ماهیت تاریخ شفاهی باعث شده تا کارکردها و کاربردهای گوناگونی در حوزههای مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی داشته باشد. یکی از زمینههایی که تا کنون در کشور ما کمتر مورد توجه قرار گرفته نقش تاریخ شفاهی در مستندسازی مدیریت اقتصادی و فرهنگی و انتقال آن از یک نسل به نسل دیگر است. با توجه به نامیده شدن سال جدید به عنوان شکوفائی اقتصادی در بستر فرهنگ پویا با عزم ملی و مدیریت جهادی از سوی رهبر انقلاب به نظر میرسد که از تاریخ شفاهی میتوان به عنوان ابزار کارآمد در زمینه کاربردی کردن و گویاسازی مصادیق این پیام در مولفههای زیر استفاده نمود.
- از مهمترین کارکردهای تاریخ شفاهی جمعآوری و مستندسازی تجربیات مدیریتی در زمینههای مختلف است. امروزه برخی از شرکتهای بزرگ در راستای انتقال تجربه و دانش سازمانی اقدام به انجام طرحهای تاریخ شفاهی و حتی شکلدهی آرشیوهای خصوصی شفاهی نمودهاند.
یکی از نکات بارز در بررسی مدیریتها در چند دهه گذشته وجه منفی آن است که در میان مردم نسبت به برخی از عملکردهای مدیران و نوع نگرش آنها به خدمت داشتهاند. این امر متاسفانه به دلیل دیدگاه سلبیگرایی است که در کشور ما حاکم بوده و همه چیز را معمولاً از دیدگاه سیاه و سفید و نه خاکستری دیده میشود و باعث شده تا نقد غیرمنصفانه حتی به دورههای مدیریت چند سال گذشته تنزل پیدا کند، به نحوی که که برای مردم این سوال پیش میآید که آیا در جمهوری اسلامی طرح موفقی صورت نگرفته است؟ آیا نمونههای موفقی از مدیریت جهادی که نگاه ملی به انجام آن وجودداشته باشد تا به حال انجام نشده است؟ بررسی وضعیت کشور در بیش از سه دهه نشان میدهد که نکات درخشانی از مدیریت صحیح در جمهوری اسلامی وجود دارد که متأسفانه کمتر تاکنون به فکر مستندسازی و فرهنگسازی اقتصادی برای آن بودهایم تا به عنوان یک آورده و دستاورد برای آینده از آن استفاده نمائیم. جنگ تحمیلی نقطه درخشانی در مدیریت جهادی بعد از انقلاب است. تاکنون کمتر به فکر مستند سازی دستاوردهای مدیریتی دوران جنگ به منظور کاربردی کردن آن بوده و سازوکارهای انتقال فرهنگ آن را نیز به درستی مشخص نشده است به نحوی که گاهی نگاه کلیشهای به جنگ باعث شده تا بسیاری از نقاط قوت آن را که به گفته رهبر انقلاب مانند دانشگاه است، دیده نشود.بسیاری از عملکردهای فرماندهان در سطوح مختلف و حتی نیروهای تحت امرشان در صورت مصداقسازی میتواند نمایانگر مدیریت جهادی باشد. علاوه برآن در دورانهای مختلف بعد از جنگ علی رغم وجود سلایق مختلف سیاسی فعالیتهای اقتصادی و فرهنگی زیادی انجام شده که میتواند هرکدام نمونهای از مدیریت اقتصادی در بستر فرهنگی باشد.
- از تاریخ شفاهی میتوان به عنوان ابزار تحلیل در بررسی آن چه که انجام شده بر اساس استانداردهای روز و ایجاد گفتمان و فرهنگ در زمان حال استفاده نمود. بسیاری از کشورها همواره با استفاده از تاریخ شفاهی درتلاشاند تا فضای گفتمانی برخی از دورههای تاریخی که به نظر آنها میتواند الگویی برای ادوار تاریخی دیگر باشد را ثبت و منتقل نمایند و با بازتحلیل فضای گفتمانی آن دوره زمینههای ایجاد نگرشهای جدید را با سعه صدر فراهم نمایند. به رأای گذاشتن تجربیات گذشته در ترازوی قضاوت نسل حال بر اساس مولفه تعریف شده میتواند منابعی غنی را برای آیندگان فراهم نماید.
برآیندی از مطالب گفته شده نشان میدهد که کارکرد جع آوری، نگهداری و اطلاع رسانی و تحلیل در تاریخ شفاهی میتواند در مصداقسازی پیام رهبر انقلاب استفادههای گوناگونی داشته باشد و در این راه باید زمینههای آن نیز فراهم گردد. با آماده شدن فضای فکری کشور میتوان زمینه شکلگیری برخی آرشیوها را در کشور مهیا نمود. ایجاد آرشیو اختصاصی تحت عنوان آرشیو تاریخ شفاهی مدیریت جهادی در جنگ، ایجاد آرشیو تاریخ شفاهی طرحهای موفق اقتصادی درکشور مانند منطقه عسلویه، ایجاد آرشیو تاریخ شفاهی از فعالیتهای موثر اقتصادی در فرهنگ میتواند زمینه استفاده محققان را در حوزههای مختلف فراهم نماید و زیرساخت استفاده تحلیلی و انتقادی از تاریخ شفاهی را ممکن سازد. استفاده از تاریخ شفاهی به منظور بسترسازی فرهنگی برای اقتصاد و زمینهسازی اقتصادی در فرهنگ با استفاده از مدیریت جهادی تلاشی را میطلبد که مراکز درگیر در تاریخ شفاهی باید با تبیین زیرساختها زمینه عملیسازی آن را فراهم نمایند. قطعاً نگاه به شکوفائی اقتصادی و فرهنگی با عزم ملی صرفاً به نوع مصرف و تغییر دیدگاه در زمان حال به طور کامل امکان پذیر نیست و نیازمند ساختارهایی است که باید بر اساس مطالعات تجربیات گذشته تدوین گردد؛ امری که متأسفانه کمتر در کشور ما مورد توجه قرار گرفته است.
همایش تاریخ شفاهی امسال نیز میتواند محمل خوبی برای تبیین نقش تاریخ شفاهی در بسترسازی این موضوع باشد.
ابوالفضل حسنآبادی
