شماره 177    |    9 مهر 1393



تاریخ شفاهی و اهمیت آن در محلی‏نگاری تاریخ جنگ تحمیلی در ایران

جنگ تحمیلی یکی از حوادث مهم تاریخ معاصر در ایران است که پیامدهای آن بسیاری از شئون زندگی مردم را تحت تأثیر خود قرار داده و اثرات مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی داشته است. در بررسی این اثرات سوالاتی مانند، تاکنون به چه جنبه‌هایی از جنگ بیشتر توجه شده است؟ چه ابعادی از آن مهم‌تر است جنبه نظامی جنگ مهم‌تر یا فرهنگی و اقتصادی؟ ماهیت اجتماعی جنگ چگونه امکان تبلور در نوشته‏ها‏ را پیدا می‏کند؟ جایگاه هویت‏ها‏ و قومیت‏ها‏ در تاریخ جنگ چگونه است و تا چه اندازه ای ضرورت دارد تا به هویت‏ها‏ی فردی و ویژگی‏ها‏ی محلی در جنگ توجه گردد؟ مطرح است و به برخی از آن‏ها‏ تا کنون پاسخی داده نشده است.


وسعت سرزمین، تنوع قومی و نژادی و درگیر شدن بسیاری از مناطق در جنگ تحمیلی هشت ساله زمینه‏ها‏ی زیادی را درباره جمع آوری، ساماندهی و تحلیل وقایع مرتبط با جنگ فراهم کرده است. با وجود نگاه ارزشی به جنگ و مفهوم مشترک از آن قطعاً با توجه به میزان درگیر بودن در جنگ و ویژگی‏ها‏ی محلی منطقه ای نگاه‏ها‏ی متفاوتی در خوزستان، خراسان،کردستان و تهران احتمالاً وجود داشته است. بررسی آثار به نگارش درآمده در زمینه تاریخ‏نگاری جنگ مبین آن است که ‏علی رغم برخی اشارات، به مسئله محلی‏نگاری در تاریخ جنگ توجه بایسته ای نشده و همواره سعی شده به تاریخ جنگ از دریچه واحد با سویه‏ها‏ی مشخص فکری نگریسته شود.


تاریخ شفاهی به عنوان ابزار و روش پژوهشی در چند دهه اخیر مورد توجه پژوهشگران در حوزه‏ها‏ی مختلف فکری و تحقیقاتی در دنیا بوده است و با توجه به گستردگی استفاده از آن در زمینه‏ها‏ی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، ثابت نموده که به تناسب ظرف زمانی و مکانی هر دوره قابلیت شکل‏گیری دارد. یکی از دلائل شکل‏گیری و گسترش تاریخ شفاهی در ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به خاطر مستندسازی تاریخ جنگ بوده است و بسیاری از آثار تألیفی با استفاده از مصاحبه‏ها‏ی تاریخ شفاهی به نگارش در آمده است. مردمی بودن، قابلیت برقرای ارتباط به حوزه‏ها‏ی مختلف تاریخ جنگ، سهولت در دسترسی و جذابیت بیان شفاهی خاطرات جنگ که قابلیت به تصویر کشیده شدن و ایجاد جذابیت‏ها‏ی بصری را نیز دارد باعث شده استفاده از تاریخ شفاهی در دهه اخیر گسترش زیادی داشته باشد. این توجهات که گاهی ماهیت مردمی و غیرحکومتی نیز دارد تحت تاثیر نگاه‏ها‏ی رسمی به تاریخ‏نگاری جنگ قرار گرفته است. با توجه به توانمندی و محبوبیت استفاده از تاریخ شفاهی، به تصویر کشیدن تاریخ محلی جنگ امری ضروری به نظر می‏رسد. در همین راستا پیشنهادات زیر در جهت استفاده بیشتر از تاریخ شفاهی قابل بررسی هستند.


- اغلب تألیفات تاریخ‏نگاری جنگ با زبان رسمی نوشتاری به نگارش درآمده است و نویسندگان آن توزیع سراسری کتاب و عدم فهم توسط عموم را مهمترین دلیل این مسئله معرفی می‏نمایند. انجام مصاحبه‏ها‏ی تاریخ شفاهی به زبان محلی و ضبط آن‏ها‏ می‏تواند نیاز اطلاعاتی محققان محلی را برای آینده فراهم نماید تا امکان سیاستگزاری محلی در تدوین و ارائه تاریخ‏نگاری جنگ را در مناطق مختلف فراهم نماید.


- توجه به ابزار مختلف برای انتقال پیام و مفهوم جنگ در چند سال گذشته ‏و گرانی کاغذ در کشور باعث شده تا تألیفات کتاب مانند قبل مهمترین راه تدوین تاریخ جنگ محسوب نگردد و تاریخ شفاهی با قابلیت‏ها‏ی ویژه خود می‏تواند مورد توجه بیشتر دست‏اندرکاران قرار گیرد.


- استفاده از تاریخ شفاهی در محلی‏نگاری تاریخ جنگ در واقع رها شدن از چنبره گفتمان رسمی و غالب در کشور است که زمینه مشارکت گروه‏ها‏ی مختلف با سلائق گوناگون در مناطق مختلف کشور را فراهم و امکان دیده شدن افراد را در سطوح مختلف مهیا می‏سازد.


- توجه به آرشیوسازی در محلی‏نگاری تاریخ جنگ از طریق تاریخ شفاهی ابزار مناسبی را برای گفتگوی بین نسلی فراهم می‏سازد و زمینه آشنایی طبقات مختلف اجتماعی با مدارک مختلف تحصیلی را با مفهوم و ماهیت جنگ تسهیل می‏نماید.


- تاریخ اجتماعی جنگ که یکی ابزارهای مهم گفتگو با جامعه جهانی است و در زمره نقاط قوت جنگ تحمیلی محسوب می‏گردد. تاریخ شفاهی از ابزارهای مهم غنی‏سازی تاریخ‏نگاری اجتماعی جنگ است که ظرفیت آن در راستای محلی‏نگاری تاریخ جنگ گسترش بسیاری پیدا خواهد نمود.

دکتر ابوالفضل حسن‏آبادی



http://www.ohwm.ir/show.php?id=2385
تمام حقوق اين نشريه متعلق به سايت تاريخ شفاهي ايران [oral-history.ir] است.