هفته نامه تاريخ شفاهي
 



 
          شماره 126    |    16 مرداد 1392

   


 



چهارگام‌ اصلی‌ تهیه یك‌ مصاحبه‌نامه

صفحه نخست شماره 126

پژوهشگر قبل‌ از شروع‌ مصاحبه‌ نیازمند تهیه‌ یك‌ مصاحبه‌نامه (Interview guide) است. عموماً در مصاحبه‌های‌ باساختار، در مقایسه با‌ مصاحبه‌های بی‌ساختار، از مصاحبه نامه مفصل تری استفاده می شود. مصاحبه‌نامه شامل فهرستی‌ از تمام‌ سؤالات‌، موضوعات‌، و مباحثی‌ است‌ كه‌ پژوهشگر، علاقه مند به‌ مطرح كردن‌ آنها در طول‌ مصاحبه‌ است‌. این‌ راهنما همچنین‌ شامل‌ دستورالعمل‌ پاسخگویی‌ به‌ جواب‏های‌ داده‌ شده‌، ترتیب‌ آنها، نحوه‌ بیان‌ سؤالات و هرگونه‌ سرنخ‌ است‌. در مصاحبه نامه شیوه‌های‌ ترغیب‌ پاسخ‌دهنده‌ برای‌ تولید اطلاعات‌ بیشتر و گفتگو درباره‌ موضوعات‌ خاص نیز آورده می شود.


موضوع‏ها و سؤال‏های‌ مناسب‌ را تعیین‌ كنید: پژوهشگران‌ با دخیل‌كردن‌ همكاران‌ و افراد مطلع و‌ كلیدی‌ می‌باید‌ موضوع‏ها و سؤال‏هایی‌ را انتخاب‌ كنند كه‌ به‌ ایجاد بحث‌ كمك‌ كند و خلاءهای دانش موجود را پر کند.


درباره‌ مقدار پرداختن‌ به‌ جزئیات‌ تصمیم‌گیری‌ كنید: مصاحبه نامه می‌تواند دربردارنده‌ دامنه‌ وسیعی‌ از موضوعات‌ گسترده‌ باشد یا این‌ كه‌ خود سؤال‏های‌ خاصی‌ را كه‌ پژوهشگر می‌باید‌ به‌ ترتیب‌ مشخص‌ و دقیق‌ بپرسد، در بر داشته باشد.

تهیه پیش‌سؤال‌: پژوهشگران‌ نیازمند تفكر دقیق‌ درباره‌ سؤال‏هایی‌ هستند كه‌ می‌خواهند در مصاحبه نامه‌ بیاورند. عمومآ با سؤال‏هایی‌ دارای جمله‌بندی‏های‌ نادرست‌، اطلاعاتی‌ با كیفیت‌ خوب‌ را نمی توان جمع‌آوری‌ کرد. در صورتِ‌ وجودِ‌ زمانِ‌ كافی‌ غالباً بحث‌ با افراد مطلع و‌ كلیدی‌ برای‌ طرح‌ پیش‌سؤال‌ به‌ منظور تشخیص‌ هرگونه‌ مشكلی‌ مفید است‌.

در مصاحبه نامه‌ می‌باید‌ از طرح‌ سؤال‏های‌ ذیل‌ اجتناب‌ كرد:


سؤال‏های‌ پیچیده‌ و فنی: از زبان‌ ساده‌ وروشنی استفاده کنید كه‌ درك‌ آن‌ راحت‌ باشد و احتمال‌ سوءتعبیر نداشته‌ باشد.

سؤال‏های‌ طولانی‌ و چندگانه‌: چنین‌ سؤال‏هایی‌ افراد مطلع‌ را گیج‌ می‌كند و باعث‌ می‌شود كه‌ پاسخ‌دهندگان‌ فقط‌ به‌ بخشی‌ از سؤال‏ها پاسخ‌ دهند.

سؤال‏های‌ جهت‏دار: این‌ سؤال‏ها باعث‌ می‌شود كه‌ شركت‌كنندگان‌ به‌ نتایجی‌ برسند كه‌ شاید هنوز برایشان محرز نشده است.


ترتیب‌ سؤال‏ها: اگر سؤال‏ها برحسب‌ ترتیب‌ منطقی‌ گروه‌بندی‌ شوند، اطلاعات‌ بهتری‌ با آنها می توان به دست آورد. به‌ عنوان‌ مثال: پژوهشگر ممكن‌ است‌ پرسیدن‌ فهرستی از سؤال‏ها یا بحث‌ متمركز بر موضوعی‌ منفرد را مفیدتر بیابد تا این‌ كه‌ از موضوعی‌ به‌ موضوع‌ دیگر بپرد. علاوه‌ بر این‌، سؤال‏های‌ مربوط به موضوعات دارای حساسیت فرهنگی (Culturally sensitive) بهتر است‌ در انتهای‌ مصاحبه‌ كه‌ ارتباط كافی‌ با افراد برقرار شده‌ است، پرسیده شوند.


مصاحبه‌نامه برای‌ پاسخگویی‌ به‌ تغییرات‌ اطلاعات‌ جدید  باید مدام تعدیل‌ شود. پژوهشگران‌ نیازمندِ آشنائی با مصاحبه-نامه‌اند، چون‌ پاسخ‌دهندگان‌ وقتی‌ كه‌ در طول‌ بحث‌ می‌بینند كه‌ پژوهشگران‌ نامطمئن و بهم‌ریخته اند و به‌ اندازه‌ كافی‌ آماده‌ نیستند، ممكن‌ است‌ علاقه‌ خود را از دست‌ بدهند. البته‌ این‌ امر بدین‌ معنی‌ نیست‌ كه‌ لازم است محقق تمامِ محتوای‌ مصاحبه‌نامه را به‌ خاطر بسپارد.

کارهای مهم بلافاصله‌ پس‌ از مصاحبه‌


تاریخ‌ و نامِ هر چیزی‌ را ثبت کنید. این‌ كار را برای‌ هرگونه‌ یادداشت‌، نقشه‌، نوار ضبط‌ شده‌ یا سایر موضوعات‌ انجام‌ دهید. این‌ كار تشخیص‌ و تعیین‌ جایگاه‌ آنها را در زمان‏های‌ بعدی‌ آسانتر می‌سازد.

تأمل: بلافاصله‌ پس‌ از مصاحبه‌ درباره‌ فرایند آن تأمل و مداقّه کنید. اگر مقدور است‌، نوار ضبط‌شده‌ را به‌ عقب‌ برگردانید و هرچه‌ را ضبط‌ شده‌ است‌، مجدداً مرور كنید. آیا در شیوه‌ هدایت‌ مصاحبه‌ ضعفی‌ وجود داشته‌ است‌؟ آیا از موضوعات‌ مورد بحث‌ چیزی‌ فراموش‌ شده‌ است‌؟ چه‌ مباحث‌ مهمی‌ پیش آمده كه‌ قبلاً به‌ آن‌ توجه‌ نشده‌ بود؟

یادداشت‌برداری: اگر ادامه‌ فرآیند مصاحبه‌ به‌ زمان‌ دیگری‌ موكول‌ شده،‌ یادداشت‌برداری‌ از جزئیات‌ مهمی‌ كه‌ ممكن‌ است‌ فراموش‌ شوند بسیار مفید است‌. تا آنجا كه‌ ممكن‌ است‌ وقت‌ كافی‌ صرف‌ این‌ كار كرده، از هر چیزی‌ كه‌ احساس‌ می‌كنید مفید است، فهرستی‌ تهیه‌ كنید.


چگونه‌ می‌توان‌ مصاحبه شفاهی را جالب کرد؟

مصاحبه می تواند از یک سلسله پرسش و پاسخ ساده‌ فراتر رود. سعی‌ كنید با استفاده‌ از توصیه‌های‌ ذیل‌ مصاحبه‌ را جالب‌ نمایید.


نقشه‌كشی‌  Mapping: از افراد بخواهید تا در كشیدن‌ نقشه‌ای‌ از مناطق‌ محلی‌ یا مناطق‌ خاص‌ که در آن مکان حضور داشتند به‌ شما كمك‌ كنند. این‌ نقشه‌ها می‌توانند وضعیت‌ فعلی‌ منطقه‌ را روشن‌ كنند یا ترسیم  و توصیف بهتری از شرح وقایع را نشان‌ دهند.

فهرست نویسی‌ آزاد  Free listing
: از شركت‌كننده‌ خواسته‌ می‌شود تا هر چیزی‌ را كه‌ فكر می‌كنند با موضوع‌ خاصی‌ مرتبط‌ است‌، بنویسند یا ذكر كنند. وقتی‌ كه‌ افراد مطلع‌ نمی‌توانند مثال‏هایی‌ را ذكر كنند، پژوهشگر با پرسیدن‌ از یك‌ موضوع‌ مرتبط‌ شروع‌ به‌ تعیین‌ فهرست‌ دیگری‌ می‌نماید. به عنوان مثال در باره انواع سلاح‏هایی که داشتند، شخصیت دوستان و......

 فواید شیوه‌های‌ فوق‌ از این قرار است:

ــ ایجاد احساس‌ دخیل‌بودن‌ شركت‌كنندگان‌ در فرآیند پژوهش‌
ــ ایجاد اعتماد و برقراری‌ رابطه‌
ــ جلب‌ توجه‌ افراد مطلعِ
ــ لازم به ذکر است که توضیح‌دادن‌، مرتب‌كردن،‌ و تحلیل‌ یافته‌ها زمانِ فراوانی را به خود اختصاص می دهد و مستلزمِ داشتن وقت مناسب‌ است.


نكته‌های اخلاقی در مراحل مصاحبه تاریخ شفاهی

1ـ موضوع بندی طرح مطالعه: هدف تحقیق مصاحبه جدای از ارزش علمی آن باید موضوعی  باشد و مورد بررسی  و تحلیل قرارگیرد.

2ـ طراحی: مصاحبه باید براساس رضایت آگاهانه‌ی  مشاركت كننده در تحقیق انجام شود، اعتماد آنها را جلب  کرد.

3ـ انجام مصاحبه: پیامدهای شخصی ناشی از تعامل مصاحبه برای مصاحبه شونده باید مدنظر قرار گیرد مانند ترس در خلال مصاحبه.

4ـ ثبت و ضبط: رازداری نظرها و نیازهای مصاحبه شونده‌ها مورد توجه باشد. ثبت و ضبط اطلاعات با اجازه‌ی آنها صورت گیرد.

5ـ تحلیل: مشاركت كننده‌ها در صورت تمایل باید از فرآیند تفسیر و تحلیل داده‌ها مطلع شوند.

6ـ تایید: معرفت به دست آمده باید به مصاحبه شونده منعكس شود واز طرف آنها مورد ارزیابی و معتبرسازی قرار گیرد.

7ـ گزارش: گزارش  تحقیق در  اختیار مصاحبه شونده قرار گیرد.

 

خلاصه ای از مراحل عملي  انجام مصاحبه

 
مقوله‌ها توضيح
لوازم ـ در صورت امكان از يك خروجي برقي و ميكروفن خارجي استفاده كنيد
ـ در صورت استفاده از ضبط صوت  باطري ها را به طور منظم كنترل كرده و چند باطري اضافي هم با خود داشته باشيد
ـ وسيله‌ي ضبط بايد تميز و خوب باشد؛ قبل از استفاده آن را كنترل كنيد
ـ از نوارهاي خوب با كيفيت بالاي 60 دقيقه يا كمتر استفاده نماييد
ـ نوارهاي طولاني ‌تر به احتمال زياد كشيده شده يا در موقع جمع‌كردن پاره مي‌شوند
ـ نوارهاي اضافي نيز داشته باشيد
- از سی دی  و تشکیل فایل کامپیوتری که هم  اکنون رایج تر است می‏توان استفاده کرد. از مزایای آن حجم بالای ضبط اطلاعات است.
قبل از مصاحبه ـ مكاني آرام و دور از مزاحمت را براي مصاحبه انتخاب كنيد
ـ ميكروفن را نزديك پاسخ‌گو قرار دهيد و با صداي بلند كه پاسخ‌گو بتواند بشنود از او سوال كنيد
ـ ضبط را روي مكاني ثابت قرار دهيد
ـ سيستم ضبط را پيشاپيش كنترل كنيد
در خلال
مصاحبه
ـ به وضوح و به آرامي صحبت كنيد. پاسخ‌گو نيز به احتمال زياد به همين شكل پاسخ شما را مي‌دهد
ـ اگر صداي پاسخ‌گو نرم است، از او بخواهيد بلندتر صحبت كند
ـ ابتدا يك صحبت آزمايشي با پاسخ‌گو داشته باشيد، اگر صدا خوب بود، سپس نوار را جمع كرده و از اول شروع كنيد
ـ چيزهايي از قبيل چاي، قهوه، استكان يا امثال آن را كنار ضبط صوت قرار ندهيد.
ـ پاره‌گي يا پيچش احتمالي نوار را كنترل نماييد.
ـ اگر لازم بود، دوباره آن را با پاسخ‌گو امتحان كنيد.
ـ در پايان مصاحبه بگوييد «اين پايان مصاحبه با... است»
بعد از
مصاحبه
ـ به ابتدا، ميانه و آخر نوار گوش دهيد. اسامي و واژه‌هاي مناسب يا نامعمول را فهرست كرده و با پاسخ‌گو كنترل كنيد.
ـ نوارها و سی‏دی‏ها را برچسب زده و آنها را در قالب‌هاي مناسب خود قرار دهيد
ـ نوارها  و سی‏دی‏ها را در شرايط و مكان مناسب قرار دهيد. آنها را از حرارت بالا دور نگه داشته و خيلي درستكاري نكنيد.
ـ به فرآيند پياده‌سازي نوارها و سی‏دی‏ها زمان مناسب اختصاص دهيد
.

منبع جدول:

Patton, M. Q. (2002), Qualitative Research and Evaluation Methods, Third Edition, London: Sage Publications Ltd.


*این مقاله، بخشی از کتاب مبانی نظری تاریخ شفاهی است که در حوزه هنری در دست انتشار است.

 

فائزه توکلی

مسئول کارگروه تاریخ شفاهی انجمن ایرانی تاریخ



 
  
نام

پست الكترونيك
نظر شما
کد امنیتی

 

 

       تمام حقوق اين نشريه متعلق به سايت تاريخ شفاهي ايران [oral-history.ir] است.