شماره 170    |    22 مرداد 1393



تأملی بر آرشیو سازی تاریخ شفاهی آزادگان در ایران

جنگ تحمیلی ظرفیت‏های بزرگی را در حوزه‏های مختلفی سیاسی، نظامی، فرهنگی ایجاد نمود که نهادهای مختلف به تناسب نیاز و ضرورت‏ها از آن استفاده نموده‏اند. بدون شک ابعاد فرهنگی جنگ مسأله‏ای است که نمی‏توان به راحتی از کنار آن گذشت و جنبه‏های انسانی از حیث تجربیات، نیازها و خواست‏های یک جامعه در یک دوره تاریخی در زمره گنجینه‏‏های ارزشمندی برای حال و آیندگان است که جمع‏آوری، مستندسازی و آرشیوسازی و اطلاع‏رسانی آن در زمره امور واجبی است که تلاش همه جانبه‏های را طلب نموده و انجام آن از سوی یک نهاد، وظیفه نسبت به آن را از دوش دیگران ساقط نمی‏نماید. خاطرات آزادگان از محورهای انسانی مهم تاریخ جنگ است که مراکز زیادی به طور پراکنده درگیر آن بوده و به تناسب زیرساخت‏ها، سیاست‏ها و نیازهای اطلاعاتی نسبت به ضبط آن در یک دهه گذشته اقدام نموده‏اند. فراتر از این که مطالب جمع‏آوری شده خاطره است یا تاریخ شفاهی بررسی کارهای انجام شده نشان می دهد که نهادها و مؤسسات مختلفی به آن توجه کرده‏اند.

- خاطرات خودنوشت آزادگان: که توسط آزادگان علاقمند در گذشته نگارش توسط مراکز دولتی و یا انتشارات خصوصی منتشر شده است. در سال‏های اخیر توجه به فضای مجازی باعث شده تا وبلاگ و وب سایت‏هایی توسط علاقمندان به صورت موضوعی و یا کلی در زمینه ثبت و انتشار خاطرات آزادگان شکل بگیرد.
- خاطرات جمع‏آوری شده توسط بنیاد شهید: با توجه به این که امور آزادگان زیر نظر بنیاد شهید انجام می شود با برخی از آزادگان مصاحبه‏هایی انجام شده و برنامه‏هایی برای گسترش آن در آینده طرح شده است.
-  مصاحبه‏های انجام شده توسط مراکز دست اندرکار اسناد جنگ مانند مرکز اسناد دفاع مقدس، مرکز اسناد جنگ سپاه، مرکز اسناد ارتش
- خاطرات جمع‏آوری شده توسط کنگره‏ها در استان‏ها و شهرستان‏ها که به طور گسترده خاطرات آزادگان را جمع‏آوری نموده‏اند.
- خاطرات جمع شده توسط ارگان‏های نظامی مانند لشگرها و تیپ‏ها
- مصاحبه‏های جمع‏آوری شده توسط بنیاد حفظ آثار در برخی مراکز استان‏ها
- مصاحبه‏های صورت گرفته توسط برخی نهادهای علاقمند مانند حوزه هنری

تاملی بر کارکردهای دست‏اندرکاران ذکر شده نشان می‏دهد که بیشتر این فعالیت‏ها به قصد استفاده موردی، انتشار، وظایف سازمانی و یا از روی علاقمندی بوده است و کمتر برنامه مدونی برای مصاحبه، مستندسازی و اطلاع‏رسانی بلند مدت وجود دارد. نتیجه آن که نمی‏توان آماری از تعداد مصاحبه‏های انجام شده در زمینه آزادگان در کشور و موضوعات مطرح شده ارائه داد و چنانچه محققی بخواهد از این منابع در راستای ارزش افزوده و تحلیل از جنبه‏های مختلف با توجه به نیازروز جامعه استفاده نماید محملی برای دسترسی به آن پیدا نخواهدکرد. از آن مهمتر، مسأله اسرا و حواشی مربوط به آن‏ها از موضوعات جهانی است و پرداختن به آن‏ها می تواند ابعاد بین‏المللی داشته باشد در حالی که کار قابل توجهی در این زمینه نیز انجام نشده است. وجود 40 هزار آزاده پتانسیل بالقوه‏ای را برای انجام طرح جامع تاریخ شفاهی آزادگان به وجود آورده است. بعد از گذشت ببیش از دو دهه از آزادی آزادگان نداشتن آمار دقیق از مصاحبه‏های انجام شده، نبود هماهنگی بین مراکز درگیر در این موضوع و کمی در دسترس بودن مصاحبه‏ها، مسأله‏ای است که به طور جدی باید مورد توجه قرار گیرد و با توجه به ابعاد جهانی علاوه بر استفاده‏های داخلی نیم‏نگاهی نیز به ماهیت بین‏المللی اطلاعات بدست آمده بشود. تشکیل مرکز جامع برای نظارت و هماهنگی بر کارکرد‏های مشابه در این زمینه و ایجاد آرشیو مرکزی به نحوی که پوشش دهنده کلیه فعالیت‏های صورت گرفته در کشور باشد می‏تواند تحول بزرگی در زمینه تاریخ شفاهی آزادگان ایجاد نماید.

دکتر ابوالفضل حسن‏آبادی
مرکز اسناد آستان قدس رضوی



http://www.ohwm.ir/show.php?id=2316
تمام حقوق اين نشريه متعلق به سايت تاريخ شفاهي ايران [oral-history.ir] است.