شماره 88    |    12 مهر 1391



عملیات ثامن‏الائمه(ع)

پنجم مهرماه 1360 یادآور رشادت و پیروزی دلیرمردان لشکر77 خراسان در عملیات ثامن‏الائمه(ع) است. آن گونه که اسناد و خاطرات منتشرشده در زمینه دفاع مقدس حکایت می‏کنند این عملیات سرآغاز دیگر عملیات‏ها‏ی نیروهای نظامی در آن مقطع محسوب می‏شود. در این راستا خاطرات و کتاب‏ها‏یی نگارش و منتشر شده‏اند که از بین آنها کتاب «عملیات ثامن‏الائمه(ع)» را می‏توان نمونه‏‏ای از آثار مستند دفاع مقدس دانست که نویسندگان با رویکرد به اسناد و خاطرات به تحلیل و بررسی عملیات ثامن‏الائمه(ع) و نقش لشکر 77خراسان در این موضوع پرداخته‏اند.
کتاب «عملیات ثامن‏الائمه(ع)» با تحقیق و پژوهش روح‏الله سروری و ابوالقاسم جاودانی شکل گرفته و دربرگیرنده اسناد مهم و طبقه‏بندی شده از جنگ تحمیلی است، این کتاب در سال 1390 توسط انتشارات سازمان عقیدتی و سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نشر آجا) در تیراژ 3000 نسخه و با قیمت ده هزار تومان در 739 صفحه مصور منتشر شده است.

محتوا
با مطالعه این کتاب مهمترین موضوعی که مطرح است تخصصی شدن کتاب‏ها‏ی جنگ تحمیلی است. زیرا با انتشار اسناد و خاطرات محققان می‏توانند با نگرش به محتوای اسناد به ناگفته‏ها‏یی از جنگ تحمیلی دست یابند. هر چند کتاب‏ها‏یی چون عملیات ثامن‏الائمه(ع) در بعد نظامی در صدد انتقال یک تجربه و بیان نقاط قوت ارتش می‏باشند ولی به لحاظ بررسی ابعاد یک عملیات می‏تواند تاریخ جنگ را به سوی مستند شدن رهنمون سازد.
کتاب عملیات ثامن‏الائمه(ع) دربرگیرنده 9 فصل است. در تدوین این کتاب به خصوص فصل‏بندی دقت نشده و فصول کتاب با فهرست مطالب متفاوت است. حتی تدوین‏کنندگان دو فصل اختصاص به فصل هشتم داده‏اند که نشان‏دهنده عدم دقت در تدوین این کتاب است. (ص291 و 323)
فصل اول کتاب اختصاص به پیشینه تاریخی اختلاف دو کشور ایران و عراق دارد. در فصل دوم نویسندگان به مسئله تجاوز عراق و اهداف آنها از تجاوز به مرزهای کشورمان و اشغال شهرهای مرزی جنوب پرداخته‏اند. فصل سوم کتاب عملیات ثامن‏الائمه(ع) به موضوع اولین شکست دشمن مزین شده است و در فصل چهارم به ورود لشکر 77خراسان به منطقه جنوب و مطالبی در این زمینه نگارش شده است. طرح‏ریزی عملیات ثامن‏الائمه(ع) موضوع فصل پنجم است و در فصل ششم نویسندگان به موضوع اصلی کتاب اجرای عملیات ثامن‏الائمه(ع) و نحوه شروع عملیات و نتایج آن پرداخته‏اند.
دیگر فصول کتاب اختصاص به موضوعاتی چون اسامی فرماندهان و شهدای عملیات، نقشه‏ها‏ و عکس‏ها‏ و سایر اسناد و مدارک عملیات ثامن‏الائمه(ع) است.
مهمترین منابع نوشتاری کتاب مزبور اسناد و خاطرات هستند. ولی در تحلیل محتوا از اسناد و خاطرات آن گونه که شایسته یک پژوهش مستقل است استفاده نشده است. در مجموع در کتاب عملیات ثامن‏الائمه(ع) نحوه استفاده از اسناد و خاطرات و ترکیب این دو به خوبی انجام نشده است برای نویسندگان، خاطرات اهمیت چندانی نداشته بطوری که در زیرنویس صفحات کتاب از آن استفاده شده است. در این کتاب منبع خاطرات مشخص نشده است و خواننده نمی‏تواند تشخیص دهد آیا مجموعه خاطرات مورد استفاده در کتاب توسط مولفین انجام شده است یا اینکه منبع آن دیگر مراکز است؟ یکی از نواقص کتاب موضوع ویراستاری علمی است، ارجاعات کتاب مزبور ناقص و به صفحات مورد استناد اشاره نشده است.


بخش اعظم کتاب اختصاص به خاطرات فرماندهان عملیات ثامن‏الائمه(ع) دارد. به ترتیب خاطرات سرهنگ عباسعلی خانی‏فر، سرهنگ ابراهیم‏پیری، سرهنگ ایزدجو، سرهنگ ابراهیم‏بانژاد، سرهنگ محمد میرپور، سرتیپ دوم عطرسایی، سرتیپ دوم علی صدیق‏زاده، سرتیپ دوم مجید صارمی، سرهنگ محمد جواد انشایی، سرهنگ سیروس سعید، سرتیپ2 کیومرث میرشکرایی، سرهنگ ناصر نژادتقی، سرهنگ مهدی مدرسی، سرهنگ حمید شهریاری، سرتیپ2 منوچهر صابریان، سرتیپ 2 علی ایرایی، سرهنگ عبدالحسین قاسمی، سرتیپ2 کریم پیروزان، ستوان ‏ها‏شمی و... بیشترین کاربرد در کتاب عملیات ثامن‏الائمه(ع) دارند.
اسناد مورد استناد در این کتاب که حاوی اطلاعات با ارزشی از عملیات ثامن‏الائمه(ع) است منتخبی از پرونده‏ها‏ی قرارگاه الوند در بایگانی نیروی زمینی و پرونده‏ها‏ی عملیاتی لشکر77 هستند که در مجموع از 116 سند استفاده شده است.
کاربرد اسناد، خاطرات، عکس و نقشه‏ها‏ی عملیاتی در کتاب عملیات ثامن‏الائمه(ع) موجب شده است تا خواننده با مطالعه این کتاب درجریان عملیات مزبور قرار گیرد و از زوایای مختلف به نحوه مشارکت لشکر77 خراسان در جنگ آشنا شود.


نویسندگان کتاب که خود از مسئولان و مشارکت‏کنندگان در عملیات عملیات ثامن‏الائمه(ع) بوده‏اند توانسته‏اند تا حدی به موضوع مورد نظر از دید نظامی پرداخته و عملیات مزبور را بر اساس اسناد و خاطرات مورد ارزیابی قرار دهند. هرچند نگارش کتاب توسط افرادی که در یک مسئله دخیل بوده‏اند مهم است و در واقع به خوبی می‏توانند فضا و اتفاقات گذشته را ترسیم نمایند اما بحث تحقیق و پژوهش در موضوع دفاع مقدس مسئله متفاوت است که در برخی از آثار جنگ مورد توجه جدی نبوده است. اغلب نویسندگان نظامی به یک بعد از موضوع توجه دارند و بدون در نظر گرفتن شرایط و جوانب مختلف اقدام به نگارش می‏کنند. در این کتاب هم فقط بعد پیروزی و موفقیت مورد نظر بوده است و نویسندگان به سایر مشکلات و مسائلی که در حول چنین عملیات‏ها‏ی وجود دارند توجه نکرده‏اند.
از جمله مواردی که نویسندگان در مقدمه کتاب مورد نظر دارند، وضعیت نیروهای نظامی پس از پیروزی انقلاب اسلامی است. به نظر می‏رسد با نفوذ گروهک‏ها‏ی ضد انقلاب در ارتش و تمرد و بی‏نظمی سربازان و کاهش طول خدمت سربازی، عدم اجرای آموزش‏ها‏ی نظامی و وضعیت نامطلوب آماد و پشتیبانی مهمترین مشکلات فرماندهان هستند.(ص9) بنابراین حکام بعثی که تحقیرهای نظامی از سوی ایران را در گذشته تحمل کرده بودند با هدف انتقام‏گیری به منظور جلوگیری از نفوذ انقلاب اسلامی و قوت بخشیدن به داعیه توسعه‏طلبی حزب بعث و سرانجام تسلط بر آبادان، خرمشهر و دست‏یابی به اروندرود در 31 شهریورماه 1359 به مرزهای ایران تجاوز کردند.


در چهاردهم آبان 1359 با اجرای فرمان تاریخی حضرت امام(ره) مبنی بر شکست حصر آبادان فرماندهان نظامی با طراحی عملیات‏ها‏ به مقبله با دشمن متجاوز می‏پردازند. لشکر 77 خراسان از جمله نیروهای نظامی است که در جنگ تحمیلی توانست با حضور در مناطق مختلف جنگ و حضور در عملیات‏ها‏ی مختلف به پیروزی و رشادت‏ها‏یی دست یابد. کتاب عملیات ثامن‏الائمه(ع) اشاره به حضور و طراحی یکی ازعملیات‏ها‏ی موفق درابتدای جنگ است. نخستین سندی که در این کتاب به لشکر77 اشاره دارد سند شماره 3 در صفحه 62 است که در ارتباط با ورود گردان 153 به منطقه ماهشهر است.
در نتیجه‏گیری که روح‏الله سروری و ابوالقاسم جاودانی از عملیات ثامن‏الائمه(ع) نموده‏اند این عملیات موفقیت‏آمیز دانسته و نتایج مادی و معنوی این عملیات این چنین تشریح نموده‏اند.

1- آزاد ساز قسمتی از سرزمین ایران به مساحت 150تا دویست کیلومترمربع
2- به اسارت درآوردن تعداد 1700 نفر نیروهای نظامی عراقی
3- غنیمت گرفتن 180 تانک و نفربر و 301 دستگاه خودرو سبک و سنگین
4- به غنیمت گرفتن مهمات، توپ صحرایی، تعدادی موشک انداز و...(ص248)

غلامرضا آذری‏خاکستر



http://www.ohwm.ir/show.php?id=1450
تمام حقوق اين نشريه متعلق به سايت تاريخ شفاهي ايران [oral-history.ir] است.