روش‌ها و مشكلات مصاحبه با نخبگان سياسي و تجاري سنگاپور
نخبگان سياسي
با وجود متفاوت‌بودن اين نوع مصاحبه، برخي از مشكلات كه در مصاحبه نخبگان كسب و كار برشمرديم در اين مصاحبه نيز با ما همراهند. اما چه ملاحظاتي در مرور مصاحبه نخبگان سياسي قابل توجه و مقايسه مي‌تواند باشد؟
براي هر نوع مصاحبه شفاهي، دستيابي به سوابق پژوهشي از هر جهت بسيار مهم است.
اما مشكلاتي كه در پيشينة پژوهشي موردنظر ما مشاهده مي‌شوند عبارتند از: وجود سابقه بسنده در اسناد سياسي و بعضاً نخبگان كسب و كار اما بسيار اندك راجع به نخبگان اجتماعي. دو ديگر مطالب بسيار زياد از زندگي عمومي اما فوق‌العاده نادر مربوط به زندگي خصوصي و محرمانه.
و بالاخره تعداد غيرقابل شمارشي اطلاعات منتشرشده دست دوم و سوابق بسيار جزيي آرشيوي.
براي فائق‌آمدن بر اين مشكلات، در درجه اول ضروري است كه عهده‌دار يك تحقيق مقدماتي گسترده و متمركز بشويم و در درجه دوم به اطلاعات چاپ شده و نشده در كتابخانه‌هاي خصوصي، آرشيوها و روابط‌عمومي ادارات دسترسي پيدا كنيم و سپس يك ملاقات با مصاحبهشونده و اشخاصي كه خيلي خوب مصاحبه شونده را مي‌شناسند ترتيب مي‌دهيم و به اين وسيله مقدمات تحقيق آماده مي‌شود و شخص مصاحبه شونده بايد خودش را وارد گفت‌و‌گوي مصاحبه كند.
ما معمولاً بواسطه كسي كه بين خودشان تا حدودي صاحب نفوذ است از آنان درخواست مصاحبه مي‌كنيم ما همچنين به ايشان اطمينان مي‌دهيم كه مصاحبه با رفتار سخت‌گيرانه‌اش، نسبت به دسترسي به كاست‌هاي گفتوگو و دستنوشته‌ها آنها را خاطرجمع مي‌كند و اين امور با جلب‌نظر و موافقت ايشان مديريت مي‌شود؛ و آنان مي‌توانند در موافقت‌نامه مصاحبه و نحوه استفاده از آن، اعمال محدوديت و ممنوعيت كنند.
موافقت‌نامه قانوني مصاحبه كه تحت عنوان: مقررات ضبط صوت تاريخ شفاهي، بصورت مجلد و كتاب شده و روزنامه رسمي 31 جولاي 1984. آن را آگهي كرده دربردارنده ماده‌اي است كه به صراحت اعلان مي‌كند، دستيابي به مصاحبه منوط به اجازه و موافقت مكتوب مصاحبه شونده است.
حتي با وجود اطمينان خاطر از اين كتاب قانوني، برخي نخبگان سياسي هنوز براي پا پيش گذاشتن و مصاحبه كردن، مرددند؛ براي اين كه مركز تاريخ شفاهي يك آژانس دولتي است.
آنها همچنين ممكن است به خاطر ضعف قوا، بي‌تفاوتي [عمومي] يا شرمگيني از جار و جنجالي تبليغاتي، خويشتن‌داري كنند.
برخي از نخبگان سياسي و پيشگامان جامعه كسب و كار كه از دعوت ما براي مصاحبه سرباز مي‌زنند، پيشتر با محققان مقيم خارج كشور و دانشجويان شاغل در ممارست‌هاي علمي دانشگاه ملي سنگاپور، مصاحبه كرده‌اند. اما مصاحبه‌هايي از اين دست در مركز تاريخ شفاهي اصولاً به سرانجام نمي‌رسند.
فنون روش شناسانه
مركز تاريخ شفاهي براي حفظ استاندارد و كيفيت هر مصاحبه، سطح بالايي از روش و ساختار را در مصاحبه‌كردن مورداستفاده قرار داده است. براي هر پروژه، خارج از موضوعاتي كه مصاحبه بايد پوشش دهد، يك فهرست روي كاغذ تدارك ديده است.
مبناي اين برنامه روي كاغذ اين است كه مصاحبه‌كننده بايد براي هر مصاحبه طرح كلي از پيشينة مصاحبهشونده فراهم آورد.
اغلب نخبگان دوست ندارند بوسيله مصاحبه‌كننده كنترل بشوند، يا اين كه آنها با سئوالاتشان در حين مصاحبه وسط حرفشان بپرند و در نتيجه افكار بهم پيوسته و روايت آنها را مختل كنند.
براي جلوگيري از اين مشكل هنگام مصاحبه، ضروري بود چك ليستي از موضوعاتي كه در بردارنده خطوط اصلي است پيش روي داشته باشيم تا جايي كه فضا پوشش داده نمي‌شد يا اطلاعات ناقص بود، يادداشت هاي برداشته شده براي تكميل پرسش‌ها و توجيه و افهام بتوانند مطرح شوند.
مصاحبه‌شوندگان نخبه، اغلب پيش از آن كه موافقت‌شان را براي مصاحبه اعلام كنند، خواهان فهرست سؤالات هستند. آنان از اين طريق مي‌توانند ارزش مصاحبه و دانش مصاحبه كننده را نسبت به موضوع برآورد كنند.
البته اين شيوه مناسبي نيست؛ چرا كه آنها خودجوشي‌‌شان را بدينوسيله از دست مي‌دهند.
به علاوه احتمال دارد آنان پاسخ‌هاي نوشته شده را حين مصاحبه بخوانند و از آن‌جا كه وقايع ممكن است 20 ـ 10 سال قبل اتفاق افتاده باشد، مصاحبه شونده درست در همان وقتي كه براي تازه‌كردن خاطراتش نياز به زمان دارد، آنها را عمداً دستكاري كند.
در اين كه صحت واقعيت به غايت در مصاحبه تاريخ شفاهي مهم است، ترديدي نيست، اما خودجوشي [و خودكوشي] نيز در اين ميان جايگاه ويژه‌اي دارد. براي اين كه ارتباط شفاهي و غيرشفاهي چون زيروبم صدا و بيان ظاهري مصاحبه شونده اغلب مطالب بيشتري را به شنونده كلام ارائه مي‌دهند.
پس استراتژي مأخوذه براي دستيابي صحّتي كه واقعيت مبتني بر آن است، بدون قرباني كردن خودجوشي بود. گفتن مؤدبانه اين عبارت به مصاحبهشونده كه پاسخ‌ها را صريح در چارچوب طرح كلي بنويسد، براي حفظ يك درجه از اطمينان به خودجوشي است.
دخل و تصرف سنجيده مي‌تواند در ضمن پرسش‌هاي تكميلي بازرسي شود.
و سرانجام دو نوع برنامه مصاحبه عملاً آماده شد؛ يكي ساده شده ديگر جزيي شده. به منظور اين كه مصاحبه شونده ليست مفصلي از پرسش‌ها را مطرح نكند، طرح مصاحبه ساده‌شده‌اي را كه رئوس اجمالي موضوعات را دربر مي‌گرفت براي او مي‌فرستاديم؛ در حالي كه ساير جزئيات را در ليست پر از پرسش ديگري مصاحبه‌كننده مورداستفاده قرار مي‌داد. اين روش براي اطمينان خاطر از آمادگي مطلق مصاحبه شونده دور مي‌جست و به اين ترتيب ميزاني از خودجوشي را در او حفظ مي‌كرد.
مصاحبه‌شوندگان عموماً انتظار دارند بواسطه افراد توانمند و ارشد در معرفت، يا متخصص و مؤسس در موضوع، مصاحبه شوند. از اين رو پيداكردن يك مصاحبه‌كننده موردقبول نخبگان سياسي كار آساني نبود. آنان شرايط‌شان را ديكته مي‌كردند؛ اما آنها دوست داشتند يا نداشتند، سوابق فرهنگي‌شان، شخصيت و سبك كار‌شان، پيش از آن كه مصاحبه‌كننده ايشان را براي مصاحبه انتخاب كند، به دقت مورد مطالعه قرار مي‌گرفت.
قطعاً آشنايي قبلي بين مصاحبه كننده و مصاحبه شونده ـ در گزينش ـ ارجح بود اما مشكل به دست مي‌آمد. معمولا لازم بود يك ملاقات پيش از مصاحبه ترتيب داده شود تا به كمك آن رابطه احياناً نزديكي بين طرفين برقرار شود. اما همچنان پيداكردن وقت با نخبگان كسب و كار براي مصاحبه اغلب و كاملاً پرزحمت بود.
مشكلات و چاره‌انديشي‌ها
نخبگان حرفه‌ها چنان كه توجه داده شد، مشكلاتشان بر سر گفتوگو راجع به وقايع بيشتر مربوط به مصلحت‌انديشي امور جاريه است. شايد به دلايل مختلف قياس آن با مشكلات نخبگان سياسي، شگفت‌انگيز نباشد.
گرچه برخي نخبگان سياسي، خصوصاً كمونيست‌ها و رهبران گروه هاي مخالف، مصاحبه‌كردن برايشان چندان دشوار نبود اما آنان هنوز آماده گفتوگو نبودند. مصلحت‌انديشي به مثابه يك بازي است كه اغلب طول عمر انسان را به خود معطوف مي‌كند. و اين كلام ايشان است: «هنوز وقت مصاحبه نرسيده است»!
اصطلاح «وقت مناسب» به طور ضمني اشاره دارد به فضاي حاكم سياسي موردنظر. و اين البته به معني انتظار نامحدود است. وقت مناسب مي‌تواند يك سال دو سال يا بيشتر باشد.
دو تا رهبر كليدي كمونيست، وقتي كه براي ما نگهداشته‌اند، پنج سال انتظار است؛ و ما همچنان منتظريم. بنابراين براي آن «وقت مناسب» تماس مي‌گيريم؛ عليرغم اطمينان خاطرمان به محرمانه باقي‌ماندن اين نوع مصاحبه‌ها. براي اين كه ما در پروژه خود، آنها را خيلي مهم ارزيابي كرده‌ايم. يگانه كاري كه ما حالا مي‌توانيم ـ در اين فاصله ـ انجام دهيم، اين است كه علاقه و توجه‌مان را به اين مصاحبه‌ها، با فرستادن بي‌وقفه كارت هاي تبريك و يا برش روزنامه‌ها از فعاليت‌هاي گذشته تاريخي‌مان تقويت كنيم.
نوشته: ليم. هو. سنگ- ترجمه: مهدي فهيمي
منبع: روزنامه اطلاعات، سه شنبه 27بهمن 1388 ـ شماره 24688
