باكری‌ها را همه می‌شناسند. نام حمید و مهدی باكری، هر ایرانی را به یاد جنگ و دفاع‌مقدس می‌اندازد، از نام اتوبان‌های شهرهای مختلف ایران تا نقاشی دیواری و عكس‌ها و پوسترها و كتاب‌های نشسته بر ویترین كتابفروشی‌ها.

مهدی باكری هم مثل اكثر فرماندهان سپاه، جوان بود و وقتی به سن سی سالگی رسید، فرماندهی لشكر 31 عاشورا در جنگ را برعهده داشت و روز بیست‌وپنجم بهمن ماه 1363 در عملیات بدر شهید شد.

اكنون كه در آستانه بیست‌وهفتمین سالگرد شهادت او قرار داریم، كتاب‌های بسیاری از‌ زندگی‌نامه و خاطرات مهدی باكری به قفسه كتابخانه‌ها تكیه زده و كم و بیش خوانده و دیده شده‌اند. یكی از اولین كتاب‌ها در سال 1374 توسط معاونت انتشارات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با عنوان «م‍ن‌ ی‍ک‌ ب‍س‍ی‍ج‍ی‌ام‌» شامل زن‍دگ‍ی‍ن‍ام‍ه‌ ش‍ه‍ی‍د س‍ردار س‍رل‍ش‍ک‍ر پ‍اس‍دار م‍ه‍دی‌ باكری منتشر شد.

به تدریج مجموعه خاطرات و زندگی‌نامه‌های مختلفی درباره این فرمانده شهید لشكر 31 عاشورا توسط ناشران مختلف به چاپ رسید كه از جمله آن‌ها می‌توان به «سردار سرلشكر شهید مهدی باكری» نوشته محسن رضایی، «مهدی باكری به روایت همسر شهید» اثر مریم برادران، «غروب آبی رود» اثر جهانگیر خسروشاهی، «یادگاران: كتاب مهدی باكری» به قلم طه فروتن و «ب‍ه‌ م‍ج‍ن‍ون‌ گ‍ف‍ت‍م‌ زن‍ده‌ ب‍م‍ان‌: ک‍ت‍اب‌ م‍ه‍دی‌ ب‍اک‍ری‌» نوشته فرهاد خضری اشاره كرد.

كتاب هفته به مناسبت بیست‌وهفتمین سالگرد شهادت فرمانده شهید و جوان لشكر 31 عاشورا دیدگاه برخی از نویسندگان درباره ظرفیت‌های ادبی و پژوهشی شخصیت شهید مهدی باكری را مورد بررسی قرار داده است.

مهدی باكری را همه‌جانبه ببینیم
م‍ری‍م‌ ب‍رادران‌ كه یكی از مجلدات مجموعه كتاب‌های «نیمه پنهان» با عنوان «م‍ه‍دی‌ ب‍اک‍ری‌ ب‍ه‌ روای‍ت‌ ه‍م‍س‍ر ش‍ه‍ی‍د» را به دست انتشارات روایت‌فتح به چاپ رسانده، از عكس‌العمل‌های مختلف در قبال چاپ این اثر در گذشته یاد می‌كند و می‌گوید:‌ «بعد از چاپ كتاب مهدی باكری به روایت همسر،‌ شاهد واكنش‌های عجیب و غریبی از سوی برخی از دوستان او بودیم.»

وی با اشاره به ناملموس بودن مطالب این كتاب برای آن‌ها تاكید می‌كند: «بعضی معتقد بودند كه پرداختن به زندگی شخصی او كاری سخیف است و شخصیت مهدی باكری را فراتر از این‌ها می‌دانستند.»

این بانوی نویسنده دفاع‌مقدس از دشواری‌های پیش‌روی روایت‌فتح برای چاپ مجموعه كتاب‌های «نیمه پنهان» می‌گوید و یادآور می‌شود: «متاسفانه جامعه ما هنوز آماده پذیرش این‌گونه كتاب‌ها نیست. البته من قائل به این مسایل نیستم. به نظر من یك اثر خوب باید نگاهی همه جانبه به موضوع داشته باشد.»

خالق كتاب «دوره‌‌ دره‍ای‌ ب‍س‍ت‍ه‌: ب‍ه‌ روای‍ت‌ اس‍ی‍ر ش‍م‍اره‌ ۵۵۳۳» می‌افزاید‌: «اگر كسی می‌خواهد به شخصیتی جامع و كامل از شهید مهدی باكری دست پیدا كند، باید تمامی كتاب‌های منتشر شده درباره او را در كنار هم بخواند. متاسفانه مطالعه قطره‌چكانی این‌گونه آثار باعث قضاوت زودهنگام و بدون عمق می‌شود.»

برادران كه تنها كتاب «م‍ه‍دی‌ ب‍اک‍ری‌ ب‍ه‌ روای‍ت‌ ه‍م‍س‍ر ش‍ه‍ی‍د» را درباره این فرمانده سپاه نوشته، از اظهار نظر درباره نقاط مغفول مانده از شخصیت شهید مهدی باكری در دنیای كتاب خودداری می‌كند و می‌گوید: «من همه كتاب‌های منتشر شده درباره او را نخوانده‌ام. اما می‌دانم كه خیلی از مسایل مهم از زندگی مهدی باكری گفته نشده است. پیدا كردن این نقاط ضعف، نیازمند تحقیقات اولیه دقیق است.»

وی تصریح می‌كند: «مبارزات مهدی باكری در زمان فعالیت‌های انقلابی اولین ویژگی اوست كه باید در كتاب‌ها بیش از پیش دیده شوند. همچنین او جزو معدود فرماندهانی است كه تحصیلات دانشگاهی داشته كه این جنبه از زندگی او هم باید مورد توجه قرار گیرد.»

لزوم برقراری ارتباط مخاطب با مهدی باكری
فرهاد خضری هم كه كتاب «به مجنون گفتم زنده بمان: مهدی باکری» را نوشته و مثل كتاب مریم برادران، توسط انتشارات روایت‌فتح وارد بازار نشر شده و مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته، درباره چگونگی تدوین این اثر می‌گوید: «زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور، فیلمی مستند و كامل درباره شهید مهدی باكری برای موسسه روایت‌‌فتح ساخته بود كه حاصلش زندگی‌نامه مستند شهید مهدی باكری شد.»

وی می‌افزاید: «از آن‌جایی كه من سابقه كار داستانی داشتم و زنده‌یاد ملاقلی‌پور هم اطلاعات و مصاحبه‌های همه‌جانبه‌ای ضبط كرده بود و حتی به سراغ شهید علی باكری‌، برادر شهیدشان در دوران انقلاب هم رفته بود، به راحتی با خاطرات ارتباط برقرار كردم و این كتاب را نوشتم.»

نویسنده كتاب «جای پای فرهاد» تاكید می‌كند: «اگر كسی بخواهد درباره مهدی باكری كتاب بنویسد، مجبور است كه به سراغ آشنایان، دوستان، همرزمان و خانواده او برود و طبیعتاً ممكن است، اغلب خاطرات مثل هم باشند و فقط حس و حال آن‌ها با هم متفاوت باشد.»

خضری معتقد است: «برقراری رابطه بین مردم و شهید مهدی باكری، جزو بهترین كارهایی است كه یك نویسنده درباره شهید مهدی باكری می‌تواند انجام دهد. مردم باید بدانند كه اگر ما روی شهدا حساسیم،‌ به این خاطر است كه آن‌ها هم پله‌های پیشرفت روحی را یكی یكی طی كرده‌اند.»

وی ادامه می‌دهد: «یك نویسنده باید در كنار بیان شجاعت مهدی باكری‌ها از ترس و حتی عشق به زندگی و احساسات دورنی آن‌ها هم بنویسد. به نظر من در همین سطح كه مردم این شهدا را بشناسند و با آن‌ها احساس صمیمیت كنند، كافیست.»

این نویسنده دفاع‌مقدس، مخاطبان كتاب‌های نظامی و پژوهش‌های مربوط به ابتكارات فرماندهان دفاع‌مقدس را افرادی خاص می‌داند و تصریح می‌كند: «این فعالیت‌ها برعهده نهادهای پژوهشی دفاع‌مقدس است. شاید انجام كاری مانند فعالیت‌های موسسه شهید حسن باقری كه انتشار حاصل آن شروع شده، برای مهدی باكری هم ضروری باشد. این سوال را باید از متخصصان این حوزه پرسید.»

دانشگاه‌های نظامی دست به كار شوند
مركز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس سپاه به عنوان یكی از پیشگامان عرصه پژوهش‌های جنگ با تكیه تلاش‌های سعید سرمدی،‌ یكی از راویان جنگ و محقق دفاع‌مقدس، مجموعه مقالات، سخنرانی‌ها و گفت‌وگوهای فرماندهان همرزم مهدی باكری درباره جنبه‌های مدیریتی‌اش را در كتابی با عنوان «فرماندهان دفاع‌مقدس: شهید مهدی باکری» گردآورده و به دست چاپ سپرده است.

سعید سرمدی درباره این كتاب می‌گوید: «این كتاب با گردآوری و تنظیم مقالات، سخنرانی‌ها و گفت‌وگوهای منتشر شده در فصلنامه تخصصی نگین ایران در دوره‌ای هشت ساله آماده انتشار شده است كه از جمله افراد مولف این مقالات و سخنرانان می‌توان به سرداران محسن رضایی، غلامعلی رشید، مصطفی ایزدی و محققانی مانند فرانك جمشیدی اشاره كرد.»

وی با تایید بر این‌كه تاكنون هیچ اثر مستقل تحقیقاتی درباره زوایای مدیریت نظامی مهدی باكری در جنگ تدوین نشده، تاكید می‌كند: «این تحقیقات باید در سطح دانشگاه‌ها و پایان‌نامه‌های دانشگاهی انجام شوند. اما شاید به خاطر عوامل مختلف به آن‌ها بی‌توجهی می‌شود و یا از این موضوعات دوری می‌‌كنند.»

این راوی جنگ در تشریح موانع موجود در راه این‌گونه تحقیقات علمی یادآوری می‌كند:‌ «ناآشنایی استادان با این سوژه‌های تحقیقاتی، دشواری دسترسی به منابع و اسناد و شخصیت‌های دوران دفاع‌مقدس، از جمله موانع پیش روی تحقیقات نظامی‌اند و به همین دلیل به دنبال موضوعات بی دردسرتر می‌روند.»

سرمدی كه دورادور با مهدی باكری ارتباط داشته و او را در مقاطع مختلف جنگ دیده، می‌گوید: «گاهی در جلسات فرماندهان لشكرها در سپاه یازده قدر با او تعامل داشتم اما در هیچ عملیاتی راوی او نبودم. اما تواضع و خاكی بودن مهدی باكری در برخورد با نیروهایش و همچنین شنیدن نقظه نظرات آن‌ها برای رسیدن به جمع‌بندی و انتخاب بهترین راه‌حل، ویژگی‌های بارز این فرمانده شهید بودند.»

وی اضافه می‌كند: «مهدی باكری در سطح فرماندهی لشكر 31 عاشورا در حوزه تصمیم‌گیری،‌ طراحی عملیات و مانورهای این لشكر و اصلاح طرح‌های پیشنهادی به خوبی عمل می‌كرد. البته تحصیلات مهندسی او در تصمیمات و مدیریت او بی‌تاثیر نبوده، اما قابلیت‌های فردی و شاخصه‌هایی مانند شجاعت و طراحی ذهنی قوی او در مدیریت جنگ موثرتر بوده است.»

مریم اسدی جعفری

منبع: کتاب هفته، ش321، شنبه 22 بهمن 1390، ص5