هيئتي از طرف امام(ره)
يکي دو روز پس از اعلام فتواي معروف امام خميني(ره) عليه سلمان رشدي، سفير سودان در عمان از موضع ایشان بسيار تمجيد نمود. پس از آن، هيئتي به رياست آيت‌الله جنتي به آنجا آمد که آقاي تسخيري و دکتر محمدعليهادي نيز همراه آنها بودند. در اين زمان سلطان قابوس در صلاله بود به همين دليل با هواپيماي سلطان قابوس همراه هيئت به صلاله رفتيم.
آقاي جنتي در رابطه با فتواي امام(ره) و جلب پشتيباني و حمايت کشورهاي اسلامي از اين مسئله و توجيه و روشن كردن ذهن آنها نسبت به توطئه‌اي انجام شده از کانال سلمان رشدي عليه اسلام، صحبت كردند.
آقاي تسخيري ترجمه مي‌كرد. مقداري هم من صحبت کردم. سپس آقاي تسخيري رشته‌ي سخن را به دست گرفتند. ايشان در سخنراني يد طولايي دارند. پس از اتمام صحبت‌هاي ايشان سلطان قابوس براي ما سخنراني كرد. او در صحبت‌هايش با زيرکي تمام سعي مي‌کرد که مخالفت خود را با قتل سلمان رشدي و موضع ايران البته طوري که به ايران برنخورد، اعلام نمايد. (1)
وي در آن جلسه به آيت‌الله جنتي گفت: «من كتاب آيات شيطاني را دو مرتبه بسيار با دقت خوانده‌ام. آقاي عرب مي‌داند من در اينجا ماهواره را ممنوع كرده بودم اما دو سه ماه است كه آزاد كرده‌ام چون با ممنوع كردن ماهواره نمي‌توان جلوي تهاجم فرهنگي را گرفت؛ ما بايد از داخل خود را بسازيم. در گذشته اگر مي‌خواستيم از راديو استفاده كنيم يك راديو به اندازه‌ي يك ميز مي‌گذاشتند اما امروز به يك وسيله‌ي كوچك تبديل شده كه بچه مي‌تواند به راحتي و بدون اطلاع خانواده از آن استفاده نمايد.
تلويزيون هم در آينده‌ي نزديك همين‌طور مي‌شود شايد روزي حتي نياز به آنتن نداشته باشد يا بشود به راحتي آن را به شيشه چسباند. براي همين بايد كار فرهنگي بشود.(2) »
در اسفند 1367، براي توسعه‌ي روابط صنعتي، آقاي بهزاد نبوي وزير صنايع جهت حضور صنعتي کشورمان به مسقط آمد و ملاقات‌هايي با سلطان قابوس در حضور وزير تجارت و صنايع عمان انجام داديم. همچنين کميسيون مشترک تجاري و صنعتي جمهوري اسلامي ايران و عمان اولين جلسه‌ي خود را برگزار کرد. در اين نشست، هيئت ايراني با رياست آقاي بهزاد نبوي و آقاي الغزالي وزير تجارت و صنعت عمان در رأس هيئت عماني، در مورد گسترش و تحکيم مناسبات اقتصادي، تجاري و صنعتي بين دو کشور مذاکره كردند. همچنين در مورد ادامه‌ي مذاکرات بر ايجاد کميته‌هاي مختلفي از سوي کميسيون تشکيل شده توافق شد.(3)
براساس اولين يادداشت تفاهم امضا شده بين ايران و عمان، علاوه بر ايجاد شرکت‌هاي مشترک صنعتي و تجاري مبادلات بازرگاني بين دو کشور با تأسيس خطوط هواپيمايي و کشتيراني افزايش يافت. در اين يادداشت تفاهم همکاري، طرفين در زمينه‌ي ايجاد شرکت‌هاي صنعتيـ تجاري، ايجاد خطوط هواپيمايي و کشتيراني جهت حمل و نقل کالاهاي تجاري و صنعتي و مسافرين و همچنين ايجاد نمايشگاه دايمي ايران در عمان و شرکت متقابل در نمايشگاه‌هاي مختلف هر دو کشور قيد شد و انجام مبادلات مرزي بين ايران و عمان نيز يکي ديگر از مفاد يادداشت تفاهم بود. در نمايشگاه صنعتي، معدني و اقتصادي ايران که در روز 23/12/1367 در مسقط افتتاح شد، چهل و پنج شرکت، مؤسسه و کارخانه‌ي ايراني از بخش خصوصي و دولتي کالاهاي توليدي خود را در معرض ديد مردم عمان قرار دادند. همچنين هيئت ايراني از شهرک صنعتي رسيل و واحدهاي توليد آلومينيوم، سيمان و نساجي عمان بازديد کرد. آقاي بهزاد نبوي، پس از ديدار با سلطان قابوس پادشاه، مقامات اين کشور و امضاي يک پروتکل همکاري بين دو کشور و افتتاح نمايشگاه صنايع و توليدات ايران در مسقط به تهران بازگشت.(4)
پيام پادشاه عربستان
چند روز پس از شروع کار من در عمان در آستانه‌ي تشکيل اجلاس مجدد شوراي همکاري خليج‌فارس، وزير نفت عمان به ايران سفر كرد(5) و در ديدار با رئيس‌جمهوري، آقاي خامنه‌اي پس از بررسي وضعيت متزلزل و بحراني حاصل از توطئه‌هاي استکبار جهاني بازار نفت، قرار بر گسترش همکاري‌هاي نفتي دو کشور گذاشتند.(6)
در اجلاس سران شوراي همكاري خليج فارس در عمان سفرا دعوت داشتند.
هنگام قرار گرفتن در صف سفرا و دست دادن با آقايان و رفتن سر ميز شام، فهد پادشاه عربستان نفر اول بود. من كمي مكث كردم كه شش نفر سفير قبل از من، از سران شوراي همكاري جلو بروند و كمي خلوت شود.
سپس جلو رفتم و با فهد سلام و احوالپرسي كردم و به محض معرفي خودم، دستم را در دست خود نگه داشت و از من حال آقاي خامنه‌اي را پرسيد و گفت: «من يك پيام خاص دارم كه شما بايد به‌طور مشخص به ايشان برسانيد.» گفتم: «بفرماييد». گفت: «سلام مرا به ايشان برسانيد.» پس از صرف شام به سفارت برگشتم و طي تماس تلفني جريان فهد را براي آقاي دكتر ولايتي تعريف كردم. دكتر ولايتي گفتند فردا صبح به ايران بيا و خودت موضوع را به آقاي خامنه‌اي بگو. (اين در زماني بود که به‌خاطر كشتار مكه، روابط ايران و عربستان قطع شده و كسي براي حج به عربستان نمي‌رفت). فرداي آن روز من بلافاصله به ايران آمدم و طبق فرمايش دكتر ولايتي نزد آقاي خامنه‌اي رفته و پس از شرح جريان، نظر خود را به‌عنوان سفير عرض كردم که اين يک پيام سياسي است و در واقع آنها مايل به برقراري روابط هستند. آقاي خامنه‌اي با لبخند، تحليل مرا تحسين كرده و گفتند به مجلس برو و اين موضوع را با آقايهاشميرفسنجاني نيز در ميان بگذار. من اين كار را نيز انجام دادم و يك روز در ايران ماندم. اين آقايان پس از مشورت با هم به من خبر دادند كه فوري به مسقط برگردم و به سفير آنها جواب سلام را برسانم و بخواهم که او هم جواب سلام را به فهد برساند. من نيز اين كار را انجام دادم و اين مقدمه‌اي براي گفتگوي هيئت‌ها گرديد و هيأت‌ها به‌طور محرمانه ملاقات‌هايي را شروع كردند.
آقاي يوسف بن علوي نيز مرا خواستند و گفتند جهت حل مشکلات شما آمادگي ميانجي‌گري ميان شما و عربستان را داريم. آقاي فومني مدير كل منطقه‌ي خليج‌فارس در ايران، به همراه آقاي رحيمي رئيس اداره‌ي مربوط به مسقط آمدند و مذاكرات خصوصي انجام شد و قرار شد معاونين خارجه در مسقط با هم ملاقات داشته باشند.
پس از آن، آقاي منصوري معاون اول وزير خارجه‌ي عربستان و از طرف ايران آقاي بشارتي در رأس هيئتي در مسقط با هم ملاقات كردند و با مدير كل منطقه‌ي خليج‌فارس و آقاي رضايي رئيس حج و زيارت و چند نفر كارشناس و مترجم در مسقط در پادگاني به‌طور خصوصي مذاكرات اوليه آغاز شد و قرار شد دو وزيرخارجه با هم ملاقات كنند. پس از مدتي در رأس هيأت دو وزير خارجه‌ي سعودالفصيل از عربستان و آقاي ولايتي از ايران به عمان آمدند.
در جلسه‌اي خصوصي پس از بحث‌هاي اوليه به توافق رسيدند كه همان سال حجاج ما حدود صدهزار نفر به مكه بروند. اما آنها نمي‌خواستند بيشتر از هفتادهزار نفر اجازه دهند که سرانجام با صد هزار نفر توافق شد و در هتل قصر بستان(7) از هتل‌هاي بزرگ و زيباي عمان و منطقه، بيانيه‌ي مسقط صادر و به امضاي دو وزير رسيد. اين كار به‌صورت رسمي انجام شد. از بيبیسي هم خبرنگار آمد که همانجا هم با دكتر ولايتي مصاحبه كردند و قطعي شد كه روابط برقرار شود. بحث‌هاي مفصلي شد و برنامه‌ي بسيار خوبي برگزار شد. آقاي سعود الفصيل هم خيلي خوب برخورد كرد.
مصري‌ها هم به كمك وزارت خارجه‌ي عمان خبر دادند كه مي‌خواهند چند هواپيما براي كمك به زلزله‌زدگان رودبار به ايران بفرستند. من با ايران تماس گرفتم و موضوع را گفتم. قبول كردند و هواپيماها از طريق عمان به ايران آمد و همين باعث برقراري ارتباط با سفارت مصر گرديد و مركز به من اجازه داد كه در جشن ملي سفير مصر شركت كنم.
برنامه‌ي سالانه‌ي سلطان قابوس
سلطان قابوس طي يك برنامه‌ي سالانه هر سال بعد از جشن‌هاي ملي با كاروان بسيار عظيمي وزرا و سفرا و ارتشي‌ها از مسقط حركت و شهر به شهر و قبيله به قبيله به صلاله مي‌رفت. صلاله يك مكان بسيار خوش آب و هوا در ساحل مديترانه و گوشه‌ي شبه‌جزيره‌ي عربستان با طول هزار و عرض سيصد و پنجاه هزار كيلومتر هميشه در صبح‌هاي بهار و تابستان بارندگي دارد.
در سفر سلطان، قبيله‌هاي بزرگ در چادر اسكان مي‌يابند. رؤساي اين قبايل مرد و زن براي ديدار با سلطان مي‌آيند. من به‌طور معمول با هواپيما به صلاله مي‌رفتم. در سفري كه با آقاي فومني داشتم، وقتي به كوه‌هاي سرسبز اين منطقه رسيديم، ايشان به من گفتند: اينجا مثل كوه‌هاي فومنات است. سلطان نيمي از سال را در صلاله بود و هيئت‌هايي كه براي صحبت با سلطان مي‌آمدند، براي ديدن ايشان به صلاله مي‌رفتند.
در سفري كه من مهمان آقاي يوسف بن علوي بودم با آقاي صادقي سفير كويت به صلاله رفتيم و كمي در جنگل‌ها قدم زديم و ديديم در آنجا بقعه‌ي مقدسي، قبر بسيار بزرگ يكي از پيغمبرهاست. با اينكه عماني‌ها اعتناي زيادي به اين مسايل ندارند آنجا را به‌صورت سنتي حفظ كرده‌اند و بيرون زيارتگاه هم جايي بود كه مي‌گفتند قدمگاه است. من تمام وزرايمان را كه به آنجا آمدند براي زيارت بردم.
من هر وقت که مقامات را براي ملاقات با سلطان قابوس به صلاله مي‌بردم، براي زيارت بر سر مزار آن پيغمبر نيز حاضر مي‌شديم.
سلطان قابوس يك باغ بزرگ و زيبا به اسم حديقه‌الجنته يعني باغ بهشت ساخته است. بزرگي باغ به اندازه‌اي بود كه ما بايد با ماشين در آن مي‌گشتيم و پياده دو سه روز وقت مي‌گرفت. در آنجا انواع و اقسام ميوه‌هاي پرورشي مثل موز، نارگيل و خربزه‌ي درختي وجود داشت. كاخ سلطان، لب دريا واقع شده و خود سلطان از مجموعه‌دارهاي بزرگ فرش ايران است. در آن زمان مي‌گفتند چهار هزار تخته فرش دست بافت ايراني دارد كه در و ديوار و زمين را تزيين كرده؛ وزراي ما نيز هر وقت مي‌آمدند فرش هديه مي‌آوردند.
رايزني براي آزادي
يكي از بچه‌هاي ما به‌دليل انفجار در انگليس، زنداني بود و به حداكثر مجازات تنبيه شد. در همين موقع نخست‌وزير انگليس خانم تاچر عوض شد و جان ميجر سركار آمد. در اولين روزهاي كارش سفري به عمان داشت و من از سلطان قابوس خواستم ملاقاتي با او داشته باشم تا راجع با آن زنداني صحبت كنم. آقاي يوسف بن علوي بررسي كردند و گفتند وقت ملاقات امكانش نيست ولي پيغام شما را به ايشان مي‌رسانيم و با اين كار آن جوان آزاد شد.(8)
۱ . حسين روحاني‌صدر، گفتگو با محمدحسين باتمان قليچ
۲ . آيت‌الله جنتي در رأس هيئتي وارد مسقط پايتخت عمان شده و در شهر سلاله با سلطان قابوس ملاقات کرد و پيرامون توطئه‌ي شوم استکبار عليه اسلام با انتشار کتاب آيات شيطاني مذاکره كرد و پيام امام(ره) را در رابطه با کتاب ضاله‌ي آيات شيطاني و ترفند جديد دشمنان اسلام به سرکردگي آمريکا و انگليس در هتک مقدمات اسلام و نيز لزوم موضع‌گيري قاطع از سوي کشورهاي اسلامي در قبال اين توطئه را تسليم پادشاه عمان کرد. سپس سلطان قابوس ضمن تقدير از پيام آقاي خامنه‌اي و سفر آيت‌الله جنتي به کشور عمان که در شرايط حساس فعلي صورت مي‌گيرد، اظهار داشت: در حقيقت بايد بگويم توطئه‌اي عليه اسلام و مسلمين در جريان است و دليل آن، کتاب آيات شيطاني است و بايد جهان اسلام موضع‌گيري واحدي عليه آن داشته باشد. (روزنامه‌ي اطلاعات، 17/12/67 ، ص 3)
۳ . روزنامه‌ي اطلاعات، 25/12/67 ، ص 3
۴ . همان، 27/12/67 ، ص 4
۵ . روزنامه‌ي اطلاعات، 10/8/67
۶. همان، 11/8/67
۷. كه براي كنفرانس سران شوراي همكاري ساخته شده بود و بعد هم قرار شد كه كاخ سلطان قابوس بشود ولي او قبول نكرد و گفت بگذاريد براي تشريفات باشد. (راوي)
۸. امروز هم از استادان محترم دانشگاه است. (راوي)
ادامه دارد...
گفتگو و تنظیم: حسین روحانی صدر
كارشناس ارشد تاريخ ايران دوره اسلامي
