محسن كاظمی در نشست بررسی مجموعه كتاب‌های «خاطرات زنان و اسرا» گفت: در حوزه نگارش كتاب برای زنان حركتی رو به جلو را شاهد هستیم و امیدواریم این حركت پرشتاب آسیبی به تاریخ شفاهی نزند و خاطره را به رمان تبدیل نكند.

نشست بررسی مجموعه كتاب‌های «خاطرات زنان و اسرا» با حضور نویسندگان، محسن كاظمی و سیدقاسم یاحسینی (20 اردیبهشت ماه) در غرفه سوره مهر در بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی كتاب تهران برگزار شد.

در ابتدا یاحسینی با اشاره به این‌كه در سال‌های اخیر كتاب‌های خوبی در حوزه زنان و هشت سال دفاع مقدس منتشر شده است گفت: از آغاز دهه 80 با تأسیس واحد تاریخ شفاهی زنان در دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری، وارد مراحل تدوین و نگارش كتاب‌ها در این حوزه شده‌ایم كه باید در كنار این موفقیت‌ به آسیب‌شناسی آن هم اشاره داشت.

وی ادامه افرود: اكنون جامعه نشر در حوزه خاطره‌نویسی به سوی صنعت خاطره می‌رود. زیرا استقبال خوب مخاطبان از كتاب‌های خاطرات باعث شده برخی مراكز به سمت صنعت خاطره سقوط  ‌كنند. زیرا این ناشران پیش از آن‌كه به دنبال كیفیت باشند دغدغه كمیت دارند و به جای تولید آثار فاخر می‌خواهند آمار كتاب‌های خود را بالا ببرند. این اتفاق امری خطرناك در حوزه خاطره‌نویسی است. در كنار آن نیز برخی مؤلفان هم به جای خاطره، داستان‌های تخیلی و غیر واقعی را به مخاطب ارایه می‌دهند و نام آن را خاطره می‌گذارند.

یاحسینی با ابراز تاسف از چاپ نشدن كتاب «كمان زنان» كه آن را چند سال پیش نوشته و به حوزه هنری تحویل داده است گفت: این كتاب قرار بود چند سال پیش توسط سوره مهر منتشر شود ولی تاكنون هیچ خبری از انتشار آن به من داده نشده است.

این نویسنده در این باره كه چرا در حوزه‌های انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس رمان‌های کمی داریم گفت: جامعه ادبی كشور در بخش داستان نگاری دچار مشكل است. این مساله در حوزه داستان‌نگاری جنگ و انقلاب هم وجود دارد.

وی ادامه داد: خاطره از دل مردم بیرون می‌آید، به همین دلیل برای مخاطب جذاب است و می‌تواند به عنوان یك ژانر مستقل مورد توجه قرار گیرد. اما با كمال تأسف با این كه داستان نویسان خوبی در زمینه انقلاب و جنگ داریم و نوشته نشدن این نوع كتاب‌ها به دلیل فراهم ‌نبودن فضای فرهنگی لازم و گفتمان مختص آن است.

یاحسینی گفت: رمان زمانی می‌تواند جای خود را در جامعه پیدا كند كه افكارش را با شجاعت بیان كند و نویسنده به راحتی وارد قلمرو خصوصی فرد شود اما در فضای موجود این مسایل خط قرمزهایی هستند كه نمی‌توان برای نوشتن یك رمان جذاب از آن‌ها استفاده كرد. امیدواریم با توجه به كارهایی كه سوره مهر در چند سال اخیر برای چاپ كتاب‌های فاخر در زمینه رمان و داستان انجام می‌دهد دهه 90 سال شكوفایی این دو ژانر ادبی باشد.

در ادامه محسن كاظمی با اشاره به بالابودن جمعیت زنان نسبت به مردان و سهم حضور آنان در فرهنگ و صحنه‌های مختلف سیاسی و فرهنگی گفت: تاكنون در عرصه مكتوبات با موضوع زنان، كاری خوب انجام نشده است كه بتوان آن را به عنوان سرمایه ادبی معرفی كرد.

وی افزود: پدیده جنگ بعد از انقلاب شكل گرفت. این دو حادثه مهم تاریخی باعث شدند تا بسیاری از نویسندگان در این حوزه دست به قلم شوند. اما در این میان مسایل مربوط به زنان به عنوان یكی از سرچشمه‌های این حوزه، محدود دیده شدند. به همین دلیل است كه برای نگارش كتابی درباره خاطرات زنان مراحل زیادی طی می‌شود تا این محصول تبدیل به كتاب شود.

كاظمی ادامه داد: این روزها آنچه مشاهده می‌شود خاطرات دست خورده‌ای است كه تحت عنوان خاطرات مستقل چاپ می‌شوند؛ در حالی كه در آن‌ها تحلیل و تخیل نویسندگان هم وارد شده است. این آثار در آینده‌ای نه چندان دور وقتی به منظر نقد بروند، خواهید دید محلی از اعتنا ندارند و حرفی برای گفتن در میان آن‌ها نیست.

نویسنده كتاب «خاطرات عزت‌شاهی» گفت: باید در این باره فكری جدی كرد و خاطرات را به عنوان اسناد شفاهی این كشور در داستان، رمان و تخیل راه داد. نویسنده نباید با پردازش و فضاسازی كتابی را بنویسد كه تنها هدف آن خوش آمدن مخاطب باشد. در بیان خاطرات هیچ فردی حق تصرف در حوادث را ندارد. در واقع داستان‌نویسان می‌توانند پس از چاپ كتاب‌های خاطرات از این آثار به عنوان منبع در رمان‌های انقلاب و جنگ استفاده كنند.

وی در ادامه با اشاره به حضور زنان به دو شكل مستقیم و غیرمستقیم در دوران انقلاب و دفاع‌مقدس افزود: زنان در جنگ به عنوان امدادگر و دوران انقلاب به عنوان افرادی كه اعلامیه پخش می‌كردند نقشی مستقیم داشتند اما زنان به صورن غیرمستقیم سهم بزرگی در این حوزه ایفا كرده‌اند. تحمل شرایط سخت آن زمان‌ها و روحیه دادن به مردان و اعضای خانواده مهم‌ترین مواردند زیرا زنان سنگ صبور انقلاب‌اند و نقش مهمی در لایه‌های پنهان انقلاب و جنگ ایفا كرده‌اند.

كاظمی در ادامه به كتاب «خاطرات مرضیه حدیدچی» به عنوان یك مبارز كه در گروه‌های مختلف فعال بود و زندان را تحمل كرد و سپس هجرت در پیش گرفت و یار امام (ره) شد اشاره كرد و گفت: وی جسارت كرد و خاطرات خود را برای ما بیان كرد. همین اتفاق باعث شد تا دیگر زنان هم به بیان خاطرات خود روی بیاورند. كتاب «خورشید واره» برگرفته از خاطرات طاهره سجادچی نیز كتاب خوبی در حوزه خاطرات زنان است كه توسط مركز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است.

وی در ادامه با تاكید بر این كه كتاب‌های خوب زمانی منتشر می‌شوند كه با كج سلیقگی نهادهای مختلف اصل مطلب از بین نرود افزود: كتاب «زیتون سرخ» اثر سیدقاسم یاحسینی می‌توانست اثری جهانی شود اما به خاطر كج سلیقگی‌‌ها بخش اعظم آن حذف شد.

كاظمی درباره كتاب‌هایی كه خود در حوزه انقلاب نوشته است گفت: شاید یكی از نادرترین كتاب‌های خاطرات انقلاب كه تاكنون نوشته شده و زن به شكل ظاهری هیچ نقشی در آن ندارد «خاطرات عزت‌شاهی» باشد كه در بخشی كوچك فقط اشاره‌ای به مادر عزت‌شاهی دارد. جالب است بدانید كه در یكی از ایده‌های مسوولان صدا و سیما كه می‌خواست به صورت ویژه برای این كتاب فیلمنامه بنویسد، زنی براساس تخیل خلق شده بود اما عزت‌شاهی این موضوع را نپذیرفت.

وی ادامه داد: آقای عزت‌شاهی می‌خواست نگاه تاریخی به حوادث انقلاب را حفظ كند. صدا و سیما هم می‌توانست براساس همین مستندات فیلمی زیبا بدون حضور زن بسازد اما آنچه این كتاب را موفق كرد وضعیت ساده و صریح عزت‌شاهی در بیان خاطرات است؛ این‌كه توانسته به جرأت درباره تمام گروه‌ها و سازمان‌ها حرف بزند. اما كتاب « خاطرات احمد احمد» وضعیت متفاوتی با خاطرات عزت‌شاهی دارد و زن نقش محوری در ماجراها‌ ایفا می‌کند.

كاظمی ادامه داد: در حوزه نگارش كتاب برای زنان حركتی رو به جلو را شاهد هستیم و امیدواریم این حركت پرشتاب آسیبی به تاریخ شفاهی نزند و خاطره را به رمان تبدیل نكند. امروزه حضور زنان در عرصه نگارش كتاب‌های دفاع مقدس به عنوان راوی یا نویسنده بسیار پررنگ شده است و بسیاری از زنان مصاحبه‌گر و پژوهشگر شده‌اند كه بخش عظیمی از خاطرات جنگ را استخراج و در اختیار نسل امروز قرار می‌دهند. اما باید این را در نظر داشت كه از نظر فرهنگی در كشوری زندگی می‌كنیم كه زنان دچار محدودیت‌ها و تعابیر خاص خودند و به دلیل برخی از مشكلات فرهنگی هرگز نمی‌توانند خاطرات خود را بیان كنند.

خبرنگار : اکرم دشتبان

منبع: خبرگزاری کتاب ايران (IBNA)