برخی رجال سیاست خارجی ایران، با درک حساسیت‌های زمانی و مکانی مأموریت خود، یاداشت‌هایی به میزان بضاعت‌شان عرضه نموده‌اند، از آنجا سفرای جمهوری اسلامی ایران چند سالی را در کشوری مانده‌اند و تجربیات زیادی پیدا کرده‌اند با نوشتن خاطرات خود تجربیات خود را به سفرای دیگری انتقال می‌دهند تا نفر بعدی کار خود را از صفر شروع نکند و حتی به فرآیند یادگیری و مطالعه دیپلمات‌ها و دانشجویان روابط بین‌الملل کمک نماید. در این میان نقش یک سفیر باسابقه می‌تواند با انتشار خاطرات و تجربیاتش در برقراری هر چه مناسب‌تر روابط سیاسی و دیپلماتیک می‌شود.
کتاب پنج سال در سرزمین سبز دربرگیرنده خاطرات محسن پاک‌آیین طی سال‌های 1372ـ1367، سفیر ایران در زامبیا و سومین کتابش پس از انتشار خاطرات سفارت در تایلند و ازبکستان و توسط انتشارات فرهنگ سبز منتشر شده است.
پاک آیین خاطراتش را به صورت یادداشت روزانه نوشته اما به دلیل اینکه این نوشته‌ها در سال 88 بازنویسی و منتشر شده بعد از گذشت سال‌ها از ذهن وی پاک شده و با مراجعه به یاداشت‌هایی پراکنده‌اش به آنها اشاراتی کرده است.
تاریخ اولین یادداشت، فروردین 1367 است و در این یادداشت پاک‌آیین به ملاقات خود با مونانچیکو ـ وزیر امور خارجه زامبیا ـ و آقایان بشارتی و معیر ـ رئیس اداره آفریقا ـ اشاره می‌کند. در ادامه به معرفی زامبیا، آپارتاید، توصیه‌های دکتر ولایتی و آیت‌الله منتظری و از دیدارش با آیت‌الله خامنه‌ای ـ رئیس‌جمهور وقت ـ می‌پردازد.
به نظر می‌رسد به خاطر اینکه یاداشت‌ها بعد از گذشت سال‌ها نوشته شده از انسجام و دقت کافی برخودار نیست.
در فهرست 7 صفحه‌ای کتاب این عنوان‌ها به چشم می‌خورند: آغاز فعالیت در سفارت، اولین دیدار رسمی و تسلیم روانامه، زامبیا و محکومیت حمله آمریکا به ایرباس ایرانی، دیدار صمیمانه با آقای کنت کائوندا، فرهنگ عمومی زامبیا، سال‌های طولانی با آپارتاید، تقدیر سفیر تانزانیا از جهاد سازندگی، دیدار با سفیر مصر، فرار سفیر آلمان از گفتگو در مورد جنگ، تلخ و شیرین پذیرش قطعنامه 598، سفر به لیوینگستون، گشت شبانه در جنگل وحشی، بازتاب پیام امام خمینی(ره) به گورباچف، فتوی تاریخی امام(ره) و اقدامات سفارت، خبر برکناری آیت‌الله منتظری، شوخی آموزنده با سیداحمد خمینی(ره)، زلزله تلخ رودبار و همدردی کائوندا، حمله نابخردانه صدام به کویت، سفر به سرزمین آپارتاید، تخریب دیوار برلین، آزادی ماندلا، حضور در جشن استقلال نامیبیا، سفر ماندلا و دیدار با مقام معظم رهبری، حضور در کینا و حیات وحش آفریقا، حمله موشکی صدام به اسرائیل، انقلاب مخملی و پیروزی چیلویا، قطع رابطه با ایران و تصمیم اسرائیل یا زامبیا، وام ده میلیون دلاری اسرائیل و علل قطع روابط، بازگشت غیردیپلماتیک به ایران، پیش‌بینی جالب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، سفر کائوندا به تهران و ... .
محسن پاک‌آیین متولد 1333 از دیپلمات‌های کاربر است که در سال 1360 به وزارت امور خارجه پیوسته و در کشورهای ازبکستان و تایلند سفیر بوده است. وی دارای تالیفات دیگری از جمله سفیران پیامبر اعظم(س)، شناخت نومحافظه‌کاران آمریکا، سیاست و حکومت در آفریقا، چهار سال در سرزمین تیمور، پنجاه سال مناسبات دیپلماتیک ایران و تایلند، کتب سبز میانمار، زامبیا، لائوس و ترجمه کتاب جهانی که در آن سرمی‌بردیم از ماهاتیر محمد است.
عسکر عباس‌نژاد
