یادداشتی بر چهره‏های ماندگار

بی تردید نگارش آثاری در زمینه دفاع مقدس و بازگویی رشادت‏ها و از خودگذشتگی‏های سرداران و امیران نظامی در هشت سال جنگ تحمیلی و انتقال آن به نسل‏های آینده به منظور حفظ و نگهداری ارزش‏های ملی و روحیه مبارزه در برابر دشمنان خارجی، ضروری به نظر می‏رسد. اما بازگویی صرف و ثبت عاری از ظرافت‏های هنری ارزش‏های دفاع مقدس و بی‏توجهی به کیفیت انتقال مفاهیم و متمرکز شدن بر کمیت این آثار نه تنها بر بدنه اصلی این اهداف آسیب وارد کرده، بلکه مخاطبان را نسبت به این آثار، دچار وازدگی می‏کند. علاوه بر آن اغلب کتاب‏های مطبوع در زمینه دفاع مقدس به بازخوانی نقش سپاه پاسداران و بسیجیان جان برکف در جنگ تحمیلی پرداخته و آثار معدودی در زمینه عملکرد ارتش در دفاع مقدس منتشر شده که متأسفانه تبلیغات قابل توجهی نیز روی آن‏ها صورت نگرفته است.

مرکز «پژوهش‏های دفاع مقدس نزاجا» با در نظر گرفتن خلاء آثار تاریخی مکتوب در واگویی نقش ارتش در جنگ هشت ساله، درصدد جبران مافات برآمده و به تولید انبوه این گونه آثار با همکاری انتشارات «سوره سبز» دست زده که ای کاش متولیان امر با صبر و شکیبایی بیشتر و با استفاده از کادر پژوهشی مجرب‏تر این مهم را به انجام می‏رساندند تا این تلاش مقدس برای برجسته نشان دادن ارتش جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی، به دست نااهلان این عرصه نمی‏افتاد و منجر به تولید آثار ضعیف و کم ارزش نمی‏شد.
انتشار 10 کتاب با عنوان «چهره‏های ماندگار» که هر جلد به شرح زندگی و گوشه‏ای از عملکرد 10 تن از امیران رده بالای ارتش در جنگ می‏پردازد، حاصل تلاش مرکز پژوهش‏های دفاع مقدس نیروی زمینی است که اما و اگرهای فراوانی به همراه آورده است؛ به گونه ای که در اولین نگاه به خوبی می‏توان شتابزدگی و آشفتگی را در عملکرد صدر تا ذیل بانیان این آثار مشاهده کرد. همین تعجیل در تولید انبوه و گزینش پرداخت به زندگی امیرانی که بعضاً تاثیر بسزایی در دوران دفاع مقدس داشتند، سبب شده تا علاوه بر ارائه کارنامه ضعیف و بدون کیفیت، سوژه‏های ناب دفاع مقدس نیز مانند بسیاری از بزرگان این عرصه به شهادت رسیده و بی ارزش جلوه داده شوند.
در نگاه نخست قطع پالتویی کتاب‏ها - که ظاهراً با استفاده از ضایعات کاغذهای چاپخانه تولید شده و گویی به منظور گسترش طرح کتابخوانی در شرکت واحد طراحی شده است!- و کیفیت پایین آن، شکل و ظاهری به کتاب بخشیده که به خودی خود نگاه تحقیرآمیزی را نسبت به بزرگان ارتش به خواننده القا می‏کند.

این کتاب‏ها، با میانگین تعداد صفحات 80 صفحه، با فونت درشت و فواصل نسبتاً زیاد بین سطور صفحه‏آرائی شده و خواننده در نگاه نخست چنین برداشت می‏کند که نویسنده صرفاً به دنبال رفع تکلیف و پر کردن تعداد صفحات کتاب بوده است.

بطور کلی هر یک از این کتاب‏های دهگانه را می‏توان به 5 بخش تقسیم کرد:

بخش اول که از نخستین صفحه کتاب شروع و تا متن اصلی ادامه می‏یابد و تقریباً یک چهارم کل اثر را دربرگرفته، شامل یک صفحه با چند بیت از شاهنامه، یک صفحه طرح روی جلد بدون عکس چهره ماندگار، یک صفحه شناسنامه کتاب، یک صفحه تقدیم کتاب به امام عصر، یک صفحه فهرست مطالب و چندین صفحه پیشگفتار یا به قول نویسنده «سر سخن» است! که هیچ تناسبی با کتابی 80 صفحه ای با قطع پالتویی ندارد.

بخش دوم که در دو جلد به زندگی نامه یکی از امیران ارتش اختصاص یافته، کوچکترین بخش کتاب است و در آن به طور مختصر اما غیر مفید به شرح زندگی امیر، از دوران کودکی تا دانشکده افسری پرداخته شده است. البته این بخش در بیشتر مجلدات، از بخش اول نیز کوتاه‏تر است.

بخش سوم با عنوان «در میادین جنگ» نیز به عملکرد فرد مورد تحقیق در دفاع مقدس می‏پردازد که کمی از مقدمه کتاب طولانی‏تر است ولی در بعضی مجلدات بیشترین بخش از حجم کتاب را شامل می‏شود. بگذریم که واژه «میادین» به عنوان جمع مکسر «میدان» که واژه‏ای پارسی است، کاملاً غلط بکار گرفته شده است.

بخش چهارم نیز با عنوان «روایت تصاویر و اسناد»، به درج چندین عکس از چهره ماندگار و برخی اسناد! شامل تقدیرنامه‏ها و الواح سپاس از او است که در بیشتر جلدها بر سایر بخش‏های کتاب از لحاظ حجم و تعداد صفحات غلبه دارد.

بخش آخر کتاب نیز با عنوان «تازه‏های نشر سوره سبز» حرکتی تبلیغاتی است که چند صفحه از کتاب را بدون توجه به جایگاه و شأن محتوایی آن، اشغال کرده است.

در پایان برخی جلدها چند صفحه خالی با عنوان «برداشت آزاد» گنجانده شده تا خوانندگانی که بعد از مطالعه کتاب، به کاغذ سفید دسترسی ندارند، به راحتی بتوانند در این قسمت برداشت خود را از کتاب مستطاب برای آیندگان به یادگار بگذارند!

با تورقی کوتاه و توقفی چند لحظه‏ای روی این 10 جلد کتاب «چهره‏های ماندگار» – که پدیدآورنده آن حتی زحمت یافتن نامی تازه و غیر تکراری به خود نداده وعنوان آن را از همایش معرفی شخصیت‏های علمی و فرهنگی ایران اقتباس کرده است – می‏توان به سادگی دریافت که نویسنده محترم (محسن صادق‏نیا) – که البته باز هم نمی توان عنوان «نویسنده» به پدیدآورنده چنین آثاری اطلاق کرد – زحمت تحقیق و تدوین اطلاعات بیشتر درباره زندگی و عملکرد امیران ارتش را به خود نداده و گویی از روی بی‏حوصلگی، ضیق وقت، اجبار و تکلیف، اقدام به نگارش کتاب‏هایی کرده که اگر نگوییم وهن امیران و تحقیر جایگاه آنان در ارتش است، دست کم می‏توان گفت که کوششی است عقیم و منفعل در جهت معرفی دلاور مردان عرصه دفاع مقدس که حتی ذره‏ای هم به هدف اصلی خود که «به رشته تحریر در آوردن واقعیت زندگی انسان‏های تاثیر گذار در تاریخ معاصر کشور، آن گونه که هست»، نزدیک نشده است.