شماره 9    |    22 دي 1389

   


«تاريخ شفاهي بخش جدايي ناپذير تاريخ نگاري معاصر»
با نگاهي به كارنامه تاريخ شفاهي در چند سال گذشته به مواردي چون برگزاري همايش ها و كارگاه هاي تخصصي ساليانه، ايجاد رشته تاريخ شفاهي در دانشگاه، تشكيل انجمن تاريخ شفاهي ايران، ايجاد سايت‌هاي تاريخ شفاهي اعم از دولتي و غيردولتي و راه اندازي هفته الكترونيكي توسط دوستان و کارشناسانی درحوزه  هنري تبليغات اسلامي برمی خوریم.
اما سندي مهم وجود دارد كه بيانگر نهادينه شدن تاريخ شفاهي است؛ اين سند، خود، سندي شفاهي به شمار مي آيد و در تمام گروه هاي تاريخ موجود است، و آن نحوه برخورد اساتيد دانشگاهي با مقوله تاريخ شفاهي است. به بيان ديگر با بررسي گروه هاي تاريخ در سراسر كشور، دانشگاه دولتي و غيردولتي، به واقعيتي نهفته می رسیم، و آن، اين كه اساتيد گروه تاريخ اکنون نسبت به گذشته با نگاهي متفاوت به تاريخ شفاهي می نگرند و با كنارگذاردن بدبيني هاي سابق، تاريخ شفاهي را به عنوان عاملي مهم در توليد سند پذيرفته اند.
در مقاطع كارشناسي ارشد و دكتري، شاهد بودم كه بيشتر استادان گروه تاريخ، تاريخ شفاهي را به عنوان شيوه اي كارآمد و نوين در توليد سند باور نداشتند.
اما خوشبختانه در طي دو سه سال گذشته مي بينيم كه حتي برخي استادان كه در گذشته، تاريخ شفاهي را نقد و حتي نفي مي كردند، اكنون آن را به عنوان يك شيوه مؤثر در توليد سند پذيرفته اند و بهره برداري از تاريخ شفاهي در پژوهش هاي علمي را به دانشجويان توصيه مي كنند؛ به طوري که در اغلب پايان نامه هاي ارشد و دكتري كه با موضوع تاريخ معاصر به ويژه پنجاه سال گذشته تدوين مي شود، نبود مصاحبه، از سوي استاد راهنما، مشاور و داور به عنوان ضعف علمي مطرح مي گردد. اين مهم بي گمان حاصل فعاليتها و تلاش هاي شفاهي كاراني است كه در طي دو دهه گذشته در بدترين شرايط كاري و با جود كم توجهي هاي مقامات دولتي و حتي برخي اساتيد دانشگاه ها، هيچ گاه از فعاليت مستمر دست نكشيدند.
البته در اين راه استاداني از دانشگاه هاي مختلف بودند كه با همدلي و ايجاد درس و رشته تاريخ شفاهي زمينه هاي آن تحول را مهيا كردند، اما بدون شك نبايد زحمات آن دسته از پژوهشگراني كه با وجود تمام مشكلات مادي و معنوي در پذيرش و ايجاد تاريخ شفاهي در جامعه علمي- پژوهشي كشور رنج بردند را فراموش كرد. بايد گفت كه جايگاه امروزين تاريخ شفاهي نتيجه فعاليت هاي پيگير آنان است. اميد است اين روند رو به رشد از مدار توجه مديران فرهنگي نيز خارج نشود و براي حفظ حافظه فرهنگ و تمدني ملت صاحب تاريخ ايران از حمايت لازم برخوردار گردد.
اكنون به جرأت مي توان گفت كه تاريخ شفاهي در ايران مسير خود را يافته است و هيچ يك از مراكز آرشيوي و دانشگاهي، تاريخ شفاهي را شيوه اي غيرعلمي نمي دانند و روندي را كه از سال ها قبل از انقلاب آغاز شده بود با پيروزي انقلاب اسلامي به طور جدي تر مورد توجه پژوهشگران تاريخ معاصر قرار گرفت و امروز اسناد ذي قيمتي از نتيجه آن تلاش و توجه توليد شده است. اسنادي با اطلاعاتي بي-نظير كه مكمل متون تاريخي هستند و با نبود آنها بخش هايي مهم از تاريخ كشورمان پوشيده و نانوشته مي ماند.
در پايان، اميد آن داريم كه اين اسناد در گردونه تاريخ نگاري قرار گيرد و مراكز آرشيوي آنها را در اختيار تمامي پژوهشگران و دانشجويان بگذارند.
هرچند بروز تاريخ شفاهي به عنوان رشته اي مستقل همچون بيشتر شاخه ها و رشته هاي علوم انساني از جامعه علمي غرب نشئت مي گيرد؛ اما تعريف و تعبير تاريخ شفاهي در كشورما با توجه به روند رويدادهاي تاريخي معاصر- به ويژه پنجاه سال اخير- به گونه اي جزء جدايي ناپذير تاريخ نگاري شده است. بدين توضيح كه با گزينش و كاربرد تاريخ شفاهي در بررسي هاي تاريخي و پژوهش هاي علمي، بخش مهمي از داده ها و آگاهي هاي تاريخي در كنار گزارش هايي كه در متون تاريخي آمده است، نتيجه اي علمي- كاربردي و كارآمد به دست مي دهد. بنابراين، تاريخ شفاهي لازمه پژوهش هاي علمي تاريخي در ايران به شمار مي آيد و جايگاهي مهم در علم تاريخ دارا است.

علی ططری
دانشجوی دکتری تاریخ و مدیر مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی


زیتون سرخ(۹)

خاطرات‌ناهيد‌يوسفيان

گفت و گو و تدوين: سيدقاسم‌ياحسيني

انــتــشـارات‌سـوره‌مــهــر(وابسـته‌بـه‌حـوزه‌هنـري)

دفتـرادبيات و هنر مقـــاومت

نقل و چاپ نوشته‌ها منوط به اجازه رسمي از ناشر است.


پدرم كه راننده همان قطار بود، آمد. با گريه گفتم: «مأمور نگذاشت بروم بستني کيم بخرم.» پدرم گفت: «كار خوبي كرد! مي‌رفتي پايين و گم مي‌شدي. من تو را مي‌شناسم!»
در تهران نيز پدرم مرا سوار قطار كرد و به تبريز فرستاد. اين بار در كوپه تنها نبودم. اگرچه آرزوي خريد كيم در آن سفر به دلم ماند اما آن سال تابستان را در تبريز نزد خاله‌ام سپري كردم و خيلي هم به من خوش گذشت.

***

فصل چهارم

از سال سوم دبستان شروع كردم به مطالعه كتاب‌هاي غير درسي. مشترك مجله كيهان بچه‌ها شدم! هر هفته اين مجله را به دست مي‌آوردم و تمام مطالب آن را با شور و شوق كودكانه مي‌خواندم. از داستان‌هاي خارجي و كاريكاتور‌هاي آن خيلي لذت مي‌بردم. چون قدرت خريد كيهان بچه‌ها را نداشتم آن را كرايه مي‌كردم. در شهر اراك يك دكه روزنامه‌فروشي بود كه مجلاتي چون كيهان بچه‌ها، زن روز، فردوسي، روشن‌فكر، سخن و... را شبي يك قران (ريال) كرايه مي‌داد. من به خاطر آنكه پول زيادي ندهم، فقط يك شب مجله را نگاه مي‌داشتم و در همان يك شب همه مطالب آن را مي‌خواندم. پوران هم مجله زن روز كرايه مي‌كرد و من اين مجله را هم مي‌خواندم.‌
كمي بعد كه عادت به خواندن و مطالعه كردن پيدا كردم، شروع كردم به كتاب خواندن. همسايه‌اي داشتيم به نام آقاي شهرياري. مردي باوقار، فاضل و اهل كتاب و مطالعه بود. در خانه‌اش انواع كتاب‌ها يافت مي‌شد؛ از رمان‌هاي نويسندگان روسي و فرانسوي تا داستان‌هاي ايراني صادق هدايت و صادق چوبك. بچه‌هاي آقاي شهرياري هيچ‌كدام اهل مطالعه و كتاب نبودند. من و پوران نزد آقاي شهرياري مي‌رفتيم و التماس مي‌كرديم تا به ما كتاب بدهد. اوايل براي ما اهميتي قائل نمي‌شد و به ما كتاب نمي‌داد؛ اما كمي بعد وقتي ديد اهل مطالعه مجله و روزنامه هستيم، دلش براي ما سوخت و اجازه داد از كتاب‌هاي كتابخانه‌اش استفاده كنيم. آقاي شهرياري مرد جاافتاده‌اي بود. برخي كتاب‌ها را به ما معرفي مي‌كرد.
خوب به ياد دارم اولين كتابي كه خواندم گوهر دانش‌ نام داشت. كتابي بود درباره زندگي دانشمندان بزرگ جهان و از بخش‌هاي كوچكي تشكيل شده بود. من اين كتاب را با اشتياق خواندم و از مطالب آن بسيار لذت بردم. زندگي مردان بزرگ علم و دانش براي من از همان روزگار جذابيت خاصي پيدا كرد. تا سال‌هاي زيادي آن كتاب را داشتم و بعدها گم شد. اغلب كتاب‌ها تاريخي، شعر و رمان بودند. به تاريخ و شعر علاقه چنداني نداشتم. اغلب رمان مي‌خواندم. در سال‌هاي چهارم تا ششم دبستان، كتاب‌هاي زيادي از كتابخانه‌ آقاي شهرياري را خواندم. آثاري چون جنگ و صلح تولستوي، بينوايان ويكتور هوگو، بر باد رفته مارگاريت ميچل، دزيره آن ماري سلينکو، بابا لنگ‌دراز جين وبستر و آثار پليسي و ترسناك نويسندگاني چون جورج سيمنون، آگاتا كريستي و... عاشق كتاب‌هاي پليسي و حادثه‌اي بودم. برخي اوقات كتاب‌هاي عادي نويسندگاني چون م.ر. اعتمادي، پرويز قاضي‌سعيد، حسين‌علي مستعان و جواد فاضل را هم مي‌خواندم.
ميان كتاب‌هاي آقاي شهرياري كتابي بود با نام خارجي انگيزاسيون يا تفتيش عقايد در قرون وسطي. كتاب كلمات دشوار خارجي زيادي داشت. اين كتاب درباره وضع دانشمندان اروپا در قرون وسطي و مخالفت كليسا و كشيش‌ها با علوم جديد بود. داستان محاكمة گاليله نيز آمده بود. با وجودي كه كلمات كتاب خيلي سنگين بود، من با علاقه اين كتاب را خواندم و تحت تأثير آن قرار گرفتم. آن‌قدر از اين كتاب خوشم آمد كه آن را از كتابخانه آقاي شهرياري كِش رفتم و نزد خودم نگاه داشتم. كتاب كهنه‌اي بود.



 

گزارش میزگرد «نقش تاریخ شفاهی در توسعه تاریخ اجتماعی»

سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به تاریخ 15 دی 1389 میزگردی شکل داد تا به بررسی «نقش تاریخ شفاهی در توسعه تاریخ اجتماعی» بپردازد. امروزه تاریخ شفاهی با توجه به قابلیت های نهفته در آن توانسته قفل بسیاری از درهای بسته را به روی محققین باز کند. فرصت و فضایی را فراهم کند تا اطلاعات پنهان آشکار شوند. تاریخ شفاهی می تواند جامعه را به وقایع تاریخی نزدیک کند.


خودکشی دیگری در خانواده پهلوی

علیرضا پهلوی، متولد 8 اردیبهشت سال ۱۳۴۵ در تهران و دومین فرزند پسر محمدرضا دیکتاتور ، آخرین شاه ایران است؛ که صبحگاه چهاردهم دی ماه ۱۳۸۹، چهارم ژانویه ۲۰۱۱، با شلیک گلوله از اسلحه شکاری خود در خانه مسکونی اش در شهر بوستون آمریکا به زندگی اش خاتمه داد.


حقایق و آمار جنگ در نظام‌ رسانه‌ای ما سانسور می‌شود

مرتضی سرهنگی در نشست تحلیل ادبیات دفاع مقدس گفت: نظام رسانه‌ای ما به جای استفاده از زبان تعقلی، همچنان بر دستور زبان عصر جنگ یعنی دستور زبان تبلیغی استوار است و این مساله سبب شده که بسیاری از حقایق و آمار سانسور و زمینه‌ساز برخی شبهات شود.


دعوت به "دنياي جاويد"، حقيقتي براي هميشه

تشكيل اتحاد جماهیر شوروی، حاصل انقلاب ۱۹۱۷ روسیه بود و قدرت سیاسی و اداری آن تنها در كنترل حزب کمونیست اتحاد شوروی قرار داشت. پس از پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ و در طول جنگ سرد، شوروی و آمریکا ابرقدرت‌های جهانی به شمار می‌رفتند.


مادر تمام نبردها: طرح استراتژیک صدام حسین برای جنگ خلیج فارس

اسناد محرمانه کشف شده در چندین مرکز بایگانی رسمی اشغال شده در زمان جنگ عراق در سال 2003 به جهان غرب اولین نگاه مشروح و مفصل نسبت به عراق صدام حسین را ارائه داد...


دومین مصاحبه تاریخ شفاهی مجلس انجام شد

«علی ططری» رئیس مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی با بیان این مطلب گفت: در تدوام انجام مصاحبه های شفاهی که در مرکز اسناد کتابخانه مجلس ترسیم شده و از قبل برنامه ریزی شده بود، نخستین مصاحبه تاریخ شفاهی مجلس در گفت‌و‌گو با یکی از کارمندان مجلس سنا انجام شد.


فرقة دموكرات آذربايجان از زبان ابراهيم ناصحي

زماني‌كه خبر خودكشي هيتلر در آوريل 1945/ ارديبهشت 1324 انتشار يافت، براي استالين ترديدي باقي نماند كه تمام فكر و اهتمام خود را به موضوع نفت شمال ايران معطوف كند. به‌ويژه كه دولت ايران فرستادة او را ـ سرگئي كافتاراذره ـ چند ماه قبل (18 دي ماه 1223)، دست خالي از تهران برگردانده بود.


ارسال 46 مقاله به همایش «ایران و استعمار انگلیس» تا کنون

«قاسم تبریزی» عضو موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی گفت: همایش ایران و استعمار انگلیس،سوم اسفند سال جاری همزمان با سالروز کودتای انگلیسی 1299برگزار خواهد شد.


«ايران و لهستان، برگ‌هايي از تاريخ روابط ايراني‌ها و لهستاني‌ها»

«ايران و لهستان، برگ‌هايي از تاريخ روابط ايراني‌ها و لهستاني‌ها» مجموعه مقالاتي است كه به پيوندهاي تاريخي و فرهنگي ريشه‌دار دو كشور مي‌پردازد. در اين مجموعه روابط تاريخي ايران و لهستان به شيوه‌اي تحقيقي و از جنبه‌هاي گوناگون بررسي مي‌شود.


تاریخ شفاهی جنگ و مسئله قومیت ها در ایران

در تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی و به خصوص جنگ هشت ساله عراق علیه ایران، می توانیم معتقد به «روایت بومی و محلی با زبان و ادبیات اقوام غیر فارس اما ایرانی» از انقلاب و جنگ تحمیلی باشیم؟


شهید محلاتی، نمونه اي بارز از نقش روحانيت در دفاع مقدس...

نگاه سيد علي اصغر تقوي، پژوهشگر دفاع مقدس، به شهداي روحاني آن دوران پر شكوه و در ياد ماندني، به ويژه آيت الله شيخ فضل الله محلاتي، نگاه ويژه و جالبي است. تقوي، در اين گفت و گو، دوره هاي مختلف زندگي مبارزاتي شهيد را فصل بندي كرده و ...


توجهی دوباره به خبر نهمین کنفرانس تاریخ علوم اجتماعی اروپا (EESHC)

در هفته گذشته میزگردی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی با عنوان «نقش تاریخ شفاهی در توسعه تاریخ اجتماعی» برگزار شد. این میزگرد و خبر مربوط به برگزاری کنفرانس بین المللی تاریخ شفاهی در گلاسکو اسکاتلند؛ نشان از اهمیت تاریخ شفاهی در برقراری ارتباط میان فرهنگ ها دارد.


«تاريخ و روايت»

«تاريخ و روايت» نوشته جفري رابرتز با ترجمه جلال فرزانه دهكردي به كوشش دانشگاه امام صادق (ع) منتشر شد. اين كتاب به مباحث روايت ‌شناسانه در حوزه تحليل تاريخ مي‌پردازد و افق‌هاي تازه‌اي را در تحليل تاريخ ترسيم مي‌كند كه مي‌تواند در مطالعات انتقادي به كار گرفته شود.


تاريخ شفاهي جنگ عراق عليه ايران-5 (راوي و روايت)

به عقيده سانتاسامبات1 مصاحبه با نخبه، فرصتي است براي كشف و درك تمايز بين «زندگي» به معني فعليت يافتن آن و «زندگي» به مثابه زنده‌بودن چنان كه شايسته و بايسته است؛ يعني تجربه‌كردن، آموختن و انعكاس‌دادن احساسات و افكار خود؛


حرکت از متن به تئوری

ادبیات جنگ حالا با گذشت 3دهه از نخستین روزهای جنگ، به بازنگری و پژوهش جدی نیاز دارد. این ‌گونه از ادبیات برخلاف تقریبا همه گونه‌های دیگری که در ایران وجود دارند، وارداتی نیست و تا حد زیادی فرایند درست خلق نظریه را تا‌کنون پیموده است.


خاطره در خاطره

در سال 60 وقتی که از کردستان برگشتم کازرون شنیدم که جلال نوبهار در جبهه دهلاویه مجروح شده است یک شب به منزل ایشان رفتم و او از نحوه مجروح شدنش برایم چنین گفت:


تاریخ شفاهی شهید شاه آبادی - 1 (تمام کارهایش با حقیقت و ایمان توأم بود)

آيت الله شهيد حاج مهدي شاه آبادي، از هر نظر الگويي تمام عيار بود. انسان كامل همه كارش و همه حرفش درس است، حتي در ساده ترين كارها، مانند زدودن سنت غلطِ پيشي گرفتن مردها در تمام جزئيات و شؤون ريز و درشت زندگي ايراني.


لایه های متون تاریخ شفاهی

اگر مصاحبه‌کننده به اندازۀ کافی اطلاعات و مهارت و همچنین شجاعت داشته باشد، خواهد توانست حتی از کتمان‌کننده‌ترین و ملاحظه‌کارترین خاطره‌گوها، حقیقت رویدادهای تاریخی را کشف کند و باعث شود متنی (text) قوی و ارزشمند در عرصۀ تاریخ شفاهی پدید آید.


خاطرات تولد یک داستان

نوشتن درباره‌ی شکل گیری یک داستان، کار بسیار سختی است از چند منظر. یکی این‌که به هرحال نویسنده مجبور می‌شود در باره‌ی کارش توضیحاتی بدهد که گاه چون حالت دفاعی پیدا می‌کند، ممکن است این ذهنیت را به وجود بیاورد که وی دچار شیفتگی نسبت به اثرش است.


نكاتي درباره‌ي زندگي و آثار و شيوه‌ي تاريخ‌نگاري استاد صدرالدين عيني نويسنده‌ي نامدار تاجيك

سرگذشت فرهنگ و زبان مردم تاجيكستان، همچون سرگذشت سياسي و اجتماعي‌شان، بسيار پرحاشيه و دردناك بوده است. همواره در معرض توفان‌هاي صعب و يورش‌هاي بي‌منطقِ فرهنگ‌هاي ضعيف‌تر وخشن‌تري كه نمي‌توانستند بدويت خود را در رقابت با اين زبان و فرهنگ كهنسال و غني پنهان سازند


وقتي براي ما مي‌نويسيد...
وقتي براي هفته‌نامه الکترونيکي تاريخ شفاهي مطلبي مي‌نويسيد، دوست داريم نکته‌هايي را در نظر بگيريد.
اين هفته‌نامه نوشته‌ها و دانسته‌هاي ما را درباره مباحث مهم؛ خاطره‌گويي، خاطره‌نگاري، يادداشت‌نويسي روزانه، سفرنامه‌نويسي، وقايع‌نگاري، روزشمار نويسي و... نشان مي‌دهد. حتي براي زيرشاخه‌هاي رشته تاريخ هم جا باز کرده‌ايم؛ و چشم به راه خبرها، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها، مقاله‌ها، يادداشت‌ها و... شما هستيم.
خوب است نام و فاميل‌تان را کامل بنويسيد. سابقه علمي و نشاني الکترونيکي را هم حتماً بنويسيد، چکيده مقاله‌ها هم که جاي خود دارد!
به ما اجازه بدهيد دست‌مان براي ويرايش، اصلاح، چينش و ترجمه مطالب شما باز باشد. در اين‌باره با خودتان هم مشورت خواهيم کرد.
دل‌مان مي‌خواهد شأن علمي و ادبي تاريخ شفاهي و اين هفته‌نامه، با نوشته‌هاي متين و موقر شما حفظ شود. حيف است خداي نکرده قلم‌مان از دايره اخلاق بيرون برود.

 
 

       تمام حقوق اين نشريه متعلق به سايت تاريخ شفاهي ايران [oral-history.ir] است.
counter UPDATE error: 1054, Unknown column 'count' in 'field list'