تاریخ شفاهی جنوب شرق‌آسیا ـ45

بازسازی زندگی گذشته

طی چند سال گذشته چنان كه نمودارهای مربوط به پیشگامان حرفه‌ها نشان می‌دهد استقبال بسیار خوبی از تعدادی شرح‌حال‌های خود نوشت منتشر شده است.

هو. رای.هووا، صنعتگری است كه سفیری سنگاپور در تایلند، ژاپن، آلمان و جامعه اقتصادی اروپا را در پرونده خدمات خود دارد.

او برای اولین بار وقتی دل به دریا زد كه دنبال لیان. یانگ. چائو رفت. همان كسی كه او را به سمت بانكداری چند ملیتی شاهنشاهی و هتلداری و مستغلات سوق داد.

او همچنین به عنوان عضو كمیسیون عالی مالزی نیز به سنگاپور خدمت كرد. یائو. تایام. سیو. یك بانكدار بود. از نسل پیشگامان چینی در شركت سهامی بانكداری خارج كشور؛ از عناصر انعطاف‌ناپذیر چون سنگ سختی كه پیكرش براثر تراش خوردگی شكل گرفته باشد، است.

فیلیپ كواك از خدماتی كه او داشته با تمایز سفیر مالزی در جامعه اقتصادی اروپا، nethe land، آلمان غربی و كشورهای دیگر یاد می‌كند كه به عنوان یك تاجر بهتر شناخته می‌شود. او با برادرش روبرت كه اكنون در قید حیات است با هم مجتمع تولیدی چند شاخه‌ای و چند ملیتی« برادران كواك» را توسعه و گسترش دادند.

فیلیپ، در شرح حال خود با تواضع و فروتنی راجع به اوایل كار شركت كواك برادرتوضیح داده است كه باید از او شرح و بسط همه جانبه را مطالبه كرد. مطالعه این نوع خود تصویرگری‌های منتشر شده به خاطر دستیابی به اسناد كارآفرینی در آسیا ارزشمند است.

اما از دو اثر چاپ شده كه دارای گیرایی خاصی هستند، یكی شرح حال خود نوشت الیزابت. چوی. سا ـ می است. و دیگری همانطور كه شارل گوردان و اسكالر، بانكر، و آقای سولدایر می‌گوید؛ خاطرات مكتوب دكتر یاپ. فنگ. جك است كه هر دو تاریخچه زندگی، بر مبنای مصاحبه تاریخ شفاهی شکل گرفته اند.

الیزابت یك معلم و قهرمان جنگ بود كه به خاطر هدفش در جنگ اسیر انگلیس شد. او از آن زمان تا امروز به طور مفصل همواره موضوع مناسب شرح حال بوده است. اثر دكتر یاپ یكی از اقدامات موسسه مطالعات جنوب شرق آسیا در موضوع شرح حال است.

پیشنهادی كه خود یاپ برای عنوان كتابش داده بود عبارت: «مردی در چندین نقش» ویا: «سخنوری شناخته شده» بود. خاطرات شفاهی او چندین مسئله را دربر می‌گیرد. زندگی در كانگر یا تنگه رود در جوهور؛ بانكداری چینی، حجره بازرگانی چینی در سنگاپور و جهان كار و كسب چینی‌ها.

«با لبخند تا قلب من...» اثری است متفاوت و بخصوص از حیث مطالعه در چگونگی بازسازی تاریخچه زندگی، نمونه آن‌چه ونگ.مو.كید از یادداشت های روزانه پدربزرگش و نامه‌هایی كه بین اجدادش (كه به زبان اصلی چینی نوشته شده) گردآوری كرده داستانی رقت‌انگیز از عشقی حقیقی است كه در نهایت به ازدواج منجر شده است.

این مكاتبات در تین. مین. اینگ، شهر گوپینگ در پراگ بوده است، جایی كه جامعه چینی‌ها در 1920 هنوز اساساً در رفتار و جهان‌بینی سنّتی بود. در این كتاب بعضی نكات از جوّ حاكم بر داستان عشق در قرن هجدهم وجود دارد كه بازگرداندنش به مثابه پیشینه سكس در یك زندگی معلق بخوبی شناسایی می‌شود.

در همان شن.فو، یك كارمند حكومت و نگارگر در سوزو از معاشرت قبل از ازدواج و ازدواج با زنش یان نوشته است. در چشم‌اندازهایی كه من از زندگی خصوصی به آن اشاره كردم، اثر ونگ، كید، در انتشار غیرمعمول چنین نامه‌ها، یكرنگی طبیعی‌ای وجود دارد اما گردآورنده در مقدمه توضیح می‌دهد:

«نامه‌های پدربزرگ و مادربزرگ من نه فقط راجع به این كه زندگی‌شان چگونه بود، بلكه در این خصوص كه مادربزرگم به عنوان یك زن جوان چطور رفتار می‌كرد، نیز آگاهی بخش است.

آن چه من استنباط و لمس كردم، بازبودن احساسات آن دو و سهم هر یك در این روابط دوجانبه بود. و اكنون فكر می‌كنم این داستان و عشق استثنایی و كمیاب ایشان پس از چاپ شدن دوباره زنده شده‌اند.»

چندین جلد از این خاطرات بوسیله زنان نوشته شده است. از این روی دیدگاه های زنان به خوبی نشان داده شده است چیزی كه پیش از این الیزابت چوی بدان اشاره داشت.

جانت.لیم، چنان كه عنوان كتابش بیان می‌كند، او همچون یك بچه فروخته می‌شود؛ بوسیله كشور تحت‌الحمایه چین نجات پیدا می‌كند، بعد به عنوان یك حرفه به شیرخوارگاه می‌رود و سرانجام چون یك پرستار ارشد در بیمارستان سنگاپور مسئولیت می‌پذیرد.

روس.‌هاو. دختر صاحب فرهنگی عالی‌مقام، یك معلم و رئیس مدرسه دختران متدودیست در ایالت «ایپو» [از ایالات مالزی] بود.

تعدادی از پدیدآورندگان پراناكانا (Peranakana) هستند، كه شیوه زندگی منحصر به فردشان آمیزه‌ای از فرهنگ چینی ـ مالایی است. و این سبك زندگی آن‌گونه است كه تحت فشارهای تازه عقب‌نشینی می‌كند. خاطرات فلیكس. چایا؛ جیوی. تایان. هاك. روس‌.هاو؛ ان.آی.لو؛ و جان.تان، گویی جنبه‌هایی از روح پراناكانا را در تصرف خود دارند.

تایو.چان نیز یك بحران چینی بود اما توسعه سیاسی در سنگاپور و نبودن زندگی پراناكان (؟) كانون توجه او در خاطراتش بود.

شرح حال گامسون. تایو كه دخترش یگانه برملاكننده برداشت به كلی اتفاقی به زندگی پراناكان بود و به عنوان یكی از بهترین موزیسین‌های سنگاپور از او نام می‌برند و در اصل این اثر شرح حال موسیقی است كه منتشر شده و به همین شیوه عمل كرده است.

در مورد سایر شرح‌حال‌های خود نوشت كه بر پایه مصاحبه بنا شده‌اند به نظر می‌رسد اغلب دارای مضمون جنگ و زندگی خانوادگی هستند. چندان كه درد و رنج خانواده در طی زمان جنگ بخشی از روایت را به خود اختصاص دهند.

نوشته مؤلفان نامبرده مربوط به وقتی است كه خانواده چینی رو به گسترش بود، هم از این روی متوسط خاطرات آنان از منابع درجة یك راجع به مطالعه خانواده چینی بهره‌مند است.

آنها دلایل اصلی وحدت در سنت‌های خانواده چینی را، خانواده‌هایی كه به انگلیسی یا چینی با مهاجر جدید یا بومیان محلی صحبت می‌كردند را به تصویر می‌كشند. به نظر می‌رسد این حفظ تعلق خاطر نسبت به گذشته، به خودی خود بخشی از انگیزه به معنی نیاز برای نوشتن كارهایی كه انجام داده‌اند باشد؛ و هوشیاری نسبت به تغییرات پیرامون و میل به یادآوردن بافت زمان، در روزگاری كه زندگی ساده و بی‌پیرایه بود و تعداد اشخاص بیشتری از آن رضایت داشتند. آن چه بدنبال می‌آید بخش گزیده از متن مؤلفان مختلف است:

«در جهان امروز نقاط گوناگونی از آن چه قبل از جنگ بوده وجود دارد. من به خاطر آن روزها و شیوه زندگی مالایی كه ممكن است هنوز دلپذیر باشد می‌نویسم و آنها البته خیلی زیاد نیستند؛» روس هو.

«چقدر این حرف درست است كه خاطرات طولانی‌تر از رؤیاها عمر می‌كنند اما در عین حال اگر ما خاطراتمان از مقوله چنین رؤیاهایی باشد، رؤیا می‌تواند جاودانه شود. این احساسات هوشمندانه بود كه نوشتن چنین كتاب هایی را دامن زد»: فلیكس چایا.

«من بیشتر از هر كس دیگری در خلال دوره‌ای از تاریخ كه سنگاپور امروز را بوجود آورده زندگی كرده‌ام. من می‌توانم قبل از آن كه خاطره‌ام فرو بنشیند و رنگ و رخ ببازد، آنها را تحت كنترل خود درآورم»: لی چون چوی.

اغلب خاطرات نوشته شده توسط نسلی است كه در اوج موفقیت امپراتوری بزرگ شده و در میان تجربه ناگوار جنگ زندگی كرده و برای استقلال تلاش نموده است. از این روی اكثر شرح‌حال‌ها نیز حول و حوش موضوع سیاسی و پیشگامان اجتماعی همان نسل است.

شرح حال‌ها و زندگی‌نامه‌های خودنوشت، به اتفاق در قسمت اصلی از ادبیات یك دوره پرآشوب از تاریخ مالزی و سنگاپور، و از حكومت استعماری به استقلال، از ادغام و یكی‌سازی و الحاق به انفصال، (و توافقنامه متاركه) كه از آن پس سرنوشت و تقدیر مجزای آنان را به خاطر می‌آورد، اخذ شده است.

و این همان نسلی است كه به حرمت نهادن به جامعه چینی ـ مالایی خو كرده است در حالی كه مفهوم «جامعه» نزد نسل‌های متأخر چینی كه در مالزی و سنگاپور زندگی و رشد می‌كنند، از سكه افتاده است.

بررسی اجمالی شرح حال‌ها و شرح‌حال‌های خودنوشت كه تاكنون نوشته شده اند نشان داد كه آنان دارای تجربه‌های گوناگون و سرشار از زندگی هستند.

هر روایت شرح حال گونه، پنجره متفاوتی رو به چشم‌انداز گذشته بازمی‌كند. درست مثل عالیترین مضامین مسلّم روایت زندگی «وانگ فوك» در تاریخ.

بنابراین روایت سایر زندگی‌ها، درون دادهای دیگری را به نمایش می‌گذارند. جایی كه هنوز قلم نتوانسته به صورت انفرادی ایجاد علاقه كند، مصاحبه تاریخی شفاهی ممكن است بتواند این شكاف را پر كند.

رهیافت شرح حال گونه كه تاریخ شفاهی ارائه می‌كند، با روش‌شناسی قابل استناد، اغلب برای این منظور است كه هر تجربه‌ای از زندگی فردی برای خود ارزش و اعتبار دارد.

روایت شخصی، كتبی باشد یا شفاهی، از اشكال اصلی منبع تاریخی و دارای جنبه انسانی تاریخ و پیشینه تجربیات طبیعی زندگی، مشاهدات و عكس‌العمل‌ها هستند. من نمی‌توانم بهتر از این نقل قول‌ كه در یكی از روایات است مطلب این مقاله را به پایان برم:

«علت نوشتن این كتاب، به دست ثبت و ضبط سپردن آن چیزهایی است كه من در زندگی حرفه‌ای و خدمات ملی خود دیده و تجربه كرده‌ام.

من هنوز مشاهدات دیگری برای نوشتن از باب نقادی دارم. ارزشی در وقایع و تجربیات گذشته وجود دارد و در این كتاب گردآمده كه می‌تواند به تساوی بین معاصران و نسل‌های آینده قسمت شوند.

راجع به خود افراد و آن‌چه كه باید و نباید انجام می‌دادند، عرصه خدمات عمومی یا در حقیقت درباره زندگی؛ و نسل‌های بعد به این ترتیب است كه می‌توانند به قضاوت بپردازند.

نوشته: پی.لیم.پوی‌هون ـ ترجمه: مهدی فهیمی

منبع: روزنامه اطلاعات: یکشنبه 16خرداد 1389- شماره 24767