تاریخ انقلاب اسلامی با فراز و فرودهایش، همواره مورد توجه تاریخ نگاران، پژوهشگران و نویسندگان داخلی و خارجی بوده است و با چاپ هر اثری در این موضوع، گوشه ای از زوایا و اتفاقات این نهضت بزرگ مردمی بر مخاطبان روشن می‏شود و در این فرآیند تاریخی و تحقیقی، تلاش‏ها و از جان گذشتگی‏های بزرگمردان و دلیرزنان این مرز و بوم، بر همه آشکار می‏گردد.

در دهه اخیر با همت و پشتکار نهادهای فرهنگی و انقلابی همچون مرکز اسناد انقلاب اسلامی و دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، شاهد تدوین و تولید آثار ارزشمند و با محتوایی در حوزه تاریخ شفاهی و تاریخ پژوهی انقلاب اسلامی بوده‏ایم که این روند در آینده نزدیک باعث رونق جریان ثبت تاریخی، تاریخ شفاهی و تاریخ‏نگاری انقلاب و نیز انتقال و گسترش این مفاهیم به نسل‏های آینده و حتی خارج از کشور خواهد شد.

جواد منصوری از چهره‏های فعال و انقلابی تهرانی است که از همان سال‏های نوجوانی در محافل مذهبی با فعالان سیاسی و جریانات سیاسی آشنا می‏شود و بعد در جوانی از مؤسسین و پایه‏گذاران گروه‏ها و و تشکل‏های خاص مبارزتی می‏شود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نخستین فرمانده سپاه پاسدران انقلاب می‏شود و در سال‏های بعد متصدی امور زیادی در نهادهای انقلابی و به ویژه وزارت امور خارجه و سفیر در کشورهایی چون چین و پاکستان می‏شود. نخستین بار خاطرات ایشان در سال 1371 در دوران سفارتش در اسلام آباد تدوین و به چاپ می‏رسد و در بار دوم در سال 1389 بازنویسی و ویراست جدید و تکمیلی از خاطرات ایشان بر مبنای مصاحبه‏های جدید و روش کاملاً تحقیقی و تاریخی تدوینگر، شروع و در سال 1392 به چاپ می‏رسد.

این کتاب زندگینامه و خاطرات جواد منصوری از زمان کودکی، نوجوانی، جوانی و فعالیتهای سیاسی و انقلابی ایشان تا 22 بهمن ماه 1357 و پیروزی انقلاب است که در 10 فصل تدوین شده است.

31 صفحه‏ی اول کتاب، حاوی پیش گفتار، مقدمه و پیش خاطره (معرفی اجمالی راوی) است. محسن کاظمی با داشتن تجربه‏های بسیار زیاد در تدوین مجموعه‏های انقلاب اسلامی، این اثر را نیز با سبکی همچون خاطرات عزت شاهی ولی با ادبیاتی متفاوت‏تر از آثار گذشته در پژوهش‏های تاریخی به رشته تحریر درآورده که در نوع خود حائز اهمیت بوده و الگویی خوب برای تحقیق‏پژوهان و کارآموزان تاریخ شفاهی و تاریخ انقلاب اسلامی به شمار می‏رود.

فصل اول «پنجاه و 5 نفر» با دستگیری جواد منصوری در بعد از ظهر 23 مهر 1344 شروع می‏شود. در این فصل نحوه کشف و دستگیری اعضاء حزب ملل اسلامی، تشکیلات، سازماندهی و جذب نیروی حزب، چگونگی محاکمه اعضای حزب ملل اسلامی، شرایط زندان قصر، ادامه تحصیل راوی و آزادی از زندان بعد از سه سال و نیم در 29 اسفندماه 1347 اشاره شده است. در پایان فصل نیز 33 پی نوشت جهت گویا سازی ذکر شده است.

 در فصل دوم با عنوان «پشت پنجره»، تدوینگر کتاب زندگی کودکی و نوجوانی و شروع فعالیت‏های سیاسی و مذهبی راوی را پیش روی مخاطب قرار می‏دهد. در صفحه ی 83 نحوه ورود به مسائل سیاسی را چنین بازگو می‏کند: «روزی برادرم در حالی که مشغول خواندن اعلامیه‏ای بود، آقای علامه (طبق معمول سرکشی‏های مخفیانه از کلاس‏ها) سرزده وارد کلاس شد و اعلامیه را از دست او گرفت و بعد از این قضیه قصد ملاقات با پدرم را داشت، که موفق نشد، در نتیجه نامه‏ای به ایشان (پدرم) نوشت و در آن متذکر شد: «فرزندان شما یا باید درس بخوانند و یا دنبال امور سیاسی بروند و اینکه عاقبت آن هر چه باشد، شما و خودتان مسئول هستید» پدرم با مطالعه این نامه، مطلب را با ما در میان گذاشت و توصیه کرد: «شما دنبال درس باشید، این گونه فعالیت‏ها برای شما زود است و به شما لطمه می‏زند.»
در ادامه این فصل خاطراتی از کار در بازار، نحوه ورود به دبیرستان علوی، یار مهربان دبیرستان (هاشمیان)، مراسم شب‏های یکشنبه، انجمن اسلامی دانش آموزان، راه‏اندازی صندوق تعاونی هماهنگ، جریان فیضیه قم، قیام 15 خرداد، نحوه معلمی راوی و حضور و انصراف در انجمن حجتیه، بیان شده است. در پایان فصل، 28 پی‏نوشت ذکر شده است که اطلاعات خوبی از مباحث مطرح شده متن به ویژه انجمن حجتیه، را به مخاطب معرفی می‏کند.

فصل سوم با عنوان «تلاشی تازه» زندگی جدید جواد منصوری پس از آزادی از زندان را پیش روی خواننده قرار می‏دهد.

در این فصل، برخورد اطرافیان با موضوع زندان رفتن راوی، ورود به دانشگاه تهران در رشته اقتصاد، تشکیل گروه حزب الله و بیان اهداف، برنامه‏ریزی و فعالیت‏های آن و بالاخره ادغام این حزب با سازمان مجاهدین خلق در سال 1350 و جدا شدن وی از این تشکیلات مورد بررسی و پژوهش خاطره‏ای قرار می‏گیرد. در پایان نیز 22 پی‏نوشت تدوین شده که بیشتر به معرفی اعضای حزب الله و عاقبت نافرجام بعضی از افراد سازمان مجاهدین، می‏پردازد.

فصل چهارم، با این تیتر شروع می‏شود: «دویدن بی‏امان». دلیل نام گذاری این فصل تنوع فعالیت‏ها و گسترش مبارزات  ضد رژیم توسط راوی است. گسترش و انتقال مفاهیم دینی و مبارزاتی در پوشش تدریس عربی، معرفی افراد فعال در حلقه‏های درس عربی، آشنایی با آیت‏الله خامنه‏ای، معرفی جلال گنجه‏ای و عاقبت نافرجام او، آشنایی با دکتر شریعتی و تحلیل راوی از شخصیت علمی و انقلابی ایشان است. در جایی در صفحه 176 می‏گوید: «من با دکتر شریعتی در هیچ تشکیلات خاصی نبودم و فقط یک بار پس از سخنرانی و در خارج از حسینیه ارشاد او را دیدم و نوشته‏های او را به دقت مطالعه کردم... از این روست که باید در مورد او با واقع بینی سخن گفت.»

در ادامه شرح مختصری از سفرهای سیاسی و آشنا شدن با مبارزان انقلابی بعضی از شهرها همچون؛ زنجان، همدان، نهاوند، قم، شاهرود، کرج، دماوند و ... ذکر می‏شود. پایان بخش این فصل نیز 29 پی‏نوشت گویا و مستند است که در نوع خود کم نظیر و می‏تواند مرجع بسیار مناسبی برای تاریخ پژوهان انقلاب اسلامی باشد.

فصل پنجم با عنوان «زخم‏های گرم» به خاطرات و شرح وقایع دستگیری مجدد راوی، انتقال به زندان قزل قلعه، انتقال به زندان اوین، شکنجه‏ها و بازجویی‏های شدید و سخت تا حد مرگ، مقاومت در برابر بازجوهای ساواک، آشنایی با اشخاص و گروه‏های سیاسی و انقلابی می‏پردازد. در این فصل راوی و محقق کتاب، با استفاده از خاطرات و اسناد سایر هم بند‏ها و یا همرزمان، وقایع داخل زندان، نحوه دستگیری و بازجویی، ونیز شرح مختصری از موقعیت زندان‏های قزل قلعه و اوین و نیز معرفی مسئولان آنها را در اختیار مخاطب قرار می‏دهند. این فصل با 28 پی‏نوشت به اتمام می‏رسد که در گویاسازی متن کار را به اکمال رسانده است.

فصل ششم با تیتر «پشت دیوار‏های بلند»، وقایع و حوادث داخل زندان را به تصویر می‏کشد و از تشدید محدویت‏های رژیم بر علیه مبارزان و انقلابیون در زندان‏ها، محاکمه جواد منصوری بعد از ماه‏ها بازجویی، شکنجه و بلاتکلیفی، محاکمه و انتقال به بند محکومین، برخورد و سرنوشت رؤسای زندان‏ها، نجات از سوء قصد در زندان، ممنوعیت اقامه نماز صبح در زندان، دستگیری برادر راوی و بازجویی‏های مجدد از سوی ساواک سخن می‏گوید. 22 پی‏نوشت به گویاسازی اسماء متن می‏پردازد.

فصل هفتم یکی از فراز‏های مهم خاطره‏ای و تاریخ زندان جواد منصوری است که با عنوان «قصر مجاهدین» به وضعیت زندانیان مجاهدین خلق در زندان قصر می‏پردازد. در این خاطرات و تحلیل‏ها، افکار، اندیشه‏ها و خط و مشی سران سازمان، نحوه جذب نیرو، چگونگی تبیین اعتقادات مذهبی و انقلابی و مشی سیاسی آنها به تصویر کشیده می‏شود.

راوی با محوریت قرار دادن خود در بین موافقین و مخالفین سازمان، به مواضع مارکسیستی آنها پی برده و ارتباطش را با ایشان کم می‏کند و این عمل زمینه ای برای دشمنی و آزار و اذیت سازمان با وی می‏شود که تا سال‏ها ادامه داشته و حتی منجر به ترور او در سال‏های بعد از انقلاب می‏شود.

در این فصل به برخی از تناقضات و اشتباهاتی که از سوی اعضاء به ضرر سازمان مجاهدین خلق تمام شده اشاره می‏گردد. بررسی عملکرد، خط مشی سران اصلی در زندان اوین، تغیر ایدئولوژی در سال 1353، ادامه کار با مشی جدید از سال 1354 و اشاراتی به گروه لطف الله میثمی دارد. 23 پی‏نوشت به معرفی اعضاء و سران سازمان مجاهدین خلق و عاقبت آنها در زندان و یا بعد از انقلاب می‏پردازد.

جواد منصوری در دوران حبس، دو تبعید را نیز در کارنامه مبارزاتی خود بر جای گذاشته که در فصل هشتم و با عنوان «تبعید» بدانها اشاره می‏کند. نخستین تبعیدگاه او زندان دیزل آباد کرمانشاه است که راوی به شرح وقایع چند ماهه حضور خود در این زندان می‏پردازد و دیگری زندان مشهد است که بنا بر خواست و پیشنهاد منصوری انجام می‏پذیرد که تا روز آزادی ادامه می‏یابد. در زندان مشهد نیز راوی با جریانات و فعالیت‏های سران و اعضاء سازمان مجاهدین خلق درگیر می‏شود و تحلیلی نیز از ترکیب اعتقادی زندانیان سیاسی مشهد ارائه می‏گردد. کمترین پی‏نوشت‏ها با تعداد 7 عنوان متعلق به این فصل است.
به وجود آمدن فضای باز سیاسی از اوایل سال 1356، استفاده سازمان مجاهدین از فضای به وجود آمده در بیرون از زندان و تأثیرات آن در داخل زندان‏ها، از موضوعاتی ست که در فصل نهم با تیتر «بی قراری‏ها» به آن‏ها اشاره شده و تحلیل‏هایی نیز از حوادث، سینما رکس آبادان، اقدامات دولت شریف امامی، فاجعۀ 17 شهریور، زلزله طبس، مثلث بیق، 13 آبان 1357 ارائه شده که براساس شنیده‏ها، روایات و برداشت‏های بعد از دوران حبس راوی است. 12 پی‏نوشت به شرح مختصر افراد و وقایع تأثیرگذار در سال‏های 56 و 57 اشاره دارد.

و بالاخره در فصل دهم کتاب با عنوان «ای آزادی» وقایع ماه‏های آبان، آذر و دی ماه 1357 و شور و شعف انقلابی مردم و هیجانات و احساسات فرو خورده و دردمند زندانیان سیاسی در پشت میله‏های زندان، و بالاخره ورود امام(ره) و پیروزی انقلاب اسلامی به روایت جواد منصوری بیان می‏شود. امیدها، اروزها، اوهام، آخرین نفس‏های رژیم طاغوت، لحظه شماری برای رهایی از بند رژیم پهلوی و پیوستن به دریای خروشان ملت، روی کارآمدن دولت بختیار، فرار شاه در 26 دی ماه 57، حضور در ستاد استقبال از امام(ره) و بیان خاطراتی از حضور و نقش مردم در خیابان‏های شهر تهران از نگاه راوی به خاطرات منصوری تا روز پیروزی انقلاب پایان می‏بخشد. فصل پایانی کتاب با 24 پی‏نوشت به اتمام می‏رسد.

در قسمت منابع و مأخذ، محسن کاظمی از 236 منبع شامل؛ کتاب، مجله، روزنامه، مصاحبه، جزوه، تاریخجه، خاطرات، درگاه اینترنتی، وبلاگ، صحیفه امام(ره)، دانش نامه آزاد ویکی پدیا، سنگ نبشته مزار و ... در تدوین کتاب بهره برده است که در جای خود کاری فاخر در مستند کردن کتاب به شمار می‏رود.

اسناد و نشان‏ها بخشی از کتاب است که در آن 92 سند شامل، گزارشات ساواک، شهربانی، بازجویی‏ها، دادرسی نیروهای مسلح، صفحات روزنامه‏ها و خاطرات دست نوشته راوی و 20 نشان و علامت از سازمان‏ها، مؤسسات و نشان‏های خاص رژیم پهلوی، در آن به چشم می‏خورد که همگی متناسب و مرتبط با اعلام، مکان‏ها و مختصات متن خاطرات است.

در قسمت عکس‏ها 174 عکس به تصویر درآمده که در مستند کردن خاطرات نقش مؤثری می‏تواند داشته باشد. پایان بخش کتاب فهرست اعلام است.

محسن عزتی- محقق تاریخ شفاهی
مسئول دفتر مطالعات و تحقیقات ادبیات پایداری حوزه هنری کرمانشاه



نام پست الكترونيك نظر شما کد امنیتی   26 مرداد 1392 مرتضی یاری من هم این کتاب را در ماه رمضان خواندم. مانند دیگر کتابهای کاظمی خواندنی، درس‌آموز ، و دارای اطلاعات تازه و جذاب است. نویسنده این مقاله درست می‌گوید آقای کاظمی ادبیاتش در این کتاب با سایر آثارش متفاوت است. و تلاش کرده از تکنیکهای داستان نویسی برای بیان تاریخ استفاده کند. البته یادآور شوم قیمت این کتاب بالاست، امیدورام در آینده بتوان آن را آنلاین خواند 29 مرداد 1392 فخرالدین دوست محمد خاطرات انقلاب اسلامی همواره در راستای تبین و روشن نمودن زوایای انقلاب بسیار مهم واز نظر استنادی با اهمیت هستند. نویسنده این مقاله به خوبی کتاب آقای کاظمی و برخی از زوایای ان را معرفی کرده است.امیدواریم با این قلم تحلیل و معرفی اثار دیگری را در این موضوع شاهد باشیم. با تشکر از سایت تاریخ شفاهی هفته