جنگ با دستان خالی
سی سال پیش، حمله نیروهای عراقی از سمت شرقی بصره به مرزهای ایران به جنگی منجر شد که 8 سال ادامه داشت. جنگی که عبارت"محاربه بدون قانون و با دستان خالی" می تواند بهترین توصیف از آن باشد. پس از حملات آغازین، قدرت عراق از هم فروپاشید و ایرانی ها که بدون آمادگی قبلی توانسته بودند به سرعت اوضاع را به دست گیرند، همه را متعجب کردند. تا این که سرانجام در سال 1982 نیروهای ایرانی عراق را به مرزهای قبلی خود بازگرداندند. در 4 سال بعدی، جنگ به بن بست رسید و حملات جدید ایرانی ها با هدف تسلط بر آزادراه استراتژیک بغداد-بصره هم به نتیجه نرسید. این اوضاع تا زمان عملیات موفقیت آمیز ایران در شبه جزیره فاو در سال 1986 ادامه داشت و سرانجام بن بست جنگ برای اندک زمانی شکسته شد.
پس از 7 سال عملیات دفاعی عراق با سری جدیدی از حملات بر علیه مواضع ایران در تمام مناطق جنگی به شدت ایران را ویران کرد تا این جنگ ادامه یابد. در آن زمان باوجودی که ایران از نظر نظامی شکست خورده بود، سقوط هواپیمای مسافربری ایرباس 655 این کشور توسط نیروی دریایی آمریکا در سال 1988 نقش یک کاتالیزور را ایفا کرد. این حمله که 290 غیرنظامی ایرانی در آن کشته شدند، موجب شد تا سرانجام در 18 جولای آیت الله خمینی "جام زهر" شکست را بنوشد. به این ترتیب آیت الله خمینی هنگامی که ایران از نظر نظامی شکست خورده بود و با حمله آمریکایی ها شوکه شده بود، درخواست ادامه جنگ بیشتر ایرانی ها را رد کرد و قطعنامه آتش بس سازمان ملل را پذیرفت. اما با وجودی که ایران به سوی صلح پیش رفت، آتش بس تا 20 آگوست 1988 به تعویق افتاد.
همانطور که گفته شد با گذشت 30 سال از آغاز جنگ ایران و عراق، نگاه مورخان و سیاستمداران به این جنگ تغییر کرده است. بخشی از این تغییر فکرها به دنبال تمایل مقامات عراقی و ایرانی برای اظهار نظر در باره جنگ شکل گرفته و بخشی دیگر به دنبال انتشار اسناد طبقه بندی شده به وجود آمده، زیرا انتشار اسناد محرمانه جنگ پس از حمله آمریکا به عراق در سال 2003 یکبار دیگر موجب تغییر تحلیل ها شد.

کنفرانس مدرسه اقتصاد لندن
در روزهای 23و 24 سپتامبر(1) سیاست گذاران و افسران اطلاعاتی جنگ ایران و عراق با بورسیه های مدرسه اقتصاد لندن (LSE) ملاقات کردند. شرکت کنندگان در این کنفرانس درباره این جنگ ظالمانه که بیش از 300 هزار نفر در آن جان باختند و هزاران مجروح نیز به جای گذاشت، با یکدیگر به بحث و تبادل نظر پرداختند. با گذشت دو روز از آغاز این کنفرانس، مطالب ارائه شده و گفتگوها از موضوعات نظامی صرف به سمت دیگر ی سوق پیدا کرد و موضوعاتی مانند آثار اقتصادی جنگ یا تأثیر آن بر کشورهای منطقه از جمله ترکیه، اسرائیل،شوروی سابق و کشورهای حاشیه خلیج فارس به عنوان موضوعات مورد علاقه شرکت کنندگان جلوه کردند. در نتیجه، یک موفقیت بزرگ دیگر در مورد این جنگ در خلال این کنفرانس بدست آمد.

تحقیقات وودز و موری
کوین وودز و ویلیام موری، دو محققی هستند که درباه سوابق جنگ ها با گروه مطالعاتی دانشگاه ملی دفاع در در فورت مک نر، همکاری می کنند و سالها برای ترجمه و تحلیل هزاران سند عراقی در توقیف آمریکا وقت صرف کرده اند. تلاش های آنها امروز به ما امکان می دهد شیوه های رمزی مورد استفاده رژیم صدام حسین و نحوه عملکرد وی در خلال جنگ را بیشتر بشناسیم.
آنها اطلاعات جالبی بدست آوردند که نشان می دهد صدام حسین مجموعه ای از مستندات را به عنوان منبعی برای خودش گرد آوری می کرده است. این مجموعه که آنها به آن نام"مجموعه نیکسون" را داده اند شامل بحث و مناظره درباره سیاست های اصلی و دست نوشته هایی درباره مکالمات مهم است.  یعنی صدام شخصا بحث ها و گفتگوهای مهم را مکتوب کرده و مرجعی برای خودش به وجود آورده است.
همین دست نوشته ها و اسناد نشان می دهد ژنرال های عراقی دستور حمله به ایران را تنها چند روز پیش از شروع تهاجم به این کشور گرفته بودند، یعنی آنها از تصمیم گیری سیاستمداران عراقی درباره حمله به ایران کاملا بی اطلاع بودند. ژنرال های عراقی به منابع محدودی دسترسی داشتند و در جنگ هم تنها تا آنجا که فرماندهان لجستیک به آنها اجازه می دادند، امکان پیشروی داشتند. این محدودیت ژنرال ها مشکلاتی را در بغداد به دنبال داشت، زیرا رژیم صدام از نیروهایش توقع پیشرفت داشت اما به نیروهای نظامی در خط مقدم جبهه مهمات به اندازه کافی نمی رسید تا بتوانند حملات خود را ادامه دهند. این موضوع کاملا با توضیحات قبلی درباره هدف صدام از شروع جنگ در تناقض بود. زیرا صدام می خواست با یک جنگ فوری شط العرب را تحت تسلط عراق دربیاورد و  از این آبراه به عنوان منطقه ای حائل برای حفاظت از حکومت خود استفاده کند.
علاوه بر این، وودز و موری افشا کردند که در مراحل پایانی جنگ، رژیم عراق از قدرت ایران در استفاده از سلاح های شیمیایی در هراس بود. مستندات زیادی درباره استفاده عراق از سلاح های شیمیایی در این جنگ وجود دارد. اما علی رغم هراس مشروع عراق در این زمینه هرگز مدرکی دال بر استفاده ایران از چنین سلاح هایی یافت نشد. در واقع یک دانشجوی مستعد به نام "ژوست هیلترمن" با طرح این سئوال که آیا ایران از سلاح های شیمیایی استفاده کرده یا نه، بررسی این موضوع را به دیگران واگذار کرد. اما احتمال بکارگیری سلاح های شیمیایی از سوی ایران در طول جنگ تاکنون بدون جواب باقی مانده است. باتوجه نامعلوم بودن استفاده ایران از سلاح های شیمیایی، باور عمیق شخص صدام به توانایی این کشور در استفاده از سلاح های شیمایی بسیار حائز اهمیت است. در حقیقت، در پایان جنگ، صدام به گمان های خود درباره توانایی ایران در استفاده از سلاح های شیمیایی بسیار مطمئن شده بود و به همین دلیل به ژنرال های عراقی دستور می داد با تجهیزات غیرمشقی نظامی مانور های آزمایشی برگزار کنند تا بدین وسیله بتواند با افزایش اعتماد به نفس نیروهای عراقی آنها را که هدف حمله بمباران شیمایی ایرانی ها قرار داشتند، برای این نوع حمله آماده نگه دارد.
کنفرانس مدرسه اقتصاد لندن همچنین اطلاعات جدیدی در باره سیاست های آمریکا و فرانسه درقبال این جنگ را آشکار کرد. با احترام به سیاست های آمریکا ، گفته می شود برژینسکی، مشاور امنیت ملی رئیس جمهور وقت آمریکا(جیمی کارتر) علی رغم مخالفت دیگر دیپلمات های ارشد این کشور و تحلیل گران سابق سی آی ای بر اجرای سیاست"چراغ سبز" در برابر صدام تمرکز کرده بود.
اما بعدها یک تحلیل گر اطلاعاتی آمریکا گفت:"اگر ایالات متحده از صدام خواسته بود به ایران حمله کند، پس چرا او به این جنگ اهمیت داد؟ این شیوه کار صدام نبود."؟؟؟؟
علاوه بر این سایر مقام های ارشد رسمی آمریکا هم این ادعا را زیر سئوال بردند. از جمله این مقامات آمریکایی باید از ریچارد مورفی که در فاصله سال های 1983 تا1989 به عنوان مشاور وزیر خارجه آمریکا در امور خاور نزدیک فعالیت می کرد، نام برد. در واقع، کوین وودز نشان داد هیچ سندی در میان اسناد عراقی وجود ندارد که حکایت از اعمال سیاست"چراغ سبز" آمریکایی ها داشته باشد. در کنفرانس مدرسه اقتصاد لندن همچنین بر نقش مهم فرانسه در جنگ ایران و عراق به عنوان کشوری که به تأمین میلیاردها دلار سلاح جنگی از جمله 80 هواپیمای میراژ و موشک های پیشرفته"اگزوکت"؟ برای عراق اقدام کرده بود، تأکیید شد.
شهرت فرانسه در مورد عراق تنها از روابط گسترده تجاری پاریس- بغداد گرفته نشده، بلکه ادامه حملات ایرانی ها به منافع فرانسه در خاورمیانه که از آن جمله می توان به ربودن شهروندان فرانسوی، بمباران سربازخانه این کشور در بیروت و حمله به سفارت فرانسه در کویت اشاره کرد، عامل دیگری در شکل گیری این شهرت است. در واقع موج حملات با حمایت ایران علیه فرانسه موجب می شد این کشور در اقدامی تلافی جویانه حمایت های خود از عراق را افزایش دهد.
با گذشت سی سال از جنگ ایران و عراق اگرچه دانسته های بسیار بیشتر شده اما هنوز سئوالات بدون پاسخ بسیاری در این باره وجود دارد.
بدون شک دست نوشته های صدام حسین دورنمای بیشتری از این جنگ را افشا خواهد کرد و انتشار این اسناد به ما تأکیید می کند که باید بطور خاص درباره طرف ایرانی این جنگ بیشتر بدانیم.
در هر حال، تصمیم ناگهانی صدام حسین برای حمله به ایران که این دست نوشته ها حکایت از آن دارند، کاملا تحلیل های پیشین ما درباره چگونگی آغاز جنگ را تغییر می دهد. متأسفانه اطلاعات ما از نگرش ایرانی ها نسبت به جنگ بسیار محدود است و احتمال افشاگری از سوی ایران در این زمینه در آینده نزدیک هم بسیار کم به نظر می رسد.
(1)خبر این همایش و فراخوان آن در سایت تاریخ شفاهی ذکر شده بود:
http://www.oral-history.ir/show.php?page=conferance&id=66

نویسنده: برایان گیبسون، تاریخ: سه شنبه 2 نوامبر 2010
منبع: The majalla