تماشای یك عملیات آبی- خاکی از آسمان

درباره حاشیه‌هایی كه گاهی زیباتر از متن‌اند

در میان كتاب‌هایی كه درباره عملیات بدر منتشر شده، «اسارت در هور: روایت دو خلبان از عملیات بدر» از جمله تازه‌ترین‌ها است که بر اساس تحقیقات موسسه روایت فتح نوشته شده و چاپ دوم آن به بیست‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی كتاب تهران می‌رسد.

این كتاب در خلال ماجراهای نقل شده از دو خلبان، نگاهی به عملیات بدر دارد و ظرفیت‌های نگارشی این اثر، موضوع گفت‌وگوی «كتاب هفته» با مرتضی قاضی، مولف كتاب است.

مرتضی قاضی متولد سال 1359 است.وی كار خود را از 10 سال گذشته در حوزه تحقیق و پژوهش دفاع‌مقدس آغاز كرد و «اسارت در هور» نخستین كتاب تالیفی اوست.

قاضی، پژوهش برخی از‌ آثار منتشر شده موسسه انتشاراتی روایت فتح را برعهده داشته است و از مجموعه «دوره درهای بسته»، خاطرات علی‌محمد احدطجری و از مجموعه «مادران»، خاطرات مادر شهیدان قاضی نمونه‌های این كار هستند.

«اسارت در هور» یكی از كتاب‌های مجموعه «روایت نزدیك» است و ماجراهای دو خلبان را روایت می‌كند كه در عملیات بدر پس از سقوط هلی‌كوپترشان در هور به اسارت نیرو‌های عراق در می‌آیند و پس از سه روز با تلاش نیرو‌های زمینی كه مامور پیدا كردن آن‌ها شده‌اند، آزاد می‌شوند.

مرتضی قاضی، نوشتن این كتاب را دغدغه دیرینه خود برای بازگویی خاطرات این دو خلبان كه سال‌ها پیش كار تحقیق‌ در خاطرات آنها را انجام داده، عنوان می‌كند و می‌گوید: «اواسط دهه 1370 روایت فتح كه در بخش تولید و فیلم مستند آثار مفصلی از خاطرات رزمندگان هوانیروز را جمع‌آوری كرده بود، جزواتی را در اختیار نویسندگان قرار داد.»

وی كه در آن دوران به عنوان عضو گروه تحقیق روایت فتح، با خواندن تحقیقات، موضوعات مناسب برای نگارش كتاب را استخراج می‌كرده، اضافه می‌كند: «در سال 1384 ماجرای این دو خلبان توجه مرا به خود جلب كرد و باعث شد به فكر نوشتن روایتی از خاطرات آنها بیفتم.»

این نویسنده در ابتدا تصمیم می‌گیرد ماجرای دو خلبان را در قالب داستان كوتاه بیاورد.اما بعد از تحقیق نظرش تغییر می‌كند.وی در این باره می‌گوید: «سال 1387 بود كه انتشارات روایت فتح بحث جدیدی را درباره نوشتن روایت‌های كوتاه جنگ مطرح كرد.من كه دغدغه نوشتن كتاب از زندگی دو خلبان را داشتم تصمیم گرفتم ماجراهای آنان را در قالب داستان كوتاه بیاورم. اما وقتی وارد شدم دیدم حاصل تحقیق آنقدر مفصل است كه می‌توان آن را در قالب روایت نزدیك نوشت و وقایع دوران جنگ را در عین سادگی و بدون كاربرد كلمه‌ها و عبارت‌های پیچیده به گونه‌ای مطرح كرد كه مخاطب خود را درگیر ماجرا احساس كند و با آن همزاد پنداری داشته باشد.»

عملیات بدر در ساعت 23 روز نوزدهم اسفند سال 1363 در منطقه هور و شرق رودخانه دجله با رمز یا فاطمه الزهرا (س) آغاز می‌شود و پس از هشت روز نبرد و مقاومت، با تثبیت موضع رزمندگان ایرانی در شرق رودخانه دجله به پایان می‌رسد.

قاضی با تاكید بر این موضوع كه ماجراهای دو خلبان هوانیروز او را به علمیات بدر پیوند داد، می‌گوید: «نوشتن «اسارت در هور» را به دلیل داشتن اطلاعات از عملیات بدر آغاز نكردم.مواجه شدنم با این قصه كه دو خلبان در یك اتفاق كم‌نظیر اسیر، اما پس از سه روز آزاد می‌شوند مرا به عملیات بدر گره زد و پس از آن در جریان این عملیات قرار گرفتم.»

وی درباره این مطلب كه چرا در كتاب فقط به شرح ماجراهای خلبانان، فارغ از نیرو‌های زمینی عملیات بدر می‌پردازد، توضیح‌ می‌دهد: «این عملیات را در آسمان و میان خلبان‌ها نقل‌می‌كنم و نگاهی به عملكر‌د نیرو‌های زمینی ندارم.البته گزینه پرداخت به نیرو‌های زمینی هم مطرح بود و یكی از دوستانم خواست كه به این ماجرا از دیدگاه نیر‌وهای زمینی هم بپردازم.مانند فشار زیادی كه برای آزادسازی خلبانان به نیرو‌های عراقی وارد كردند، اما من می‌خواستم كتاب روایتی از دوران اسارت باشد.»

این پژوهشگر دفاع مقدس اضافه می‌كند: «همان طور كه گفتم مواجه شدنم با عملیات بدر بر حسب اتفاق بود.اما این عملیات شاخصه‌هایی دارد كه نویسندگان باید به دنبال آنها بروند.زیرا می‌توان در حوادث عملیات‌ها،‌ وجه انسانی را به تصویر كشید و آن را پردازش كرد.در این حوادث، خاطرات قشنگی از سختی‌ها، توسل‌ها و ایمان رزمندگان وجود دارد كه با هنر یك نویسنده ماندگار می‌شوند.»

قاضی كه درباره عملیات والفجر مقدماتی نیز كار تحقیقی انجام داده است، از دغدغه همیشگی‌ سردار شهید حسن باقری در شناسایی منطقه و یافتن راه‌كار، یاد می‌كند و می‌گوید: «به جای بیان محور و منطقه و چگونگی یك عملیات می‌توان به حاشیه‌ها مانند تداركات و دیگر نیرو‌ها رفت و یك حادثه را از تمام زوایا بررسی كرد.زیرا در این حاشیه‌ها جذابیت‌ها و قابلیت‌هایی وجود دارند كه با بیان آنها می‌توان بسیاری از مصائب جنگ را به گونه‌ای متفاوت به تصویر كشید.»

وی درباره توجه به وضعیت آبی ـ خاكی عملیات بدر در كتابش توضیح می‌دهد: «اگر خودم كار تحقیق كتاب را انجام می‌دادم به طور یقین تصویر بهتری از ماجراها خلق می‌شد.اگر به ناكافی بودن تحقیق اشاره می‌كنم به دلیل محقق بودنم است.در پرداخت به موضوع حتما سوال‌هایی را مطرح می‌كردم كه فضاسازی بهتری به من ارایه دهند.با این حال به جنبه آبی ـ خاكی بودن این عملیات از نگاه هوانیروز پرداخته‌ام و شاید توجه به جنبه زمینی آن زاویه جدیدی در نگارش دوباره كتاب فراهم آورد.»

اكرم دشتبان

منبع: کتاب هفته، ش 324، شنبه 13 اسفند 1390، ص 5