تاریخ شفاهی مبارزات سیاسی زنان مسلمان (57-42)

نقشی که زنان در انقلاب اسلامی بر عهده داشته‌اند، جدای از باورهای دینی مردم نبوده است. تعلق خاطر به تشییع و مراجع و در رأس آنها امام خمینی(ره) از جمله ویژگی‌های قابل طرح درباره مبارزات مردم به طور عام و زنان به صورت خاص است. هر چند جدا کردن نقش زنان از مردان در انقلاب اسلامی بسیار دشوار است، با این حال در مقاطعی این نقش متمایز را می‌توان دید.
پانصد و چهاردهمین کتاب از مجموعه آثار مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ شفاهی مبارزات سیاسی زنان مسلمان است. این کتاب به تاریخ شفاهی مبارزات سیاسی زنان مسلمان پرداخته و نقش آنان را در پیروزی انقلاب اسلامی بررسی می‌کند. نویسنده کتاب در پیشگفتار آن هدف از تالیف کتاب را این چنین بیان می‌دارد: «... اهمیت نقش سیاسی مبارزاتی زنان ایرانی در پیروزی انقلاب اسلامی از سویی و کم‌رنگ بودن این نقش در نوشته‌ها و آثار منتشر شده در بعد از انقلاب و ضرورت جبران این کاستی موجب شد تا تدوین یک اثر پژوهشی در راستای شناساندن فعالیت‌ها و مشارکت سیاسی زنان در طی سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی صورت گیرد...».
در این طرح شیوه‌ی جمع‌آوری اطلاعات، بر مبنای تحقیق میدانی، کتابخانه‌ای و اسنادی قرار داده شده است. نخستین گام‌های تحقیق از طریق شیوه‌ی میدانی و با شناسایی زنان فعال در عرصه‌ی مبارزات و برقرای ارتباط برای درخواست انجام مصاحبه آغاز گردیده که مشکلات خاص خود را داشت. مشکل اصلی همکاری نکردن برخی از خانم‌ها برای انجام مصاحبه بود، زیرا اکثرا شاغل بودند و به دلیل مشغله‌ی کاری و زندگی یا به خاطر برخی ملاحظات، از انجام مصاحبه خودداری کرد‌‌ه‌اند.
شاید بتوانیم تازه بودن این نوع کار پژوهشی در میان زنان، را ناآشنایی برخی از آنها با این نوع شیوه‌های تحقیقاتی و یا بی‌اعتمادی آنها به این شیوه‌ها بدانیم. بعضی از خانم‌های مبارز هم ارجاع به مصاحبه‌های قبلی‌شان با مراکز و نشریات دیگر را مورد تأکید قرار داده و از انجام مصاحبه خودداری نموده‌اند و نیز به خاطر مشکلات موجود در شناسایی افراد، امکان برقراری ارتباط با افراد بیشتر میسر نشده و در این میان نویسنده تنها موفق شده با چند تن از خانم‌ها ارتباط مستقیم برقرار کرده و به مصاحبه بپردازد.

کتاب «تاریخ شفاهی مبارزات سیاسی زنان مسلمان» در پنج فصل و اسناد مرتبط در ضمیمه چاپ و انتشار یافته است.
در فصل اول «سابقه‏ حضور جمعی زنان ایرانی در صحنه‏های سیاسی ـ اجتماعی» و شامل‏ موضوعاتی با عنوان: نقش زنان در نهضت تنباکو، نهضت مشروطیت‏ و جریان کشف حجاب توسط رضا شاه، حوادث شهریور 1320 و آزادی‏ نسبی استفاده از حجاب، و حق آزادی زنان به بحث گذاشته شده است. در واقع این فصل مدخل ورود به بحث اصلی در فصول بعدی است.
فصل دوم به بررسی عوامل تأثیرگذار در جذب زنان به فعالیت‏های‏ سیاسی و مبارزاتی اختصاص دارد که شامل دو دسته عوامل فرهنگی‏ و مذهبی و عوامل سیاسی و اجتماعی است. نقش مذهب در خانواده‏ها، نقش گرایش‏های مذهبی همسر و تحصیلات از جمله عوامل دسته‏ اول هستند و عواملی چون نقش و گرایش‏های سیاسی همسر، مدرسه‏ و دانشگاه و ارتباط با گروه‏های مبارز در دسته دوم قرار می‏گیرد.
فصل سوم به موضوعات مهم و قابل توجه می‏پردازد. نخست فعالیت‏های سیاسی زنان مسلمان در سطح جامعه که‏ شامل تشکیل کلاس‏های دینی و برگزاری جلسات مذهبی و سخنرانی‏های زنان می‏شود. دوم فعالیت در مدارس اسلامی، فعالیت در جامعه تعلیمات اسلامی، فعالیت‏های دانش‏آموزان‏ دختر در مدرسه رفاه مورد توجه قرار گرفته است و در نهایت‏ فعالیت‏های انجام گرفته در مراکز فرهنگی و مذهبی از جمله‏ حسینیه ارشاد، دانشگاه‏ها و مساجد را دربرمی‏گیرد.
فصل چهارم از مهم‏ترین فصول کتاب تاریخ شفاهی مبارزات‏ زنان مسلمان است. این فصل به مبارزان زن مسلمان که به زندان‏های‏ مخوف رژیم پهلوی افتاده‏اند، با عنوان «از بازداشت تا زندان» اختصاص‏ دارد. در این فصل نخستین رویارویی زنان با بازداشت و زندان و رفتن‏ به ملاقات همسران زندانی از زبان زنان مبارز بازگو گردیده است. در قسمت بعدی این فصل: بازداشت و بازجویی‏های زنان مبارز، نحوه‏ بازجویی و بازجویان، وضعیت بازداشتگاه‏ها و زندان‏ها، مقاومت زنان‏ در زندان‏ها و هم‏بندی‏ها ارائه شده است. قسمت پایانی‏ هم به شکنجه و اقسام آن ‏که در مورد زنان مبارز اعمال می‏شد، پرداخته است.
در فصل پایانی حضور زنان در صحنه‏های مختلف انقلاب‏ اسلامی در سال 1357 بازگو می‏شود.
در تدوین کتاب «تاریخ شفاهی‏ مبارزات سیاسی زنان مسلمان» علاوه بر خاطرات شفاهی زنان‏ مسلمان که در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو دفتر ادبیات‏ انقلاب اسلامی و خاطرات چاپ شده برخی از زنان مبارز در نشریات‏ موجود است؛ با تعدادی از زنان مبارز نیز مصاحبه‏هایی صورت گرفته‏ است. در کنار مصاحبه‏ها از سایر منابع به ویژه اسناد منتشرشده و منتشرنشده موجود در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی ‏ استفاده شده است

پایان‌بخش کتاب، تصویر 13 سند و کتابنامه و اعلام است.
کتاب «تاریخ شفاهی مبارزات سیاسی زنان مسلمان» با تدوین اعظم مراد حاصلی خامنه در قطع رقعی و 323 صفحه توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است.

عسکر عباس نژاد