شماره 24    |    28 ارديبهشت 1390



قیمت تمام شده یک جنگ تنها از زبان خاطرات شنیده می شود

خاطره نویسی و جمع آوری خاطرات رزمندگان 8 سال جنگ تحمیلی یکی از اساسی ترین و پررنگ ترین فعالیت های حوزه هنری طی سال های اخیر بوده و می توان گفت با عملکرد خوبی که این مجموعه داشته هم اکنون گنجینه ارزشمندی از مکنونات درونی رزمندگانی گردآوری شده است.
بی شک جمع آوری و تدوین خاطرات این رزمندگان که اغلب در سکوت بوده اند و از بیان خاطرات خود هر یک به دلیلی خودداری می کردند، کاری است که دشوار می نماید و هر کسی توان انجامش را ندارد... کسی که اهل دل باشد، می تواند برود و با زبان دل این رزمندگان را راضی کند به بیان مکنونات قلبی شان از روزهای سختی که هر لحظه عزیزی در کنارشان شهید شده و گاه خود نیز اسیر شده اند...
این کار را دفتر فرهنگ و ادب پایداری حوزه هنری به مدیریت مرتضی سرهنگی و بسیاری از دیگر نویسندگان، مشتاقان و پژوهشگران این عرصه انجام داد، از این رو سومین نشست از سلسله نشست های تخصصی سایت لوح در بیست و چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران با موضوع «نقد و بررسی کتاب های چاپ شده در حوزه ادبیات دفاع مقدس» برگزار شد تا ضمن بررسی روند خاطره نویسی در عرصه دفاع مقدس مجالی باشد برای بحث و گفت و گو از آنچه که تا کنون این مرکز در عرصه خاطره نویسی انجام داده است.

در این نشست که ۲۱ اردیبهشت در غرفه انتشارات سوره مهر (نمایشگاه کتاب ۲۴) برگزار شد، مرتضی سرهنگی مدیر دفتر فرهنگ و ادب پایداری حوزه هنری و نصرت‌الله صمدزاده رییس کتابخانه دفاع مقدس این مرکز و همچنین علیرضا لبش حضور داشتند.
ابتدا صمدزاده با اشاره به این مطلب که بسیاری از رمان خوان ها به سمت مطالعه خاطره کشیده شده اند، گفت: پس از انتشار کتاب «دا» افراد زیادی به سمت مطالعه خاطرات گرایش پیدا کردند، این موضوع نشان می دهد تا پیش از این کتاب های خاطره در بیان خود به چنین اوجی نرسیده بودند، این کتاب دو روایت تاریخی و فرهنگی را در خود جای داده و با نزدیک  کردن این دو روایت به یکدیگر توانسته راوی دردهایی باشد که برای هر کسی ملموس و قابل درک است.
در ادامه سرهنگی گفت: هر جنگی در یک روز، ساعت و جغرافیای معینی آغاز می‌شود و پایان می گیرد، در اصل آنچه به پایان می رسد ظاهر جنگ است و جامعه تا چندین دهه و حتی چند قرن آثار آن را با خود خواهد داشت و دامنه این ادبیات همواره تداوم یافته و حتی از مرزهای یک کشور خارج می شود.

وی افزود: ادبیات جنگ ادبیات انسانی است، به همین علت بدون مرز است و در همه جای جهان مخاطب دارد، چرا که مردمی‌ترین نوع ادبیات در دنیاست و راوی دردها و آلام مشترک بشری. نسبت خاطره به تاریخ مانند نسبت بدن انسان است به استخوان بندی که اگر نباشد هیچ بافتی دوام نمی آورد پس بی شک تاریخ نگاری فردا نیازمند این خاطرات است.
مدیر دفتر فرهنگ و ادب پایداری حوزه هنری ادامه داد: ما خاطرات طبقه ای از اجتماع را جمع آوری می کنیم که در سکوت بوده اند و در تاریخ رسمی جنگ تحمیلی هیچ گاه نامی از آنها به میان نمی آید.، در حالیکه برای ثبت تاریخ اجتماعی جنگ نیازمند این خاطرات هستیم.

سپس لبش این سوال را مطرح کرد که آیا نزدیک شدن خاطره به داستان به ساختار آن آسیبی وارد می کند یا خیر؟
صمدزاده در پاسخ به این سوال گفت: تا کنون خاطره را یا با متر داستان و یا تاریخ بررسی کرده و آن را ژانری مستقل محسوب نکرده ایم، در حالیکه خاطره باید به عنوان یک ژانر مستقل دیده شود چرا که ویژگی های خاص خود را دارد و باید به آن هویتی مستقل بدهیم. تا زمانی که به عنوان یک ژانر مستقل نگاه نکنیم نمی توانیم نقد و نقادی درستی هم در این زمینه داشته باشیم.
در ادامه سرهنگی اظهار کرد: خاطرات تقریبا در حکم سندی شفاهی برای تاریخ جنگ هستند، سالم و دست نخورده .زمانی می توانیم در استخراج این اسناد موفق شویم که نگاهی همراه با جزء نگری به اجتماع داشته باشیم. همواره هویت خاطره حفظ می شود و تنها آن را با جزئیات بیشتر بیان می کنیم. خاطره گویی یعنی آنچه بر من گذشت.

ادبیات جنگ را سرباز پدید می آورد
سرهنگی در پاسخ به این سوال که آیا نگاه نویسنده در بیان فضا دخیل می شود؟ گفت: ادبیات جنگ را سرباز پدید می آورد که نثر خاص خود را دارد گاه حتی گستاخ و یا عریان است، اتفاقات جنگ بزرگ تر از خیال نویسندگان است. جزئیات را باید از سرباز سوال کرد او هیچ وقت فکر نمی کرده آنچه بر وی می گذرد روزی قرار است کتاب شود. به طور مثال می گوید صبح راه افتادیم عصر رسیدیم قله من باید بپرسم این صبح تا عصر چگونه گذشته و چه اتفاقات دیگری افتاده و چه حال و هوایی داشته.

در ادامه لبش سوال کرد چرا بسیاری از زوایای جنگ تحمیلی تا چند سال پیش در آثار این عرصه دیده نشده بود و به تازگی بیان می شود؟

صمدزاده گفت: همواره غلبه روایت با مقامات و کسانی که به نوعی جایگاه سیاسی و نظامی داشته اند بوده که روایتشان بیشتر جنبه تاریخی داشته و واقعه محور بوده است. حال این روایت انسانی از جنگ به سمت مردم کوچه و بازار سوق داده شده، افرادی که پس از پایان جنگ تحمیلی در فضایی به جامعه وارد شدند که اوضاع سیاسی به گونه ای بود که به عنوان فاتح وارد جامعه نشدند و روایت انسانی جنگ در سینه هایشان ماند، به عنوان مثال «دا» یکی از همین موارد است که ظرفیت جدیدی در روایت انسانی جنگ محسوب می شود.

سرهنگی در پایان گفت: در اغلب جنگ های دنیا، ارتش رسمی وارد عرصه می شود اما جنگ ما دفاعی است. در ذات این نوع جنگ مردم به دفاع می روند، تردید ندارم گستردگی خاطرات دفاع مقدس در کشور ما  به خاطر مردمی بودن آنهاست. باید این روند را ادامه دهیم چرا که خاطرات قیمت تمام شده یک جنگ هستند و به ما یادآوری می کنند که چه سختی ها کشیده شده، خاطرات را جمع آوری نکنیم قدر و قیمت فداکاری ها فراموش می شود.

زینب مرتضایی فر

منبع: لوح


http://www.ohwm.ir/show.php?id=518
تمام حقوق اين نشريه متعلق به سايت تاريخ شفاهي ايران [oral-history.ir] است.