پنجم مهرماه 1360 یادآور رشادت و پیروزی دلیرمردان لشکر77 خراسان در عملیات ثامنالائمه(ع) است. آن گونه که اسناد و خاطرات منتشرشده در زمینه دفاع مقدس حکایت میکنند این عملیات سرآغاز دیگر عملیاتهای نیروهای نظامی در آن مقطع محسوب میشود. در این راستا خاطرات و کتابهایی نگارش و منتشر شدهاند که از بین آنها کتاب «عملیات ثامنالائمه(ع)» را میتوان نمونهای از آثار مستند دفاع مقدس دانست که نویسندگان با رویکرد به اسناد و خاطرات به تحلیل و بررسی عملیات ثامنالائمه(ع) و نقش لشکر 77خراسان در این موضوع پرداختهاند.
کتاب «عملیات ثامنالائمه(ع)» با تحقیق و پژوهش روحالله سروری و ابوالقاسم جاودانی شکل گرفته و دربرگیرنده اسناد مهم و طبقهبندی شده از جنگ تحمیلی است، این کتاب در سال 1390 توسط انتشارات سازمان عقیدتی و سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نشر آجا) در تیراژ 3000 نسخه و با قیمت ده هزار تومان در 739 صفحه مصور منتشر شده است.
محتوا
با مطالعه این کتاب مهمترین موضوعی که مطرح است تخصصی شدن کتابهای جنگ تحمیلی است. زیرا با انتشار اسناد و خاطرات محققان میتوانند با نگرش به محتوای اسناد به ناگفتههایی از جنگ تحمیلی دست یابند. هر چند کتابهایی چون عملیات ثامنالائمه(ع) در بعد نظامی در صدد انتقال یک تجربه و بیان نقاط قوت ارتش میباشند ولی به لحاظ بررسی ابعاد یک عملیات میتواند تاریخ جنگ را به سوی مستند شدن رهنمون سازد.
کتاب عملیات ثامنالائمه(ع) دربرگیرنده 9 فصل است. در تدوین این کتاب به خصوص فصلبندی دقت نشده و فصول کتاب با فهرست مطالب متفاوت است. حتی تدوینکنندگان دو فصل اختصاص به فصل هشتم دادهاند که نشاندهنده عدم دقت در تدوین این کتاب است. (ص291 و 323)
فصل اول کتاب اختصاص به پیشینه تاریخی اختلاف دو کشور ایران و عراق دارد. در فصل دوم نویسندگان به مسئله تجاوز عراق و اهداف آنها از تجاوز به مرزهای کشورمان و اشغال شهرهای مرزی جنوب پرداختهاند. فصل سوم کتاب عملیات ثامنالائمه(ع) به موضوع اولین شکست دشمن مزین شده است و در فصل چهارم به ورود لشکر 77خراسان به منطقه جنوب و مطالبی در این زمینه نگارش شده است. طرحریزی عملیات ثامنالائمه(ع) موضوع فصل پنجم است و در فصل ششم نویسندگان به موضوع اصلی کتاب اجرای عملیات ثامنالائمه(ع) و نحوه شروع عملیات و نتایج آن پرداختهاند.
دیگر فصول کتاب اختصاص به موضوعاتی چون اسامی فرماندهان و شهدای عملیات، نقشهها و عکسها و سایر اسناد و مدارک عملیات ثامنالائمه(ع) است.
مهمترین منابع نوشتاری کتاب مزبور اسناد و خاطرات هستند. ولی در تحلیل محتوا از اسناد و خاطرات آن گونه که شایسته یک پژوهش مستقل است استفاده نشده است. در مجموع در کتاب عملیات ثامنالائمه(ع) نحوه استفاده از اسناد و خاطرات و ترکیب این دو به خوبی انجام نشده است برای نویسندگان، خاطرات اهمیت چندانی نداشته بطوری که در زیرنویس صفحات کتاب از آن استفاده شده است. در این کتاب منبع خاطرات مشخص نشده است و خواننده نمیتواند تشخیص دهد آیا مجموعه خاطرات مورد استفاده در کتاب توسط مولفین انجام شده است یا اینکه منبع آن دیگر مراکز است؟ یکی از نواقص کتاب موضوع ویراستاری علمی است، ارجاعات کتاب مزبور ناقص و به صفحات مورد استناد اشاره نشده است.
بخش اعظم کتاب اختصاص به خاطرات فرماندهان عملیات ثامنالائمه(ع) دارد. به ترتیب خاطرات سرهنگ عباسعلی خانیفر، سرهنگ ابراهیمپیری، سرهنگ ایزدجو، سرهنگ ابراهیمبانژاد، سرهنگ محمد میرپور، سرتیپ دوم عطرسایی، سرتیپ دوم علی صدیقزاده، سرتیپ دوم مجید صارمی، سرهنگ محمد جواد انشایی، سرهنگ سیروس سعید، سرتیپ2 کیومرث میرشکرایی، سرهنگ ناصر نژادتقی، سرهنگ مهدی مدرسی، سرهنگ حمید شهریاری، سرتیپ2 منوچهر صابریان، سرتیپ 2 علی ایرایی، سرهنگ عبدالحسین قاسمی، سرتیپ2 کریم پیروزان، ستوان هاشمی و... بیشترین کاربرد در کتاب عملیات ثامنالائمه(ع) دارند.
اسناد مورد استناد در این کتاب که حاوی اطلاعات با ارزشی از عملیات ثامنالائمه(ع) است منتخبی از پروندههای قرارگاه الوند در بایگانی نیروی زمینی و پروندههای عملیاتی لشکر77 هستند که در مجموع از 116 سند استفاده شده است.
کاربرد اسناد، خاطرات، عکس و نقشههای عملیاتی در کتاب عملیات ثامنالائمه(ع) موجب شده است تا خواننده با مطالعه این کتاب درجریان عملیات مزبور قرار گیرد و از زوایای مختلف به نحوه مشارکت لشکر77 خراسان در جنگ آشنا شود.
نویسندگان کتاب که خود از مسئولان و مشارکتکنندگان در عملیات عملیات ثامنالائمه(ع) بودهاند توانستهاند تا حدی به موضوع مورد نظر از دید نظامی پرداخته و عملیات مزبور را بر اساس اسناد و خاطرات مورد ارزیابی قرار دهند. هرچند نگارش کتاب توسط افرادی که در یک مسئله دخیل بودهاند مهم است و در واقع به خوبی میتوانند فضا و اتفاقات گذشته را ترسیم نمایند اما بحث تحقیق و پژوهش در موضوع دفاع مقدس مسئله متفاوت است که در برخی از آثار جنگ مورد توجه جدی نبوده است. اغلب نویسندگان نظامی به یک بعد از موضوع توجه دارند و بدون در نظر گرفتن شرایط و جوانب مختلف اقدام به نگارش میکنند. در این کتاب هم فقط بعد پیروزی و موفقیت مورد نظر بوده است و نویسندگان به سایر مشکلات و مسائلی که در حول چنین عملیاتهای وجود دارند توجه نکردهاند.
از جمله مواردی که نویسندگان در مقدمه کتاب مورد نظر دارند، وضعیت نیروهای نظامی پس از پیروزی انقلاب اسلامی است. به نظر میرسد با نفوذ گروهکهای ضد انقلاب در ارتش و تمرد و بینظمی سربازان و کاهش طول خدمت سربازی، عدم اجرای آموزشهای نظامی و وضعیت نامطلوب آماد و پشتیبانی مهمترین مشکلات فرماندهان هستند.(ص9) بنابراین حکام بعثی که تحقیرهای نظامی از سوی ایران را در گذشته تحمل کرده بودند با هدف انتقامگیری به منظور جلوگیری از نفوذ انقلاب اسلامی و قوت بخشیدن به داعیه توسعهطلبی حزب بعث و سرانجام تسلط بر آبادان، خرمشهر و دستیابی به اروندرود در 31 شهریورماه 1359 به مرزهای ایران تجاوز کردند.
در چهاردهم آبان 1359 با اجرای فرمان تاریخی حضرت امام(ره) مبنی بر شکست حصر آبادان فرماندهان نظامی با طراحی عملیاتها به مقبله با دشمن متجاوز میپردازند. لشکر 77 خراسان از جمله نیروهای نظامی است که در جنگ تحمیلی توانست با حضور در مناطق مختلف جنگ و حضور در عملیاتهای مختلف به پیروزی و رشادتهایی دست یابد. کتاب عملیات ثامنالائمه(ع) اشاره به حضور و طراحی یکی ازعملیاتهای موفق درابتدای جنگ است. نخستین سندی که در این کتاب به لشکر77 اشاره دارد سند شماره 3 در صفحه 62 است که در ارتباط با ورود گردان 153 به منطقه ماهشهر است.
در نتیجهگیری که روحالله سروری و ابوالقاسم جاودانی از عملیات ثامنالائمه(ع) نمودهاند این عملیات موفقیتآمیز دانسته و نتایج مادی و معنوی این عملیات این چنین تشریح نمودهاند.
1- آزاد ساز قسمتی از سرزمین ایران به مساحت 150تا دویست کیلومترمربع
2- به اسارت درآوردن تعداد 1700 نفر نیروهای نظامی عراقی
3- غنیمت گرفتن 180 تانک و نفربر و 301 دستگاه خودرو سبک و سنگین
4- به غنیمت گرفتن مهمات، توپ صحرایی، تعدادی موشک انداز و...(ص248)
غلامرضا آذریخاکستر