جای خالی خاطرات اقوام در ادبیات جنگ
راوی در کتاب «وِری وقت جنگه» در چهارده فصل زندگی خود را از دوران کودکی که در روستای دهقائد(از توابع برازجان در استان بوشهر) با زبانی صمیمی و پر از واژگان محلی و بومی بیان کرده است. اکبر کمالی از وضعیت فقر و نداری در روستا، کار و تلاش، سختی ها و مشقات مدرسه رفتن از روستا به شهر، پیروزی انقلاب اسلامی، آغاز جنگ تحمیلی سخن گفته است. اکبر کمالی 15 سال بیشتر سن نداشت که در چندین عملیات مهم چون کربلای5  در دوران جنگ تحمیلی شرکت کرده است. وی در فروردین 1366 در بمباران شیمیایی عراق در جبهه های جنوب شیمیایی و جانباز شد. به دلیل عارضه پوست و خون به انگلستان و آلمان اعزام و تحت چندین عمل جراحی قرار گرفت. کمالی به تنهایی تاریخ شفاهی جنگ است. با وجودی که شیمیایی است و سرطان خون دارد و بارها جراحی شده، اما هنوز هم از حافظه خوبی برخوردار است و صحنه های جنگ را مانند رمان مهیجی روایت می کند.
 کتاب «وِری وقت جنگه»  در 175 صفحه و قطع رقعی، با شمارگان 2500 نسخه و بهای 37 هزار ریال توسط انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است.
قاسم یاحسینی مصاحبه کننده و تدوین گر کتاب «وِری وقت جنگه» درباره نحوه گردآوری و ضبط خاطرات اکبر کمالی اظهار داشت: «چندین بار برای ضبط خاطرات اکبر کمالی به روستای زادگاهش (برازجان) سفر کردم، حدود 12 ساعت از خاطرات وی روی نوار کاست ضبط شده که پس از پیاده کردن نوار مصاحبه آن را تدوین کردم. ویژگی جالب و تقریبا منحصر به فرد خاطرات روای این کتاب، روایت بومی و زبان محلی اوست که در دیگر آثار مشابه وجود ندارد.»
وی ادامه داد: «راوی با گویش دشتستانی که شاخه ای از زبان لُری است خاطرات خود را از روز های جنگ روایت کرده و اثر حاضر را خواندنی و جذاب نموده است. واقعیتی تلخی که جا دارد به آن اشاره کنم، این است که خاطره نگاری جنگ هشت ساله ایران و عراق از ابتدا تا امروز تقریبا با لهجه تهرانی روایت شده  و زبان معیار فارسی و تهرانی است.»
یاحسینی با تاکید بر اینکه واقعیت جنگ چیز دیگری بود، تصریح کرد: «ما در طول 8 سال جنگ تحمیلی شاهد حضور اقوام  مختلفی با زبان و گویش های متفاوت بودیم. در خاطرات مکتوب موجود تقریبا هیچ نشانی از آن تنوع زبانی و گویشی وجود ندارد. بنابراین جا دارد برای غنی تر کردن ادبیات جنگ به زبان اقوام مختلف و گویش های متنوع زبان فارسی توجه بیشتری شود. برای مثال اگر خاطرات یک اصفهانی، شیرازی ، کازرونی، برازجانی و... با گویش خاص آنها تدوین شود، اثری ارزشمند و در عین حال خدمتی بزرگ به ادبیات فارسی خواهد بود.»
وی در پایان گفت:  «در زمینه خاطرات دوران جنگ در زبان اقوام کُرد، عرب، بلوچ و ترکمن نیز کار چندانی صورت نگرفته است، بنابراین جا دارد درباره خاطرات این اقوام که هر کدام به نوعی در روز ها ی پرتلاطم جنگ نقش آفرینی کردند، آثار فاخری تولید و منتشر شوند. »

خاطرات مظلومانی که در نورافکن تاریخ خاموش ماندند
کتاب «دریا خانم» خاطرات شفاهی آذر علامه زاده (همسر شهید رضا جلیلوند) نیز به قلم قاسم یاحسینی تهیه و تدوین شده که به تازگی توسط انتشارت سوره مهر به چاپ سوم رسیده است. این کتاب در 8 فصل تدوین شده است. دست تقدیر آذر علامه زاده را در آغاز جوانی از کازرون به بوشهر کشاند و با رضا جلیلوند (همسرش) آشنا کرد. رضا کارمند  نیروی دریایی ارتش و اهل ارومیه بود. آن دو که هر یک از شهری با فاصله های دور در بندر بوشهر به هم رسیده بودند، پایه های زندگی زیبایی را بنا نهادند. در این کتاب همه زیبایی های زندگی آذر و رضا را می بینیم به خصوص زمانی که دخترشان رحیمه به دنیا می آید و طراوت زندگی آنها را دو چندان می کند.
یا حسینی پیش از این با دو کتاب «زیتون سرخ» و «یک دریا ستاره» توانایی خود را در به تصویر کشیدن خاطرات همسران شهدا نشان داده است. با وجود اینکه در هر سه کتاب راویان همسران شهدا هستند، اما غلبه محتوا با اصل زندگی است که تحت تاثیر جنگ قرار می گیرد.
یا حسینی درباره خطرات شفاهی مادران و همسران شهدا از روز های جنگ که به نوبه خود بخشی از تاریخ شفاهی جنگ را تشکیل می دهد، اظهار داشت: «درباره خاطرات مادران و همسران شهدا کار چندانی با حفظ موازین علمی و استاندارد های بین المللی انجام نشده است. اگر هم صورت گرفته شکل شعاری و ایدئولوژی آن پررنگ و غلیظ نبوده و نتوانسته مخاطب را جلب و جذب کند.»
وی ادامه داد: «مادران و همسران شهدا نیمه پنهان شهدای هشت سال جنگ تحمیلی هستند، مظلومانی که خاموش و بیرون از نورافکن تاریخ زحمات زیادی را تحمل کردند. داغ ها به دل گرفتند و خدمات بی مزد و منت بسیاری انجام دادند. اما حق شان آن طور که باید در طول تاریخ پس از جنگ ادا نشده است. پس از جنگ کمتر کسی به سراغ آنها رفت، کسانی که حرف های بسیاری در سینه دارند که اگر در قالب خاطرات شفاهی ثبت و ضبط و تدوین شوند برگ های زرینی به دفتر قطور ادبیات جنگ 8 ساله عراق علیه ایران افزوده خواهد شد. »
قاسم یاحسینی یکی از نویسندگان  و خاطره نگاران فعال با موضوع دفاع مقدس است که تاکنون آثار متعددی از وی در قالب تاریخ شفاهی به چاپ رسیده است. وی در حال حاضر خاطرات «محمد علی زم»، از روسای سابق حوزه هنری تهران را درباره سال های قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی را در قالب پرسش و پاسخ در دست تدوین دارد.

خبرنگار فاطمه نوروند