آیتالله بروجردی(ره): از مرجعیت تا ریاست حوزة علمیة قم
سیدحسین در ماه صفر 1292 هـ. ق در بروجرد به دنیا آمد. از لحاظ نسب به خاندان معروف طباطبایی تعلق داشت که نسب این خاندان به امام حسن (ع) میرسد. حسین از هفت سالگی به تحصیل علوم دینی پرداخت. او بعد از کسب مقدمات علوم دینی در بروجرد عازم اصفهان شد. حوزة علمیة آن شهر در آن دوران جایگاه نخست علمی را در کشور داشت. سیدحسین از محضر علمای برجستة آن حوزه سیدمحمدباقر درچهای، ابوالمعالی کلباسی، ملامحمد کاشی و جهانگیرخان قشقایی بهره جست. سپس بعد از نه سال اقامت در اصفهان عازم حوزة بنام جهان تشیع یعنی نجف اشرف شد. او در این شهر مورد توجه ویژة آخوند خراسانی مرجع وقت شیعیان و ریاست حوزة نجف قرار گرفت. همزمان ضمن بهره گرفتن از محضر اساتید برجسته چون شیخالشریعه اصفهانی و سیدمحمدکاظم یزدی به تدریس پرداخت. او بعد از هشت سال تحصیل در نجف به بروجرد مراجعت کرد که البته اجازهنامة اجتهادی آخوند خراسانی را به همراه داشت.[1] در این اجازهنامه آخوند برای شاگردش القابی به کار برده بود که بر اعلمیت ایشان صحه میگذاشت.[2]
به هر حال آیتالله بروجردی بعد از بازگشت به زادگاه خویش ادارة حوزه و امورات دینی اهالی را به عهده گرفت و مدت سی و سه سال به تربیت شاگردان در این شهر همت گماشت. در طول همین سالها مسافرتهای متعددی نیز به مشهد، قم و مکه برای ادای فریضة حج انجام داد. در سفر اخیر بعد از دیدار با استادان خود چون اصفهانی و نایینی عازم ایران شد که در مرز قصر شیرین از سوی یگان مرزی دستگیر و به تهران منتقل گردید. اما مدت کوتاهی بعد به توصیة شخص رضاشاه آزاد و بعد از چند ماه اقامت در مشهد مجدداً در سال 1307 ش. عازم بروجرد شد.
از همین سالها به تدریج مرجعیت وی بر سر زبانها افتاد. صرف نظر از شرایط احراز مرجعیت، رحلت دو تن از مراجع تقلید غرب کشور آیتالله شیخ محمدرضا دزفولی در سال 1312 ش. و شیخ حسین نجفی بروجردی در سال 1313 ش. باعث شد که مرجعیت دینی آن منطقه به عهدة ایشان قرار گیرد. البته مرجعیت تامة شیعیان در این دوران در اختیار آیتالله سیدابوالحسن اصفهانی ریاست حوزة علمیة نجف قرار داشت.
در این سالها به تدریج شهرت و آوازة آیتالله بروجردی گسترش یافت به گونهای که برخی از بزرگان حوزة علمیة قم برای دیدار و بهرة علمی از ایشان به بروجرد عزیمت نمودند تا اینکه در سال 1315 ش. با رحلت آیتالله شیخ عبدالکریم حائری ـ مؤسس حوزة علمیة قم ـ جمعی از بزرگان حوزه جلسهای تشکیل داده و در صدد دعوت رسمی از ایشان برای اقامت در قم و تصدی ریاست حوزة قم برآمدند که بنا بر موقعیت زمانی یعنی اوج اقتدار و سلطة رضاشاه بر نهادهای مذهبی مورد اجابت آیتالله قرار نگرفت.[3]
از خاطرات پراکنده چنین برمیآید که این دعوت طی قریب یک دهه چندین بار تکرار شده است، ولی هر بار بنا بر ملاحظات سیاسی و به خصوص ارادت شدید اهالی و عشایر لر منطقه به ایشان این درخواستها بینتیجه مانده است. دکتر مهدی حائری یزدی فرزند مؤسس حوزة قم در خاطراتش به یکی از مأموریتهایش از جانب علمای قم برای دعوت آیتاله بروجردی اشاره کرده که مورد اجابت قرار نگرفته است.[4]
به هر حال ادارة حوزة قم بعد از رحلت شیخ عبدالکریم به عهدة سه تن از عالمان برجسته معروف به مراجع ثلاث؛ آیات صدرالدین صدر، محمدتقی خوانساری و سیدمحمد حجت قرار گرفت. پر واضح است که صرف نظر از فشارهای حکومتی اواخر دورة رضاشاه، پراکندگی ادارة امور حوزه در این دوره جایگاه مرجعیت و حوزة قم را تحتالشعاع قرار داد. لذا تکاپوهای علمای دلسوزی چون آیتالله خمینی مدرس وقت حوزه برای حل این معضل هرگز متوقف نشد. تا اینکه آیتالله بروجردی دچار بیماری سختی شد که امکان معالجة آن فقط در تهران میسر بود. علمای مذکور از این فرصت بهره جسته و برای اقامت آیتالله در قم به فعالیت پرداختند. آنان به ملاقات آیتالله در بیمارستان فیروزآبادی شتافتند.[5] بنا بر قولی از سیداحمد خمینی امام در چنین ایامی گاه تا پنجاه نامه برای علمای شهرستانها مینوشت که آنان را ترغیب به درخواست از بروجردی برای اقامت در قم نمایند.[6] بالاخره این تکاپوها به نتیجه رسید و ایشان در اواخر سال 1323 طی استقبال باشکوهی وارد قم شد و یکی دو سال بعد با رحلت آیات عظام سیدابوالحسن اصفهانی و حاج آقا حسین قمی عملاً مرجعیت شیعیان را نیز به عهده گرفت.
منابع و مآخذ
1. محمدحسین منظورالاجداد، مرجعیت در عرصة اجتماع و سیاست (اسناد وگزارشهایی از آیات عظام نایینی، اصفهانی، قمی، حائری و بروجردی 1292ـ1329 ش.)، تهران، شیرازه، 1379، صص 404ـ403.
2. مجتبی احمدی و دیگران، چشم و چراغ مرجعیت (مصاحبههای ویژة مجلة حوزه با شاگردان آیتالله بروجردی)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، 1379، سخن آیتاله سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی، ص 33.
3. همان، سخن آیتالله سیدجعفر احمدی، ص 85.
4. مهدی حائری یزدی، خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی، به کوشش حبیب لاجوردی، تهران، کتاب نادر، 1380، صص 62ـ61.
5. حسین بدلا، هفتاد سال خاطره از آیتالله سیدحسین بدلا، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1378، صص، 146ـ144.
6. دلیل آفتاب: خاطرات یادگار امام، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1375، ص 60.
رحیم روح بخش
roohbakhsh1965@yahoo.com
