برخی سفیران جمهوری اسلامی ایران، با درک حساسیت‌های زمانی و مکانی مأموریت خود، در چند سالی که در کشور محل مأموریت خود اقامت دارند، با نوشتن خاطرات و تجربیات خود، به سفرای بعدی این فرصت را می دهندکه کار خود را از صفر شروع نکنند. این نوشته‌ها به فرآیند یادگیری و مطالعات دیپلماتیک و دانشجویان روابط بین‌الملل نیز کمک نماید. با توجه به این دو نکته نقش یک سفیر باسابقه می‌تواند با انتشار خاطرات و تجربیاتش در برقراری هر چه مناسب‌تر روابط سیاسی دو چندان گردد.
کتاب چهار سال در سرزمین تیمور خاطرات محسن پاک‌آیین، سفیر ایران در ازبکستان در سال‌های 1378ـ1374است. از وی دو کتاب «چهل ماه در سرزمین طلایی»، خاطرات دوران ماموریتش در تایلند و پنج سال در سرزمین سبز، خاطرات سفارت در زامبیا منتشر شده است.
این کتاب را انتشارات فرهنگ سبز در سال 1389 در 336 صفحه به چاپ رسانده است. پاک آیین خاطراتش را به صورت یادداشت روزانه نوشته است اما به دلیل اینکه این نوشته‌ها در سال 89 بازنویسی و منتشر شدهاند با گذشت سال‌ها از زمان وقوع رویدادها، برخی جزئیات از ذهن وی پاک شدهاند و او با مراجعه به یاداشت‌هایی پراکنده خود در سال‌های 1374 تا 1378 خاطرات خود را تکمیل کرده است که به نظر می‌رسد این گذشت زمان به دقت او در ذکر خاطراتش لطمه زده است.
اولین مطالب گفته شده در صفحات آغازین کتاب، «داستان انتصاب و پیشنهاد سفارت توسط عباس ملکی، معاون آموزش و پِِژوهش وقت وزارت امورخارجه»، «ملاقات مقدماتی برای آشنایی با سابقه روابط ایران و ازبکستان»، «دیدار و گفت‌وگو با آقای ارکین خجایف سفیر وقت ازبکستان در ایران»، «توصیه‌های رئیس‌جمهور وقت آقای هاشمی رفسنجانی»، و «دیدار با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، مقام معظم رهبری قبل از عزیمت به تاشکند» است.
تاریخ اولین یادداشت در تاشکند، شنبه اول مهر 1374 است. محسن پاک‌آیین در آن از مراسم استقبال توسط هاشمی گلپایگانی ـ سفیر وقت ایران در ازبکستان ـ و کارکنان سفارت همچنین مقامات ازبکستانی اشاره دارد و خاطرات گشت و گذارشان در شهر، به خاطر تعطیلی روز یکشنبه، به همراه خانواده و آشنایی با فرهنگ و اوضاع اجتماعی شهر را بیان می‌کند.
در فهرست 9 صفحه‌ای کتاب مطالبی چون: سفارت استیجاری، ترویج پان ترکسیم، برنامه‌های اسرائیل در ازبکستان، افتتاح خط راه‌آهن مشهد ـ سرخس، با شهرام ناظری در جشنواره ترانه‌های شرق، بزرگان سمرقند، دیدار با یک شاعره افغانی، ابن‌سینا میراث مشترک، و ... به چشم می خورند.
در انتهای کتاب اسناد و عکس‌های مربوط دوران ماموریت محسن پاک‌آیین در ازبکستان به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران آورده شده است.
محسن پاک‌آیین متولد 1333 از دیپلمات‌هایی است که در سال 1360 به وزارت امور خارجه پیوسته و در کشورهای زمبیا، ازبکستان و تایلند سفیر بوده است. وی دارای تالیفات دیگری از جمله سفیران پیامبر اعظم(س)، شناخت نومحافظه‌کاران آمریکا، سیاست و حکومت در آفریقا، کتاب‌های سبز میانمار، زامبیا و لائوس، پنجاه سال مناسبات دیپلماتیک ایران و تایلند، چهل ماه در سرزمین طلایی، پنج سال در سرزمین سبز و ترجمه کتاب جهانی که در آن سرمی‌بردیم از ماهاتیر محمد است.
عسکر عباس‌نژاد
