... و آفتابم آرزوست

گفتن و نوشتن از بهار، رسم پیشینه داری است. همه آن بزرگانی که ذوق و حکمتشان، اینک سرمایه فرهنگی این مرزوبوم است، درباره بهار چه ها که نسروده و ننوشته اند. ما نیز از کودکی از دوره دبستان وادار شده بودیم از بهار بنویسیم و نمره بگیریم. حال که در نیمه دوم قرن زندگی دست و پا می زنم از من می خواهند که درباره این فصل بگویم. در این کشاکش روزگار، دیگر از آن طراوت معصوم و دست نخورده عاطفه خبری نمی توان گرفت. علقه های دروغین و بدلی به اندازه ای زیاد هستند که چشم دل را برای دیدن بهار کور کرده اند.

داگ بوید و قدرت تاریخ شفاهی دیجیتال در قرن بیست و یکم

حفظ و ذخیره‏سازی دیجیتال و دسترسی به اینترنت، نه تنها شیوه ضبط و نقل تاریخ را تغییر داده، بلکه موجب احیای اهمیت قدیمی‌ترین شیوه داستان‌سرایی بشر، سنت شفاهی (the oral tradition) نیز شده اند. شاید برخی از جزئیات ارائه شده توسط مصاحبه شونده مبهم باشند- زیرا حافظه نادقیق است- ولی ضبط کردن باعث می‌شود تا آنچه از دست تاریخ‌نگار دور می شود، به چنگ آید: به طور مثال اینکه احساس و یا تفکر فرد درباره یک رویداد، مکان و زمان خاصی که تجربه کرده چه بوده است. بوید می گوید: «یک تاریخ شفاهی ضبط شده چیزی بیش از صفحه‌ای نقل شده در یک کتاب است.

تاریخ شفاهی عروسان جنگی ژاپنی در آمریکا

در کشورهایی که در کتاب «عروسان جنگی ژاپنی در آمریکا» از آنها نام برده شده، مردم به شکل سنتی با پوشیدن لباس‏های مخصوص عروسی، آماده کردن اسناد رسمی و انجام مراسم مذهبی، ازدواج خود را جشن می‏گیرند. اما با وجود چنین سنن گرانقدری، حدود 50 هزار زن ژاپنی پس از جنگ دوم جهانی با سربازان آمریکایی ازدواج کردند که تعداد بسیار کمی از آنان از چنین سنتی در ژاپن یا ایالات متحده بهره بردند. در مقابل، بسیاری از این زنان با بی‏اعتمادی، خصومت و خفت روبرو شدند. با این وجود، فقط تعداد بسیار کمی از آنها از عمل خود احساس پشیمانی کردند.

از دادستانی تهران تا سرپرستی دایرة‌المعارف تشیع

احمد صدر حاج سیدجوادی فارغ ‌التحصیل رشته حقوق و دکترای علوم سیاسی، وزیر کشور دولت مهدی بازرگان، از بنیانگذاران و اعضای اولیه نهضت آزادی ایران، دادستان تهران، عضو شورای انقلاب، از تدوین کنندگان قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، وزیر دادگستری، نماینده مردم قزوین در مجلس پیش و پس از انقلاب و 30 سال سرپرستی دایرة‌المعارف تشیع در یازدهم فروردین ماه 1392 در سن ۹۶ سالگی درگذشت. دوران حیات او همزمان با تاریخ معاصر ایران است و نگاهی به زندگی و خاطرات او گذری بر نزدیک به یک قرن تاریخ آکنده از تحول و تغییر در ایران است. در ادامه فرازهایی از زندگی وی را می‏خوانیم.

با چه كسي بايد مصاحبه كرد؟

در تاريخ شفاهي پژوهشگران مي‌بايد براي انتخاب افراد مطلع، رويكردهاي نظامدار و عملي اتخاذ كنند. اين شيوه براي اطمينان از مصاحبه‏ها‏ي انجام شده مفيد است كه مصاحبه با گسترة وسيعي از افراد كليدي انجام شود نه اين كه فقط بيانگر نگرش‏هاي تعداد قليلي از افراد حاشيه‌اي يا گروه‏ها‏ باشد. انتخاب نظامدار افراد مطلع را نمونه‏گيري نام نهاده‌اند.

فواید تاریخ شفاهی برای تحقیقات سازمانی و مدیریت‌های عالی (1)

بر پایة پنداره‌ای ناصواب که معتقد است نخبگان جوامع و کشورها همواره از فرصت‌های فراوانی برای ابراز وجود و رساندن صدای خود به دیگران برخوردارند، فضایی پدید آمده است که سازمان‌ها و تشکل‌های صنفی و مدیران یا نخبگان اقتصادیِ مرتبط با چنین محیط‌هایی را در عرصه تاریخ شفاهی غالباً نادیده می‌گیرد. حرف ما در مطلب پیش روی شما این است که، برخلاف پنداره مذکور، تحقیق در حوزة شرکت‌ها و اساساً صنوف تولیدی و تجاری و شناخت رهبران قدرتمند آنها موضوع بسیار جالبی برای مورخان شفاهی به شمار می‌آید.

طرح تاريخ شفاهي برای پنجاهمین سال فعالیت دانشگاه يورک

روایت تاريخ دانشگاه يورک در قالب آرشيو ديجيتالي جديدي که نيم قرن فعالیت برجسته دانشگاهی اين دانشگاه را گرامي مي دارد، بيان مي شود. طرح تاريخ شفاهي دانشگاه يورک قسمتي از مراسم گراميداشت پنجاهمین سالگرد فعالیت دانشگاه یورک است که خاطرات قشر وسيعي از افراد را ثبت و نقل کرده است. اين افراد شامل رئیسان و معاونين دانشگاه، دانشجويان سابق، بنيانگذاران، کارکنان فعلي قسمت آموزشي و پشتيباني و همچنين بخش وسيعي از افراد مرتبط با دانشگاه يورک هستند.

زنان، شهرزاد قصه‌های جنگ

زنان، بخشی از جمعیتِ این سرزمین را تشکیل می‌دهند، که جنگ را تجربه کرده‏اند. آن‌ها در طول هشت سال دفاع مقدس، خانه و كاشانة خود را از دست داده‏اند. بسیاری از آن‌ها به كارهايي مثل پرستاري و امدادگري، خبرنگاري، و جمع‏آوری كمك‏هاي پشت جبهه پرداخته و حتی در برخی مواقع سلاح به دست گرفته‏اند. بی‌شک نادیده گرفتن زنان به معنی چشم‌پوشی از بخشی از تاریخ جنگ است. اگرچه در سال‏های اخیر شاهد پیشرفت‏هایی در نشان دادن شخصیت واقعی زنان در جنگ بوده‏ایم؛ موانعی هنوز وجود دارند که بر سر راهِ نشر خاطرات زنان قرار گرفته‌اند، که این حوزه را دچار آسیب‏هایی کرده ‏است.

خاطراتِ من به قلم خودم

خاطرات خودنوشت یا خاطراتی که خود فرد آن را می‌نویسد، به خاطراتی گفته می‌شود که به لحاظ بکر بودن و گذشتن از ذهن فقط یک فرد، بسیار منحصر به فرد هستند. اغلب این آثار بیش از آنکه از لحاظ ادبی مهم باشند، اهمیت تاریخی دارند. بسیاری از افرادی که خاطرات خود را از دوران دفاع مقدس همان طور که به یاد می‏آورده‏اند، نوشته‏اند، شاهد رویدادهایی بوده‏اند که بی‌شک می‏تواند توجه تاریخ‌نگاران را به خد جلب کند.

پروژة تاریخ شفاهیِ نمایشگاه بَلمُرال راه‌اندازی شد

با پایان‌یافتن آمادگی‌های لازم برای نقل‌مکان انجمن کشاورزی رویال اولستر Royal Ulster Agricultural Society به محل جدید و راه‌اندازی نمایشگاه بَلمورالِ ۲۰۱۳ در پارک بَلمورال Balmoral ، اکنون زمانی مناسب برای ثبت خاطرات افرادی است‌ که طی سال‌های پیش‌از نقل‌مکان در این نمایشگاه شرکت داشته‌اند. دانشگاه کوئین‌مری Queen Mary لندن پروژة مهم تاریخ شفاهی با عنوان فرایند صلح را با سرمایه‌گذاری اتحادیة اروپا رهبری می‌کند که از سه بخش بایگانی مصاحبه‌های مربوط به زندگینامه و برگزاری آموزش تاریخ شفاهی و حمایت از توسعة پروژه‌های محلی تشکیل شده است.

وقتي براي ما مي‌نويسيد...
وقتي براي هفته‌نامه الکترونيکي تاريخ شفاهي مطلبي مي‌نويسيد، دوست داريم نکته‌هايي را در نظر بگيريد.
اين هفته‌نامه نوشته‌ها و دانسته‌هاي ما را درباره مباحث مهم؛ خاطره‌گويي، خاطره‌نگاري، يادداشت‌نويسي روزانه، سفرنامه‌نويسي، وقايع‌نگاري، روزشمار نويسي و... نشان مي‌دهد. حتي براي زيرشاخه‌هاي رشته تاريخ هم جا باز کرده‌ايم؛ و چشم به راه خبرها، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها، مقاله‌ها، يادداشت‌ها و... شما هستيم.
خوب است نام و فاميل‌تان را کامل بنويسيد. سابقه علمي و نشاني الکترونيکي را هم حتماً بنويسيد، چکيده مقاله‌ها هم که جاي خود دارد!
به ما اجازه بدهيد دست‌مان براي ويرايش، اصلاح، چينش و ترجمه مطالب شما باز باشد. در اين‌باره با خودتان هم مشورت خواهيم کرد.
دل‌مان مي‌خواهد شأن علمي و ادبي تاريخ شفاهي و اين هفته‌نامه، با نوشته‌هاي متين و موقر شما حفظ شود. حيف است خداي نکرده قلم‌مان از دايره اخلاق بيرون برود.

سایت تاریخ شفاهی حوزه هنری به عنوان تنها نماینده تاریخ شفاهی ایران در وب‌سایت عالی ترین مرجع تاریخ شفاهی جهان (انجمن بین‌المللی تاریخ شفاهی www.iohanet.org)  و در كنار تنها 12 كشور دیگر قرار گرفته است كه از قاره آسیا تنها نام ایران و ژاپن در آن به چشم می خورد. محمد كریمی، مسوول سایت تاریخ شفاهی ایران و سردبیر هفته نامه تاریخ شفاهی در این باره گفت:

 

خـاطـرات احمـد احمـد (۲۷)
به کوشش: محسن کاظمی
انتشارات سوره مهر
دفتر ادبيات انقلاب اسلامى

---

آشنايى با محمد مفيدى(1)

از بزرگ‏ترين دست آوردهاى دوران سربازى، آشنايى با شهيد محمد مفيدى بود كه شرح آن بسيار جالب است.
در پادگان كرج من در گروهان 6 بودم، هنگامى كه اسامى سربازان را مى‏خواندند، نام لاجوردى را از گروهان 3 شنيدم. حدس زدم كه او با اسدالله لاجوردى نسبتى داشته باشد. به سراغش رفتم و مسئله را از او سئوال كردم. گفت كه با او نسبت دارد. به هرحال با او دوست شدم. در رفت و آمدهايم توجه‏ام به جوان قد بلندى كه با لاجوردى در ارتباط بود، جلب شد. چند روزى در حال او دقيق شدم، ديدم كه قرآن را بسيار خوب، شيوا و بدون غلط مى‏خواند. در آن فضا و زمان اين نوع آشنايى با قرآن، ملاك و معيار خوبى براى شناخت برخى افراد مذهبى بود. لذا طرح دوستى را با او ريختم و به تدريج اطلاعاتى راجع به او كسب كردم. او فقط مرا با عنوان سركار احمد احمد مى‏شناخت.
مدتى كه گذشت من برخى مسائل اعتقادى و سياسى را با او طرح كردم. برخورد و واكنش محمد بسيار پخته و سنجيده بود. دريافتم كه او فردى كاملاً سياسى ـ مذهبى است. در روزهاى بعد تمام اوقات فراغت ما صرف مباحث سياسى و اعتقادى مى‏شد. بعد فهميدم كه مصطفى مفيدى(2) برادر او و دكتر عباس شيبانى(3) شوهر خواهرش هستند و او اطلاعات سياسى خوبى دارد.
پس از گذشت سه ماه، هر دو نسبت به يكديگر اعتماد و اطمينان متقابل يافتيم. او برخى فعاليتهاى سياسى و مبارزاتى خود را با من درميان گذاشت. من نيز او را به عباس آقا زمانى معرفى كردم تا پس از تأييد وى، جذب حزب‏الله شود. محمد چند جلسه‏اى با عباس به‏بحث و گفتگو نشست و پس از آن وارد كادر مركزى حزب‏الله شد.
مفيدى در ميانه دوره آموزشى، به اين نتيجه رسيد كه به هر نحوى شده از ادامه دوران خدمت، سر باز زند. زيرا مى‏پنداشت كه سربازى وقت تلف كردن است و بايد به‏سراغ اصل مبارزه رفت.
از طريق شوهر خواهرش (دكتر شيبانى) با دكتر كاظم سامى (4) ارتباط برقرار كرد. او روان‏پزشك بود و راه‏نماييهاى لازم را به محمد ارائه داد. دكتر سامى تنها راه خلاصى از سربازى را در پيش گرفتن مشى ديوانگان و محجورين دانست. محمد نيز با استفاده از مشورتهاى دكتر، نقش يك روان‏پريش و ديوانه را بدون كوچك‏ترين اشتباهى بازى كرد. او گاه ساعتها به يك‏نقطه خيره مى‏شد. حالتها و رفتارهاى غيرعادى را آن‏چنان ماهرانه به‏نمايش مى‏گذاشت كه براى هيچ‏كس جاى شك و شبهه نمانده بود كه ديوانه است. تمام تستها و آزمايشهاى روان‏شناسى روى او مثبت بود. پس از مدتى فرماندهان از وجود يك ديوانه در پادگان احساس خطر كردند و به او معافيت از خدمت سربازى دادند.
پس از اخذ معافيت، به‏دامن مبارزه بازگشت و فعاليت خود را در حزب‏الله شدت بخشيد. او استعداد عجيبى در برقرارى ارتباط با گروههاى مختلف داشت و توانست اخبار بسيار خوبى براى ما از آنها بگيرد. فعاليتهاى بعدى محمد مفيدى و نقش او در ترور سرتيپ طاهرى، دستگيرى و شكنجه‏هاى اين شهيد، خود داستانى است بزرگ كه با بيان خلاصه، حق مطلب ادا نمى‏شود. (5)

---

۱ ـ محمد مفيدى، به سال 1327 در تهران متولد شد و تحصيلات خود را در رشته طبيعى در مدرسه دارالفنون گذراند. او به خاطر مناسبات خانوادگى با نهضت آزادى آشنا بود و در جوانى از طريق احمد احمد به حزب‏الله دعوت شد. وى فعاليتهاى مبارزاتى خود را با سعيد صفار اول و عليرضا سپاسى‏آشتيانى پى‏گرفت و از طريق اينها به سازمان مجاهدين خلق پيوست. او در دوران مبارزه با نامهاى مستعار محمد لطفى و محمد امينى به فعاليت مى‏پرداخت.