هفته گذشته بخش نخست این مقاله تقدیمتان شد. اینک بخش دوم را پیش روی دارید:

تجلیِ پیوندِ تاریخ طبقة کارگر و فعالیت‌‌های سیاسی با مصاحبه‌‌های شفاهی را می‌شد در مجموعه‌‌های تأثیرگذار و محبوبی مانند «دوران مشقت» نوشتة استادز ترکل یا «مردم کوچه و بازار» نوشتة آلیس لیند،(2)  در پروژه‌های اجتماعی بازیابانه-که گاهی با وجود تعطیلی مراکز شغلی اجرا می‌شدند- و همچنین در تکاپوی فعالانی که گردآوری تاریخ شفاهی را به اهداف تغییر اجتماعی گره می‌زدند، مشاهده کرد.(3) پروژه‌های تاریخ شفاهی در آمریکا با حرکت‌های حقوق مدنی تلاقی می‌کرد،(4)  در حالی که جوانانِ فعال در گروه‌های اجتماعیِ متکی به بودجة دولتی در کانادا اقاریر و اظهارات شفاهیِ بومیان کشورشان را در قالب یکی از اجزاء پروژة بسیج سیاسی «اولین ملت» گردآوری می‌کردند.(5) فارغ‌التحصیلانی که تاریخ اقشار ضعیف جامعه را می‌نوشتند با کارگران زمان جنگ مصاحبه می‌کردند و مصاحبه‌های‌شان را منتشر می‌ساختند. به اعتقاد این جوانان، دیدگاه‌های اقشار ضعیف جامعه در پشت لایة قطور و نفوذناپذیر داستان‌های حماسی جنگ که بیشتر به جبهه‌ها معطوف بود تا پشت جبهه، خاموش شده یا به حاشیه رفته بودند.(6) مجموعة دوم به سراغ نظریه‌های ریموند ویلیامز(7)  دربارة سنت شفاهی، گویش و فرهنگ زبان رفته و از آنها برای پیشبرد و توجیه پروژة خود کمک می‌گرفتند. در بسیاری از این فعالیت‌ها تاریخ شفاهی را منبع جایگزینی می‌دیدند که می‌توانست روایت «اصیلی» از تجربیات مردمی را برملا سازد، با این وجود پژوهشگران نیز بحث‌هایی مانند «مشارکت فعال مصاحبه‌گر در مصاحبه، ناهماهنگی بین منابع مکتوب و شفاهی، و چگونگی نمایان شدن ابعاد پنهان تاریخ فرهنگی و اجتماعی در زبان گفتاری» توسط اقاریر شفاهی را مطرح می‌کردند.(8) به عبارت دیگر، این گونه نبود که بازیابی را فرایند ناب، ساده و بی‌واسطه‌ای تصور کنند. با این وصف، فعالیت‌های تاریخ شفاهی که به جنبش‌های اجتماعی متصل بودند ممکن بود نامتمرکزتر، ناهماهنگ و وابسته به بودجه‌های ناچیز و متزلزل باشند؛ هر چند بعضی‌ها مواد و مصالح مصاحبه را به آرشیوها اهدا می‌کردند، اما صیانت از دستاورد ملموس این نوع فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی، خصوصاً پیش از الزامات جدید حوزة آکادمیک به ارائة طرح (پروپوزال) پژوهش، رضایت‌نامه، و نظارت هیئت‌های ارزیابی اخلاق بر پروژه، به مراتب دشوارتر بود.(9)
تغییراتی که در بافت و زمینة سیاسی و اجتماعی تحقیقات علمی به وقوع پیوست خطوط تاریخ شفاهی طبقة کارگر را نیز شکل داد. حضور جنبش چپ و حرکت‌های زنان-و ارتباط این دو- در دهه 1970 موجب پدیدآمدن فضای سیاسی‌ای شد که مورخان فمینیستِ رویدادهای کارگری در ذیل آن برای درک علل و اسباب سیاسی مقاومت زنان و جنسیتی شدن شکل‌گیری طبقات اجتماعی به تاریخ شفاهی روی آوردند.(10) مورخان تاریخ زنان و کارگران که به تاریخ شفاهی متوسل شده بودند به رونمایی از «تاریخ مکتوم»ی(11) علاقمند شدند که حوادث زندگی «روزمره» و «رویدادهای شخصی» مردم را در دل خود جای داده بود.(12) نتیجة چنین علاقه‌ای دست به قلم شدن آنها و خلق نوشتارهایی شد که به مشاغل با دستمزد و بدون دستمزد زنان می‌پرداخت؛ خصوصاً مشاغل بدون دستمزد که هم در نوشتارهای تاریخی و هم در مقیاس‌های علوم اقتصادی و اجتماعی در زمینة سنجش و ارزیابی کار در دوران معاصر به شدت از آنها غفلت شده بود. انتقاد فمینیست‌ها از سلطة اندیشه‌های مُذکرانه بر محیط‌ها و محافل علمی و پژوهشی، همراه با تأکید تاریخِ اجتماعی نوپا بر فرهنگ، جامعه و زندگی قشر کارگر نهایتاً تحلیل‌های جنسیتی را برای مورخان رویدادهای کارگری به موضوعی روشن و محوری تبدیل نمود. دانشمندان علوم اجتماعی نیز به وادی پروژه‌های مصاحبه‌ای در آن دوران قدم گذاشتند و تاریخ شفاهی را همچون ابزاری برای درک کار خانگی(13) زنان، زندگی خانوادگی آنها و تصور ذهنی آنان از زندگی روزمره به خدمت خود درآوردند.(14) بررسی عمیق و دقیقِ ساز و کار روابط قدرت و چانه‌زنی، انطباق زنان با قدرت و مقاومت در برابر آن از مواردی بود که مورخان را مجذوب خود ساخت به طوری که غالباً از باور به ماهیت توانمندساز بالقوة‌ تاریخ شفاهی انگیزه می‌گرفتند. برای آنان روشن بود که تاریخ شفاهی قادر است با تصویری که نخبگان از رویدادهای گذشته به دیگران قالب می‌کردند، درافتد و مصاحبه‌شوندگان نیز به کمک آن قادر به یادآوری گذشته و بازتفسیر آن می‌شوند؛ لذا دو جنبة مذکور از نظر مورخان، جنبه‌هایی توانمندساز تلقی می‌شدند. بعضی از مکتوبات عَمداً و عُمدتاً با لحن ژورنالیستی و قابل فهم برای مردم نوشته می‌شدند، در حالی که سایر ساکنان میدان تخصصیِ تاریخ شفاهی با مناظرات مفهومی و نظری علمی در بستر رشته‌ای و میان‌رشته‌ای در این وادی سیر و سلوک می‌کردند.(15) با عنایت به اینکه مورخان شفاهی از نظریه‌ها و اندیشه‌های ادبیات، زبان‌شناسی، روان‌شناسی و مردم‌شناسی در تحقیقات و مطالعات‌شان بهره می‌گرفتند، لذا این عرصه در کلیت خود به شکل یک پروژة چندرشته‌ای رشد و نمو کرده است.
افزایش توجه به حیطه‌های کاملاً جدیدِ تاریخ شفاهی، به پیشرفت رویة عملی تاریخ شفاهی یاری رساند که متقابلاً افق دید مورخان تاریخ کارگری را از تمرکز صِرف بر محل کار آنها بالاتر برده و به جامعة آنها گسترش داد. مثلاً تاریخ زنان و مردان همجنس‌باز برای مورخانی که به مطالعة فصل مشترک گرایش‌های جنسی و طبقة اجتماعی اشتغال دارند، چشم‌اندازهای تازه‌ای را برای تحلیل و تفسیر این رویدادها گشود،(16) و از این سو نیز مورخانِ علاقمند به مطالعة دوران کودکی، به سراغ تاریخ شفاهی رفتند و آن را همچون ابزاری برای بازسازی زندگی ساکت‌ترین و ساکت‌نگه‌داشته‌شده‌ترین قشر اجتماع یعنی پسران و دختران کار به خدمت گرفتند. مثلاً، سر و کله زدن «نیل ساترلند» با بزرگسالانی که خاطرات دوران کودکی‌شان را به یاد می‌آوردند بر این مبنا بود که تاریخ شفاهی می‌تواند موانع بین طبقات اجتماع را از میان بردارد؛ موانعی که منجر به ضبط و ثبت تاریخ اقلیت قدرتمندی شده بود و اجازه نمی‌داد به اکثریت توجه شود. وی با الهام از این هدف اصلاحگرانه، درصدد پاسخ دادن به دو پرسش اساسی بود:1-اینکه زندگی انسان‌ها در دوران بزرگسالی چگونه بر خاطرات دوران کودکی‌شان مؤثر واقع شده و آنها را شکل می‌دهد؛ و 2-چگونه خاطرات را حول «چارچوب‌های کلی، قصه‌ها و ساختارهای» خاص مرتب می‌کنند.(17)
افزایش استقبال از تاریخ شفاهی به عنوان یکی از شیوه‌های استفسار علمی باعث نشد تا «تعهد» به این رشته یا «مشغولیت» علاقمندانش به آن کاهش یابد،(18)  هر چند رسوخ در نهادها و حمایت مالی آنها از این پدیده با توجه به شرایط هر کشوری تفاوت قابل ملاحظه‌ای داشت. کشورهای برخوردار از جوامع علمی و دانشگاهی، نهادهای تاریخ همگانی، و تشکل‌های کارگری که مسبوق به پیشینه‌ای قدرتمند بودند غالباً می‌توانستند بودجه و هزینة مجموعه‌های تاریخ شفاهی کارگران را تأمین نموده و دستاوردهای آن را در آرشیوهای خود جای دهند. مثلاً، گروه‌های آموزشی و صنفی محلی در انگلستان اقدام به سازماندهی خود برای گردآوری تاریخ کارگران کردند. از آن سو، بحث و مناظرات داغی در فرانسه دربارة «خاطرات کارگران»(19)  به راه افتاد و حتی یک گروه رادیکال نیز از «دانشگاهی شدن»(20) تاریخ شفاهی و تنزل جایگاهش در حد «یک آچار فرهنگی»(21) به جای تبدیل شدن به ابزار بسیج سیاسی توده‌ها انتقاد می‌کرد.(22) به تدریج نحوة تبیین تحقیقات علمی مورخان الزاماً به بافت و زمینة سیاسی و ملی نیز توجه نشان می‌داد: مورخان آمریکایی و کانادایی عموماً از تعبیر «خاطرات طبقات اجتماعی»(23)  که در فرانسه رایج بود،  استفاده نمی‌کردند. زبان طبقات اجتماعی در ادبیات سیاسی فرانسه ریشه‌های عمیقی دوانده بود.(24) با این همه، کاری که آمریکائیان در این حوزه انجام می‌دادند تا مدت‌ها پروژه‌ای «سیاسی» تلقی می‌شد که با هدف بازیابی به اجرای درمی‌آید؛ یعنی قصد داشت تاریخ را مردمی کند،(25)  ساکت‌ماندگان و حذف‌شدگان آن را به میدان بیاورد، و تعاریف رایج دربارة اهمیت تاریخی را به نقد بکشد. این حرکت‌ها که نوعی «جبران»(26) تاریخی محسوب می‌شدند غالباً مصداق همان مفهومی بودند که جیمز گرین از آن به «تاریخ جنبش‌ها»(27) یاد می‌کند؛ یعنی اشتغال جدی محافل علمی و فعالان سیاسی و اجتماعی به مطالعة اعتراضات اجتماعی به قصد تحقق اهداف اخلاقی، سیاسی و فکری.(28)
آیا پروژة مذکور در نگاه نسل نوظهور مورخان شفاهی صرفاً به عنوان بازیابی، واج‌نگاری و «تکریم بی‌چون و چرا» دیده می‌شد؟(29)  گمان نمی‌کنم که بتوانم تاریخ شفاهی کارگران را به برهه‌های بازیابی تکریمی و بعدها نیز برهه‌های تحقیق عمیق برای شناخت معنا و ذهنیت تجزیه کنم. پروژة بهبود و اصلاح بعد از دهة 1990 اتفاق نیفتاد، و بذر مطالعة خاطرات و ذهنیات نیز در دهة 1970 به بار نشسته بود. مثلاً مایکل فریش و رونالد گریل در دهه 1970 مشغول نگارش مقاله و کتاب دربارة ضرورت تمرکز مباحث بر چگونگی و چرایی خلق خاطرات و ماهیت و هویت آفرینندگان آن بودند.(30) با این وجود، می‌توان رد و نشان تمرکز دوباره بر ذهنیت، هویت، روایتمندی(31)  و خاطره را تا سال 1990 به طور اعم در تاریخ اجتماعی پیدا کرد که تبلور خاصش در تاریخ شفاهی کارگران بود. تا دهة 1990 و در هزارة جدید، اولویت‌ها و مناظرات در تاریخ شفاهی به سمت دیگری هدایت شدند، مسیری که در کلام دو محقق به عنوان حرکت از «واقع‌گرایی به روایتمندی» توصیف شد؛ هر چند زبان دو قطبی آنها در این توصیف ضرورتی نداشت.(32) ما خودمان فرایند مصاحبه‌های‌مان را جدی‌تر و عمیق‌تر مورد نقد و تجزیه و تحلیل قرار دادیم؛ تغییر موضع سخن از سوم شخص به اول شخص، هدایت بحث از فقدان حضور مورخ در مصاحبه به سمت بحث دربارة حضور عملی او در این رویداد، عبور از دغدغة عینیت و تمرکز بیشتر بر ذهنیت، تأکید بر «رویدادها» و فهم «معنای» آنها از نگاه کارگران در واقع موارد درشت و قابل ملاحظه‌ای بودند که به خوبی به چشم می‌آمدند. از آلِساندرو پورتلی الگو گرفتیم و به سراغ منابع شفاهی رفتیم تا از کردار گذشتة مردم، چیزهایی که قصد انجام‌شان را داشتند، تصورشان از کردارشان، و فهم امروزشان از کردارهای گذشته‌شان» آگاه شویم. به اعتقاد او:«ذهنیت» نیز همچون «واقعیت‌ها»ی مشهود در ذیل وظایف تاریخ تعریف می‌شود.»(33) دامنة بحث و مناظره دربارة مفهوم «مرجعیت مشترک»(34)  در کلام مایکل فریش، رابطة مورخان شفاهی و جوامعی که با آنها همکاری می‌کردند، تکالیف ما در قبال  مصاحبه‌شوندگان‌مان، و آن دسته از پارادایم‌های مفهومی که بر زبان، گفتمان، و روایتمندی تأکید می‌کنند، گسترش یافت. «خاطرات فردی» کنار رفت و به جایش «خاطره» در کانون توجه نشست، زیرا رابطة بین خاطره و تاریخ شفاهی که برای بعضی‌ها روشن و بحث‌برانگیز بود و برای خیلی‌ها پیچیده و تو در تو در این اتفاق جدید مورد بررسی و تدقیق قرار می‌گرفت.(35)

ادامه دارد...

1 -Joan Sangster, Trent University-“Oral History and Working Class History: A Rewarding Alliance.” Oral History Forum d’histoire orale 33 (2013) “Working Lives: Special Issue on Oral History and Working Class History”
2 -Alice Lynd’s Rank and File
3 -Studs Terkel. Hard Times: an oral history of the Depression (New York: Pantheon Books, 1970); Alice Lynd, Rank and file: personal histories of working-class organizers (Boston: Beacon Press, 1973). For an early community study, Janet McCalman, Struggletown: Public and Private Life in Richmond, 1900-1965 (Carlton: Melbourne University Press, 1984).
4 -دانشگاه هاوارد از سال 1967 تا 1973 پروژه‌ای در زمینة مستندسازی جنبش حقوق مدنی را اجرا نمود. Rebecca Sharpless, “The History of Oral History,” in Thomas Charlton, Lois Myers, Rebecca Sharpless, eds., The History of Oral History: Foundations and Methodologies (Lanham, MD: AltaMira Press, 2007), 18.
5 -Kelly Pineault, “Shifting the Balance: Indigenous and non-Indigenous Activism in the Company of Young Canadians, 1957-73”, MA Thesis, Trent University, 2011.
6 -Daphne Read and Russell Hann, eds., The Great War and Canadian Society: An Oral History (Toronto: New Hogtown Press, 1978), 7.
7 -Raymond Williams
8 -Russell Hann, “Introduction,” The Great War and Canadian Society, 10, 24, 30.
9 -There were exceptions: see Sara Diamond, Chambermaids and Whistlepunks: An Oral History of Women in B.C. Labour, 1930-55 (Vancouver: Press Gang, 1983). This collection of interviews was later put in the Simon Fraser University Archives. در حال حاضر نقش هیئت‌های اخلاق در هر کشوری متفاوت است، اما مورخان در عضی موارد طرح درخواست «اغماض» تأثیر نامطلوبی بر تاریخ شفاهی می‌گذارد.   For the American case, see Linda Shopes, “Legal and Ethical Issues in Oral History,” in Thomas Charlton, Lois Myers and Rebecca Sharpless, eds., The History of Oral History (Lanham, MD: AltaMira Press, 2007), 139.
10 -Gail Cuthbert Brandt, “Weaving it Together: Life Cycle and the Industrial Experience of Female Cotton Workers in Quebec, 1910-1950,” Labour/Le Travail 7 (1981): 113-26; Joan Sangster ‘ “Women of the New Era: Women in the Early CCF” and Georgian Taylor, “The Women…Shall Help to Lead the Way: Saskatchewan CCF-NDP Women Candidates in Provincial and Federal Elections, 1934-65,” in W. Brennan, ed., Building the Cooperative Commonwealth: Essays on the Democratic Socialist Tradition in Canada (Regina: University of Regina, 1985): 69-97 and 141-160; Elizabeth Roberts, A Woman’s Place: An Oral History of Working-Class Women, 1890-1940 (London: Basil Blackwell, 1984); Vicki Ruiz, Cannery Women, Cannery Lives: Mexican Women, Unionization, and the California Food Processing Industry, 1930-50 (Albuquerque: University of New Mexico Press, 1987).
11 -hidden history
12 -Sherna Berger Gluck, “From First Generation Oral Historians to Fourth and Beyond,” Oral History Review, 26/2 (Summer 1999), 3.
13 -domestic labour
14 -Meg Luxton, More Than a Labour of Love: Three Generations of Work in the Home (Toronto: Women’s Educational Press, 1980); Lillian Rubin, Worlds of Pain: Life in the Working Class Family (New York: Basic Books, 1976). These include reflection on method: Anne Oakley, “Interviewing Women: A contradiction in terms,” in Dorothy Roberts, ed., Doing Feminist Research (London: Routledge, Kegan and Paul, 1981), 30-61.
15 -با وجودی که برآیند تاریخ شفاهیِ ژورنالیستی گاهی‌اوقات با نقد و انتقادات مورخان حرفه‌ای روبه‌رو می‌شد، اما بحث‌های مفید و ثمربخشی بین دو گروه نیز درمی‌گرفت. اِستیون های (Steven High) در مورد وضعیت کانادا می‌گوید: تاریخ شفاهی تا مدت‌های حکم غریبه را داشت زیرا مورخان حرفه‌ای خصومت شدیدی به آن نشان می‌دادند و «با خشم و استهزاء» به تاریخ شفاهی مردم‌پسند واکنش نشان داده و آن را «تاریخ واقعی» نمی‌دانستند. البته ضدیت با شیوة تاریخ شفاهی در بیان ایشان اغراق شده است. Steven High, “Sharing Authority in the Writing of Canadian History: The Case of Oral History,” in Contesting Clio’s Craft: New Directions and Debates in Canadian History (London: Institute for the Study of the Americas, 2009), 23.                                 
16 -Elizabeth Kennedy and Madeline Davis, Boots of Leather, Slippers of Gold: The History of a Lesbian Community (New York: Routledge, 1993).
17 -Neil Sutherland, “When You Listen to the Winds of Childhood, How Much Can You Believe?” in Joy Parr and Nancy Janovicek, eds., Histories of Canadian Children and Youth (Toronto: Oxford University Press, 2003). See also Neil Sutherland, “Everyone seemed happy in those days: The culture of Childhood in Vancouver between the 1930s and 1960s,” The History of Education Review, 15 (1986): 37-51.
18 -Renate Rosaldo, “Celebrating Thompson’s Heroes: Social Analysis in History and Anthropology,” in Harvey Kaye and Keith McClelland, eds., E. P. Thompson: Critical Perspectives (Philadelphia: Temple, 1990), 103-25.
19 -la memoire ouvriere
20 -academization
21 -cultural gadget
22 -Mairanne Debouzy, “In search of working-class memory: Some questions and a tentative assessment,” History and Anthropology 2 (1986): 276. 265.
23 -class memories
24 -Ibid, 275.
25 -democratization
26 -reparation
27-movement history
28 -Jim Green, Taking History to Heart, 2.
29 -Gluck, “From First Generation,” 5.
30 -For example, Ronald Grele, Envelopes of Sound: The Art of Oral History (Chicago: Precedent Publishing, 1975); Michael Frisch, “Oral History and Hard Times: a review essay,” Oral History Review, 7/1 (1979): 70-79.
31 -narrativity
32 -George Rosenwald and Richard Ochberg, “Introduction: Life Stories, Cultural Politics, and Self-Understanding,” in Rosenwald and Ochberg, eds., Storied Lives: The Cultural Politics of Self-Understanding (New Haven: Yale University Press, 1992), 2.
33 -Alessandro Portelli, “What Makes Oral History Different?” in The Death of Luigi Trastulli and Other Stories (Albany: State University of New York, 1991), 50.
34 -The following are only a few examples: Valerie Yow, “Do I like Them Too Much?’ Effects of the Oral History Interview on the Interviewer and Vice-Versa,” Oral History Review, 42/1 (Summer 1997): 55-79; Linda Shopes, “Oral History and the Study of Communities: Problems, Paradoxes, and Possibilities,” The Journal of American History, Sept. 2002: 588-98; Alistair Thompson, “Sharing Authority: Oral History and the Collaborative Process,” Oral History Review, 30/1 (2003): 23-26; Two good respective views are Sherna Berger Gluck, “From First Generation,” and Alistair Thompson, “Four Paradigm Transformations in Oral History,” Oral History Review, 34/1 (2000): 49-70.
35 -Kerwin Lee Klein, “On the Emergence of Memory in Historical Discourse,” Representations, 69 (Winter 2000): 127-50.

مترجم: علی فتحعلی آشتیانی



نام پست الكترونيك نظر شما کد امنیتی