همزمان با بیستمین سالگرد درگذشت مهدی بازرگان، گروه پژوهش‌های تاریخی انتشارات قلم کتابی را با عنوان «بازرگان در اندیشه فرهیختگان» منتشر نموده است. این کتاب 706 صفحه‌ای در سه بخش «بازرگان در اندیشه شاعران»، «مقالات، خاطرات، مراسم» و «خاطرات» گردآوری شده و عزت‌الله سحابی، ایرج جمشیدی، محمد بسته‌نگار، احمد نراقی، مقصود فراستخواه، مصطفی ملکیان، مرتضی کاظمیان، پرویز ورجاوند، محسن آرمین، مراد ثقفی، مسعود بهنود، مصطفی کتیرایی، محمود حکیمی، ابراهیم یزدی، محمدحسین بنی‌اسدی، زهرا بازرگان، فرشته بازرگان، فتانه بازرگان و خانم ملک طباطبایی هریک تلاش داشته اند دیدگاه‏ها و خاطرات خود را از ایشان ارائه نمایند.

در بخش نخست این کتاب با عنوان «بازرگان در اندیشه شاعران» شاعرانی همچون حسن احمدی‌گیوی، عبدالعلی ادیب برومند، مصطفی فیض کاشانی، امیرخراسانی، سیدرضا آل یاسین، محمدمهدی تهرانچی، حسین احمدی و میر عبدالحمید ادبی چکامه‌هایی با نام‌های «ای نقطه وصل دانش و ایمان»، «گلبنی عطر افشان»، «به جنت شادمان بادا روانش»، «نور اهورایی»، «نادره مرد»، «آزاد و سرافراز»، «بازرگان آزادی» و «مرثیه‌ای در سوگ ابرمرد» درباره بازرگان سروده‌اند.

در مقدمه کتاب به قلم گروه پژوهش‌های تاریخی انتشارات قلم آمده است:«مهندس مهدی بازرگان از جمله مردان بزرگ میهن است که هر چه بیشتر می‌گذرد مقام و شخصیت او بیشتر نمایان می‌شود. زندگی وی که بر اساس ایمان به قرآن کریم و اسلام بنیان نهاده شده بود می‌تواند الگو و نمونه‌ای از زندگی یک مسلمان باشد. درباره زندگی وی سخن بسیار گفته شده است اما به نظر ما بهترین تعبیر از رضا خجسته رحیمی است که گفت: «بازرگان از نردبان سیاست بالا رفت اما لباس صداقت از تن درنیاورد، او صادق بود، چه آنگاهی که در حکومت بود و چه آنگاهی که خارج از حکومت.»

  غلامرضا نجاتی(1) در مصاحبه‌ای با عنوان «مهندس بازرگان و تدوین خاطرات» می‌گوید: «آنهایی که مهندس بازرگان را از نزدیک می‌شناختند و به جهات مختلف با ایشان همکاری داشتند، می‌دانند که آن مرحوم تا چه اندازه فعال و پرکار بودند. از آن تیپ آدم‌هایی بودند که همیشه وقت کم می‌آوردند. حتی در طول رفت و برگشت بین نارون و تهران، در داخل اتومبیل مطالعه می‌کردند و می‌نوشتند. من برای این که شور و شوقشان را به پیشرفت کارمان برانگیزم، کوشش می‌کردم مطالب ضبط شده را هر چه زودتر برای مطالعه ایشان و آماده چاپ کردن تنظیم کنم.»

«یادگارهای مهندس مهدی بازرگان» عنوان مقاله «مهدی چهل‌تنی» است. وی می‌نویسد: «حجم عظیمی از کتاب‌ها، جزوه‌ها و سخنرانی‌هایی که از مهندس بازگان باقیمانده است و انجمن‌ها و موسسات خیریه‌ای که یا بنیانگذارش بود و یا نقش اساسی در تاسیس آن‌ها داشت و تاریخ طولانی مبارزات پاک سیاسی و اجتماعی و شاگردان لایق و مؤمنی که تربیت کردن همگی از یادگارهای خیر آن مرحوم هستند و هر کدام نیز به نسبت برکات و توفیقات زیادی داشته‌اند اما مهندس یادگار دیگری نیز باقی گذاشت که در کتابی ثبت نکرد و در جایی ننوشت. یادگاری است نقش بسته در ذهن و خاطره همه کسانی که با او حشر و نشر داشتند. این یادگار، صداقت، خلوص، صفا، سادگی و انصاف آن مرد بود و نه برای رسیدن به آن مقام و نه در آن مقام زبان را به دروغ نیالود... بی‌مروتی‌ها، بی‌انصافی‌ها و تهمت‌هایی که این مرد آبرومند از رقیبان سیاسی حریص و در طول سال‌های پس از انقلاب شنید و نجیبانه تحمل کرد، الحق حوصله سوز و بهانه ظاهراً موجهی برای مقابله به مثل بود. اما هرگز ندیدم و نشنیدم که نسبت به رقبای سیاسی خود سخنی دور از انصاف بگوید، یا اگر خصال نیکویی دارند انکار کند، یا اگر خدمتی داشته‌اند نادیده گرفته و کتمان نماید.»

علی خوشگواری در مقاله «بازرگان، مبتکر گفتمان علمی در دین‌پژوهی» بازرگان را چنین توصیف می کند: «تمامی ایرانیان با نام مهندس مهدی بازرگان آشنایی دارند. او پدر روشنفکران دین‌دار است که با شخصیتی انسانی در سیاست و اقتصاد به میانه و اعتدال می‌ایستاد و با مبارزه پیگیر پارلمانی و سیاسی و حمایت از اقتصاد آزاد سال‌های طولانی برای رشد دموکراسی و پیشرفت منافع ملی در ایران تلاش و مجاهدت ورزید. اما در کنار این همه بازرگان دین‌پژوهی باتقوا و درد آشنا نیز بود که تلاش کرد گفتمان علمی را با دریای دین و ایمان خویش پیوند داده و سازگار نماید. مهندس بازرگان در پژوهش‌های ارجمند و گرانبهایی به تفیسرهای موضوعی قرآن در 7 مجلد پرداخته است. «شناخت اجمالی» قرآن، گزینش و آفرینش آدمیزاد و انسان‌بینی قرآن‌محور موضوعات را تشکیل می‌دهند. وی در این مجموعه به تفسیرها و پژوهش‌هایی موضوعی از قرآن همت می‌گمارد که بنا بر قول ایشان می‌تواند با روش علمی باشد.»

همین نویسنده ادامه می دهد: «بازرگان پرتوی از قرآن آیت‌الله طالقانی، تفسیر المیزان علامه طباطبایی، قاموس قرآن... مفردات راغب... و بسیاری منابع و مراجع دیگر را مورد مطالعه، دقت و تأمل قرار داده است و این سنت نکو را پایه و مبنا می‌گذارد که در ضمن آشنایی، استفاده و به کارگیری پژوهش‌های قرآنی پیشین، آنان را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد و اشکالاتی بر هر کدام وارد می‌آورد.»

ایرج جمشیدی در مقاله‌ای با عنوان «رونمایی سیاستمداران از کتاب بازرگان» می‌نویسد: «کتابی که بازرگان نگارش آن را از سال 1344 آغاز کرد و آخرین متمم آن در سال 1362 به پایان رسید. بازرگان از سال 1344 یعنی وقتی که از زندان قصر در تهران به زندان برازجان در استان بوشهر تبعید شد به فکر تدوین این کتاب افتاد. رویکرد بازرگان در تدوین این کتاب تفسیر و تحلیل چگونگی شأن نزول آیات قرآن بر پیامبر اسلام طی 23 سال رسالتش بوده است. 23 سالی که پیامبر در شرایط گوناگونی به سر برده است. بازرگان در این کتاب با تحلیل‌های ریاضی و نمودارهای آماری اثبات می‌کند سیر نزول قرآن به پیامبر از اصول دقیق و حساب‌شده‌ای پیروی می‌کند که جز با عنصر معجره و وجود خدایی آگاه نمی‌توان دلیلی دیگر بر آن یافت. در واقع بازرگان در این کتاب که برای تدوین و تکمیل آن نزدیک به 20 سال تلاش کرده است با کمک از علم ریاضی و آمار و در دورانی که روزهای سخت زندان را سپری می‌کرد به غور در آیات و کلمات قرآن پرداخته است و برای هر کلمه، آیه و سوره‌ای از کتاب خدا تفسیر و توضیح علمی ارائه داده است که اینک و با گذشت زمان کشفیات قرآنی بازرگان بیش از همیشه نمایان می‌شود.»

  پروین بختیارنژاد نیز در مقاله‌ای با عنوان «ارمغان زندان برازجان، کتابی که قرآن را تحلیل می‌کند» می‌گوید: «در سال 1344 به دنبال یک اعتراض و اعتصاب یک هفته‌ای در زندان به خاطر دفاع از محکومان دادگاه ترور منصور، مهندس بازرگان به همراه تنی چند از هم بندی‌هایش به رغم رسیدن به خواسته‌های خود، به زندان برازجان که یکی از بدترین زندان‌ها و بد آب و هواترین آنها بود، تبعید شدند. جلسه تفسیر قرآن که در زندان قصر توسط آیت‌الله طالقانی گفته می‌شد، توسط مهندس مهدی بازرگان در زندان برازجان ادامه یافت و این جلسات سرآغاز کتاب سیر تحول قرآن می‌شود. بازرگان، دانش‌آموخته مهندسی ترمودینامیک، در زندان برازجان با داشتن تنها و تنها یک جلد قرآن ترجمه شده، اقدام به کاری می‌کند که تا قبل از آن در ایران سابقه نداشت. او هنگام مطالعه و تفسیر قرآن به ابتکاری عجیب می‌رسد و برآن می‌شود که راجع به نسبت بین طول متوسط آیات و تعداد کلمات آن با سال نزول آن از علم آمار کمک بگیرد.»

محمود فاضلی



نام پست الكترونيك نظر شما کد امنیتی