تاریخ شفاهی: آقای مرادی نیا، اولین سوالی که مثل باقی نویسنده‏ها و صاحب‏نظران تاریخ شفاهی از شما دارم این است که آیا با توجه به حضور ذهنی خود از سایت تاریخ شفاهی، نقد خاصی هست که در همین آغاز گفتگو به ما گوشزد کنید؟

مرادی نیا: من یک سوال از شما دارم. ما با یک سایت یا هفته نامه رو برو هستیم؟ یا یک بولتن خبری؟ تصور من از آنچه که به عنوان هفته نامه برای من ایمیل می‏شود این است که یک بولتن خبری است که به صورت ایمیل ارسال می‏شود. من تصور سایت و هفته نامه را از آن نداشتم.

تاریخ شفاهی: پس برداشت شما از هفته نامه سایت بیشتر به یک بولتن خبری شبیه است تا یک هفته نامه تاریخ شفاهی که حاوی مطالب نو در این زمینه باشد.

مرادی نیا: بله، و در همین زمینه هم نکاتی به ذهنم رسیده، اما اول از همه باید اشاره بکنم که راه‏اندازی سایت تاریخ شفاهی تلاش خوب و قابل تقدیری است. چون یکی از معدود اقدامات مفید در زمینه تاریخ شفاهی است که مشابه آن را کمتر در کشور دیدیم و آقایان زحمات قابل تقدیری در این زمینه کشیده‏اند. حال در کنار این امر، نکاتی هست که لازم می‏بینم آنها را گوشزد کنم. یکی اینکه این سایت عمدتاً محدود شده به تاریخ‏نگاران و تاریخ‏پژوهانی که به نوعی با حوزه هنری و دفتر ادبیات انقلاب اسلامی ارتباط دارند. یعنی به نظر می‏رسد که سایت تاریخ شفاهی ارگان یا رسانه دفتر ادبیات است و بیشتر فعالیت‏ها‏ی این دوستان را پوشش می‏دهد.
دوم اینکه روی معرفی این سایت خیلی کار نشده و هنوز ناشناخته است و مطالبش آن طور که باید و شاید به دست مخاطب نمی‏‏رسند. حال می‏شود از طریق رایزنی‏ها‏ با مراکز پژوهشی و فرهنگی یا تبادل لینک با سایت‏ها‏ی مختلف ‏‏تا حدودی به این مهم دست یافت. در اینجاست که اگر مراکز مختلف از مطالب این سایت استفاده کنند و لینک منبع را به سایت تاریخ شفاهی ارجاع دهند، این سایت شناخته خواهد شد. من تا بحال ندیده‏ام که یک خبرگزاری یا یک رسانه، مطالب خود را به سایت شما ارجاع داده باشد.
نکته مهمتر اینکه، به نظر می‏رسد که مطالب شما تا حدودی منفعلانه هستند. به این معنی که شما منتظر می‏مانید تا یک خبری منتشر شود، حادثه‏ای رخ بدهد، کتابی چاپ شود یا پروژه‏ای آغاز شود و خبرش به شما برسد. من از شما نوآوری، تولید و کشف و تحقیق خیلی کم دیدم.
در حالی که شما می‏توانید اولاً با جریان‏سازی و دوماً با پیش‏قدمی در تولید و تهیه گزارش و خبر به این هدف نزدیک شوید. در مورد جریان‏سازی باید بگویم که همانطور که خودتان می‏دانید، تاریخ شفاهی در ایران در حال رواج و مرسوم شدن است. الان شما می‏بینید که حتی تاریخ شفاهی میادین میوه و تره‏بار را هم می‏سازند. حال در حیطه تاریخ معاصر ایران و تاریخ جنگ و انقلاب ما شاهد یک پدیده دیگر هستیم و آن وفور آثار و پایین آمدن کیفیت‏ها‏ست. یعنی هرکسی که دستش به فردی می‏رسد، یک مصاحبه با او انجام می‏دهد و مصاحبه انجام شده را با عنوان تاریخ شفاهی آن رشته یا موضوع در سایت‏ها‏ یا به صورت کتاب منتشر می‏کند، بدون اینکه کمترین توجهی به صحت و سقم گفته‏ها‏ توجهی داشته باشد و یا حتی سررشته از رشته مورد بحث داشته باشد.

اما شما در همین رابطه می‏توانید در یک جریان‏سازی مفید، به جای معرفی آثار منتشره در زمینه تاریخ شفاهی، آنها را به بوته نقد بکشانید که یک کار مفید و ارزشمند هم هست. مثلاً مجموعه آثار منتشره از یک مرکز را در دستور کار قرار دهید و تک‏تک آنها را نقد کنید. اینجاست که شما می‏توانید به عنوان یک منبع یا مرکز برای محک زدن عیار کتاب‏های تاریخ شفاهی خودتان را مطرح کنید. حال در جریان نقد آثار بسیاری از نکات تاریک روشن خواهند شد و حتی آثاری که بر پایه کذب منتشر شده‏اند نیز معرفی خواهند شد. در پروژه‏ها‏ی تحقیقاتی مکتوب که فرد با معیار‏ها‏ و مبناهای علمی کار را به پیش می‏برد، ما با اشتباهات کمتری روبرو هستیم. اما جای این جریان نقد در رشته تاریخ شفاهی خالی است که در آن فردی با فشردن یک دکمه ضبط، کار تحقیق را انجام می‏دهد و ‏‏بدون مطالعه جدی، اثر را منتشر می‏کند. شما می‏دانید که اشتباهات خیلی زیادی وارد تاریخ ما شده‏اند. ابعاد این اشتباهات در زمانی که ما هستیم زیاد مشخص نیستند اما در آینده چهل پنجاه ساله، تک تک این اشتباهاتی که ما نسبت به آنها بی‏تفاوت هستیم، می‏شوند سر منشاء قضاوت‏ها‏ی تاریخی نادرست درباره حوادث و شخصیت‏ها‏ی جنگ و انقلاب.

شما می‏توانید جریان‏های منفی تاریخ شفاهی در خارج کشور که ضد نظام هستند را هم نقد کنید. الآن وضعیت طوری شده که حتی شکنجه‏گران ساواک می‏آیند در قالب تاریخ شفاهی گذشته خود را به نحوی تغییر می‏دهند و به قولی گل و بلبلش می‏کنند. این جریان باید از یک جا شروع بشود و به یک درخت تناوری تبدیل شود، حال یکی از بهترین جاهایی که می‏تواند این جریان را سر و سامان بدهد و مدیریت کند، سایت تاریخ شفاهی است. شما می‏توانید متخصصین امر با علایق و تخصص‏ها‏ی مختلف را گردآوری کنید و آنها را مشغول به رصد اطلاعات حوزه کاری خودشان کنید تا آثار منتشره را نقد و در اختیار شما بگذارند.

یا حتی می‏شود که به صورت موضوعی، کارشناسان مختلف را در یک میزگرد دور هم جمع کنید تا یک اثر را در حوزه کاری خود نقد کنند و بر سر نکات مثبت و منفی آن بحث و تبادل نظر کنند.

تاریخ شفاهی: من فکر می‏کنم که خیلی از مطالبی را که قرار بود در قالب سوالات مختلف از شما بپرسم، شما خودتان برای ما بازگو کردید. با این حال سوالاتی هم هستند که ما از طریق آنها می‏توانیم از تجربیات و اطلاعات شما جهت بهبود کار سایت استفاده کنیم. همانطور که می‏دانید شماره صدم هفته نامه تاریخ شفاهی در شرف انتشار است. به نظر شما آیا تا کنون ما توانسته ایم که در انتشار مطالب تاریخ شفاهی از طریق محیط اینترنت موثر واقع شویم یا خیر؟

مرادی نیا: در موثر بودن اینترنت و موثر بودن کار شما که تردیدی نیست. اما میزان و درجه این تاثیر را باید طریق بازخورد انتشار مطالب خود بین متخصصان و مراکز مختلف بسنجید و ببینید که اندازه گام شما چقدر بوده.

تاریخ شفاهی: کشور ما یک کشور جوان در زمینه تاریخ شفاهی است. آیا در کشور ما و در رشته تاریخ شفاهی، پژوهش‏ها‏یی ارائه شده‏اند که بتوان آنها را به عنوان یک منبع تحقیقاتی و یا آموزشی به محققان جوان ارائه کرد؟

مرادی نیا: در مورد معرفی، بله. می‏شود کارهایی را معرفی کرد. بالاخره درست است که تاریخ شفاهی هنوز به اعتبار کارهای تاریخی مکتوب دیگر نرسیده. ولی باز هم خاطرات و آثار تاریخ شفاهی معتبری را از رجال مختلف ایران داریم که اگر نبودند، خیلی از مسائل مبهم و زوایای تاریک روشن نمی‏‏شدند. اما یک محقق تاریخ باید بداند که همان مطالب را هم باید با منابع و ابزار مختلف عیارسنجی کند.

تاریخ شفاهی: تاریخ نگاری شفاهی در کشور ‏‏ما با کاستی‏ها‏ی مختلفی روبرو است که بخشی از آنها را خودتان ذکر کردید. بخصوص مشکلات فنی. به نظر شما، عمده ترین کاستی‏ها‏یی که در امر نگارش تاریخ شفاهی در میان مورخان، پژوهشگران و شفاهی کاران ملموس است وموضوع بحث میان آنها قرار دارند، کدامند و سایت و هفته نامه آیا باید به انعکاس این تضارب بپردازد و اگر باید چگونه؟

مرادی نیا: چیزی که واضح است این است که علاقه‏مندان به تاریخ شفاهی در کشور رو به ازدیادند ولی این مجموعه افراد به جز معدودی، از فقدان یک آموزش حرفه‏ای و نظام‏مند رنج می‏برند. چون هر حرفه‏ای ابزار لازم خودش را می‏طلبد. و الاّ فرد، وقت را می‏گذارد، سرمایه را هم خرج می‏کند اما به نتیجه مطلوب خودش نمی‏‏رسد. نکته دوم همان جریان نقد تاریخ شفاهی است که جای آن در کشور ما خالی است.

تاریخ شفاهی: ما با یک رسانه جدید در فضای انتشار جدید سر و کار داریم. به نظر شما انعکاس اخبار و اطلاع رسانی درباره تاریخ شفاهی در فضای مجازی برای آگاه سازی فعالان این حوزه در ایران با توجه به دامنه دسترسی به اینترنت و مخاطبان این حوزه را تا چه حد تاثیرگذار است؟ آیا فضای مجازی جای مناسب برای این کار است و یا باید رسانه‏ها‏ی دیگری را به کار گرفت (نشریات کاغذی، رادیو و تلویزیون و یا ...)؟ دید شما چیست؟

مرادی نیا: ببینید، هر رسانه‏ای ارزش خودش را دارد. یعنی ورود رسانه مجازی به عرصه اطلاع‏رسانی باعث نشده که رسانه‏ها‏ی سنتی ما میدان را خالی کنند و بی‏اقبال بشوند. یعنی رسانه مجازی ضمن اینکه جای خودش را باز کرده، جای کسی را تنگ نکرده. و هر کدام مخاطب خود را دارد. در باب تاریخ شفاهی به دلیل تخصصی بودن کار، رسانه مجازی اعتبار خاصی پیدا کرده. یعنی افرادی دنبال این امر هستند که تحصیل کرده هستند و امکان و توانایی کار کردن با تکنولوژی‏ها‏ی اطلاع‏رسانی جدید را دارند که افق روشنی را می‏توان در فضای مجازی دید. نشریات هم که جای خود را دارند. در این میان رسانه‏ها‏ی دولتی مثل صدا و سیما اعتبار کمتری در این زمینه دارند.

تاریخ شفاهی: همانطور که می‏دانید ما خود را با عنوان سایت تاریخ شفاهی ایران معرفی کرده‏ایم. اما بیشتر به حوزه‏ها‏ی تاریخی دفاع مقدس و انقلاب اسلامی فعالیت کرده‏ایم. سوال اینجاست که آیا در شرایط فعلی، رسانه‏ای مثل سایت تاریخ شفاهی فقط باید به تاریخ شفاهی وقایع تاریخی دوران انقلاب و دفاع بپردازد، و یا اینکه با توجه به نقش روزافزون روش تاریخ شفاهی در علوم اجتماعی در عرصه جهانی جا دارد که به مباحث فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و مسایل روز نیز بپردازد؟ به طور کلی کار در این زمینه را چطور می‏بینید؟

مرادی نیا: به نظر من کار شما به صورت تخصصی در حوزه تاریخ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس ادامه پیدا کند بهتر است و برای آن دلایلی هم دارم. به دلیل اینکه وقتی کار شما گسترده شد، امکانات و احتیاجات مختلفی را می‏خواهد که طبیعتاً در دسترس نیستند. دوم اینکه تنوع موضوعات، کیفیت را پایین می‏آورد. اما در این دو حوزه شما تخصص دارید و کارهای بهتری ارائه می‏دهید. همانطور که می‏دانید علاقه‏مندان به تاریخ شفاهی دفاع مقدس و انقلاب به کثرت علاقه‏مندان دیگر دوره‏ها‏ی تاریخی نیستند. حتی در دانشگاه‏ها‏ هم آن طور که به تاریخ دوره‏ها‏ی مختلف مثل مغول و سلجوقی پرداخته می‏شود، به تاریخ جنگ و انقلاب اقبال دیده نمی‏‏شود. حال ما نباید به جای تمرکز فعالیت‏ها‏ و امکانات محدود خودمان در این دو حوزه، آنها را صرف حوزه‏ها‏ی دیگری کنیم که متولیان خاص خود را دارند و زحمات زیادی هم می‏کشند.

تاریخ شفاهی: شما تجربه‏ها‏ی مختلفی از تاریخ‏نگاری شفاهی و خاطره‏نگاری در شهرستان‏ها‏ی مختلف ایران دارید و به همین دلیل با کاستی‏ها‏ی تاریخ‏نگاری شفاهی و خاطره‏نگاری در نقاط مختلف آشنا هستید. عمده مسائلی که در این زمینه با آنها روبرو هستید چه چیزهایی هستند؟

مرادی نیا: یکی از مشکلاتی که خود من هم با آن در نگارش تاریخ‏ها‏ی محلی انقلاب در موسسه تنظیم و نشر آثار امام روبرو بودم این بود که آن فردی که در حال انجام کار تاریخ شفاهی بود، بر موضوع مورد نظر خودش اشراف چندانی نداشت که خوب باز هم به ضعف اطلاعات و آموزش باز می‏گردد. حتی من معتقدم که فردی که ‏‏در حال نگارش تاریخ انقلاب است، بهتر است که خودش هم دستی بر آتش داشته باشد تا موقع پرسش کردن اطلاعات بیشتری به دست بیاورد. این نقیصه را ما خیلی جاها دیدیم. در بسیاری از شهرستان‏ها کار را به پژوهشگری می‏دادیم که با اینکه محقق رشته تاریخ بود، ولی درک صحیحی از حوادث انقلاب در شهر خودش نداشت.

تاریخ شفاهی: متاسفانه به دلیل عدم ارتباط محققین تاریخ شفاهی در ایران با یکدیگر، ما با مشکل تکرار مکررات و تجربه‏ها‏ به صورت شخصی رو به رو هستیم. به عنوان مثال شما ممکن است بر اساس سالها تحقیق و خاطره نگاری به تجربه‏ها‏ی مفیدی در زمینه نحوه مصاحبه رسیده باشید که چه بسا یک محقق در شهری دیگر از آنها بی‏اطلاع است و به ناچار او هم مجبور است راه طی شده شما را دوباره برود تا به آنچه شما رسیده‏اید برسد. با توجه به این توضیحات، برای افرادی که در حوزه تاریخ شفاهی کار می‏کنند، تا چه حد ضرورت دارد از کم و کیف فعالیت دیگر دوستان و پژوهشگران این حوزه آگاه باشند و آیا این آگاهی می‏تواند در کم و کیف تاریخ شفاهی در کشور موثر باشد؟ آیا راهی برای ایجاد این فضا در نظر دارید؟

مرادی نیا: همانطور که خودتان گفتید، وجود یک تریبون و یا درگاه برای اشتراک تجربه‏ها‏، خصوصاً در زمینه تاریخ شفاهی بسیار لازم است و چنین کاری انرژی‏ها‏ی پراکنده در این زمینه را مجتمع کرده و به سمت هدف می‏کشاند. این عدم اتلاف انرژی سرعت پیشرفت ما را در این حیطه چند برابر می‏کند. راهی که به نظر من می‏رسد این است که ما یک کلوپ یا باشگاه یا انجمنی را تاسیس کنیم برای افرادی که در حوزه تاریخ شفاهی فعالند و آنگاه سایت تاریخ شفاهی بشود تربیون یا رسانه این جمعیت. وقتی که با عناوین مختلف، برنامه‏ها‏ یا جلساتی برای گردهمایی افراد عضو این جامعه تدارک دیده شود - حتی این جلسات لازم نیست که خیلی رسمی باشند – در این جلسات افراد می‏توانند اطلاعات بسیار خوبی را در اختیار یکدیگر و شما بگذارند که از طریق سایت منتشر و در اختیار علاقه‏مندان قرار گیرند. افراد این انجمن می‏توانند با ارتباطات مختلف از طریق دیدار یا ایمیل، شما و یا یکدیگر را در جریان محصولات و تجربه‏ها‏ی خودشان بگذارند.

حتی افراد زیادی هستند که آثار خوبی را در زمینه‏ها‏ی مختلف منتشر کرده‏اند که به علل مختلف از جمله همین بی‏اطلاعی، جای معرفی آنها حتی در سایت شما هم خالی است. ما در حوزه‏ها‏یی مثل ورزش و سینما آثار معرفی نشده بسیار زیادی داریم.

تاریخ شفاهی: یکی از کارهای ما، انعکاس اخبار و ارایه ترجمه مقالات و معرفی طرح‏ها‏ی تاریخ شفاهی جهان در سایت تاریخ شفاهی است. آیا به نظر شما این کار ضروری است؟ ‏‏انتشار آنها تاکنون فایده‏ای داشته است؟ چه باید کرد که سودمندی بیشتری از آن حاصل شود؟ و اگر اشکالی بر آن وارد است در کجاست و درباره‏اش چه باید کرد؟

مرادی نیا: من خودم ارتباط زیادی با این مطالب برقرار نکردم که دلیلش بر می‏گردد به علاقه و ذوق شخصی خودم. والا ممکن است برای خیلی‏ها‏ سودمند واقع شده باشد.

تاریخ شفاهی: آخرین سوالی که می‏خواهم بپرسم این است که مهمترین ضرورت‏ها‏ در امر تدوین تاریخ شفاهی در حال حاضر چیست و سایت و هفته نامه تاریخ شفاهی برای پرداختن به آنها چه راه‏ها‏یی پیش روی دارد؟

مرادی نیا: ما در نیم قرن اخیر شاهد حوادث تاریخی خیلی مهمی بودیم که خیلی از بازیگرهای این حوادث هنوز زنده‏اند. در حالی که نکات مبهم و تاریک زیادی از چند و چون این حوادث باقی مانده‏اند. تا پیش اینکه برای ما دیر بشود و نقاط مبهم برای همیشه در تاریخ باقی بمانند، بهتر است که سراغ این افراد برویم و مسائل را از زیر زبان آنها بیرون بکشیم تا مسائل به صورت شفاف در اختیار آیندگان قرار بگیرند. حال شما می‏توانید با شناسایی این افراد و معرفی محققین متخصص در این زمینه، گامی مهم در رفع این نقاط تاریک و همچنین انتشار آثار موثق در این رابطه بردارید.

گفت و گو و تنظیم: احمدرضا امیری سامانی