزوي بود. دوره ابتدايي و متوسطه را در شهر نيشابور گذراند. بعد از قبولي در دانشسراي مشهد به تدريس در روستا‏ها مشغول شد. سپس از محضر استاد محمدتقي شريعتي بهره جست. بعدها با شرکت در جلسات روحانيون مبارز فعاليت خودر را عليه رژيم پهلوي آغاز نمود. در سال 1342 در دانشسراي عالي تهران پذيرفته شد اين موضوع عاملي بود براي آشنايي ايشان با جلال آل‏احمد. وي به عنوان يک روشنفکر مورد اقبال جوانان مذهبي قرار داشت. عقدايي به دليل همين فعاليت‏هاي ضد رژيم از دانشسراي عالي اخراج و به مشهد برگردانده شد. بعد از مدتي دوباره به تدريس در مدارس و تحصيل در دانشگاه فردوسي مشهد مشغول گرديد. درسال‏هاي 48 و 51 و1357 توسط ساواک دستگير اما بعد از مدتي تحت نظارت ساواک مشغول به کار شد. همزمان آموزشگاه‏هاي فارابي و ابوريحان را با کمک عده‏اي تاسيس نمود. ايشان با بهره‏مندي از هدايت‏هاي امام خميني(ره) و ديگر روشنفکران مذهبي در مسجد هدايت تهران تبليغات گسترده‏تري را عليه حکومت پهلوي مجدداً آغاز کرد. در سال 1354 جامعه فرهنگيان را با کمک فرهنگيان مبارز تشکيل داده و ديگر بار در پس حوادث دي ماه مشهد درسال 57 توسط رژيم پهلوي گرفتار شده و پس چند روز آزاد شد...»