یکی از مباحثی که در زمینه تاریخ شفاهی همواره مطرح میگردد قابلیت ارتباطگیری آن با حوزههای مختلف کاری است. در نشستی که در مرکز اسناد آستان قدس درباره مطبوعات محلی در خراسان در اردیبهشت 93 برگزار شد و تعدادی از روزنامهنگاران و دستاندرکاران مطبوعات در آن حضور داشتند، اهمیت ارتباط بین تاریخ شفاهی و روزنامهنگاری در مباحث مطرح شده بیشتر مشخص گردید. در این نشست مسائلی از سوی دستاندرکاران مختلف مطبوعات به عنوان تجربه و دغدغه مطرح شدکه در مواردی میتواند مورد توجه تاریخ شفاهیکاران قرار گیرد. با وجودتعداد زیاد مطبوعات ملی و محلی و افراد مرتبط با آن در کشورو نیز علاقمندان به تاریخ شفاهی ظرفیت خوبی برای زمینههای همکاری علیرغم اختلافات بین آنها در روش و هدف مشاهده میشود. مهمترین زمینههای اشتراک تاریخ شفاهی با روزنامه نگاری عبارتند از:
- اشتراک در استفاده از تجهیزات مانند ضبط صوت، دوربین و عکس
- استفاده از مصاحبه به عنوان ابزار اصلی جمعآوری اطلاعات
- اهمین نقش مصاحبهکننده و خبرنگار در جمعآوری اطلاعات
- مستند بودن مراحل مصاحبه در تاریخ شفاهی و روزنامه نگاری
- توجه به تاریخ نزدیک متمایل به زمان حال
- توجه به مسائل اجتماعی
- توجه به موضوعات مهجور و دورافتاده که کمتر دیده میشوند
- ارتباط نزدیک با جامعه اطلاعاتی
- قابلیت انتقال مفاهیم و موضوعات در قالب تصاویر و متن
- تولید اطلاعات با ارزش جهت استفادهکنندگان
- قابلیت تاثیرگذاری در ارائه متفاوت ا ز موضوعات عادی در جامعه
- مستندسازیهای میدانی و توجه به بافت قدیم شهری
- برجستهسازی هویت تاریخی و محلی
- توجه به لایههای زیرین اجتماع
- توجه به زشتیها و برجستهسازی مسائلی که کمتر به آن توجه میگردد
در کنار این اشتراکات اختلافاتی نیز بین تاریخ شفاهی و روزنامهنگاری وجود دارد که مهترین آن عبارتند از:
- هدف از انجام مصاحبه در تاریخ شفاهی با روزنامهنگاری متفاوت است.
- دادههای حاصل از جمعآوری اطلاعات در روزنامهنگاری به قصد استفاده روز بوده در حالی که در تاریخ شفاهی بیشتر با نگاهی به آینده صورت میگیرد.
- روزنامهنگاری بیشتر به دنبال اثبات موضوع است در حالی که در تاریخ شفاهی به دنبال جمعآوری اطلاعات تاریخی است.
- تأکید روزنامهنگاری بر مونولوگ و تاریخ شفاهی بر دیالوگ.
- عدم توجیه هدف در سوءاستفاده از مصاحبهشونده و اطلاعات او در تاریخ شفاهی در حالی که گاهی در مطبوعات این اتفاق میافتد.
- تأکید بر آرشیو در تاریخ شفاهی و استفاده فوری در روزنامهنگاری.
- هدفگذاری تجاری در روزنامهنگاری و علمی پژوهشی در تاریخ شفاهی.
- تاثیرگذاری زمان حال بر دادههای روزنامهنگاری و سانسور در حالی که در تاریخ شفاهی کمتر تاثیر دارد.
واقعیت این است که در اختلافات و اشتراکات بین تاریخ شفاهی و روزنامهنگاری، سیاستگذاریها، وضعیت فرهنگی و نیازهای اطلاعاتی در کشورهای مختلف تأثیر دارد. در ایران بین تاریخ شفاهی و روزنامهنگاری رابطه محکمی میتواند ایجاد شود. جدا از مطالب سیاسی که گاهی تحت تأثیر شرایط روز و جناح بندیهای سیاسی قرار میگیرد در موضوعات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی زمینههای مشترک زیادی بین این دو حوزه وجود دارد. در عین حال که روزنامه نگاری میتواند از دادههای تاریخ شفاهی در گزارشهای خود استفاده نماید، تاریخ شفاهی نیز میتواند از مطالب روز روزنامهها موضوعاتی را استخراج نماید که ارزش بررسی بیشتر داشته باشد. روزنامهنگاران میتوانند به عنوان دماسنج جامعه موضوعات زیادی را جهت مصاحبه به شفاهیکاران منتقل نمایند و حتی با آموزش آنها به صورت مجزا به عنوان تاریخ شفاهی کار از آنها استفاده نمود. توجه روزنامهها به آرشیو مطالب و پرهیز از نگاه روزمره صرف به مطالب میتواند زمینههای نگهداری اطلاعات باارزشی را برای آینده فراهم نماید. خصوصاً روزنامهنگاران در مواردی به اطلاعاتی دسترسی پیدا میکنند که حتی تاریخ شفاهیکاران در حالت عادی به آن دسترسی ندارند فارغ از همه اختلافات فراهمسازی ارتباط بین این دو حوزه در قالب نشستهای مشترک میتوانند تعاملات زیادی در زمینههای مستندسازی، مصاحبه، اطلاع رسانی در جامعه و در نهایت ساختن جامعه آگاه، حساس و هوشیار نسبت به مسائل اجتماعی و تاریخی داشته باشند.
دکتر ابوالفضل حسن آبادی
