• توجه به تاریخ شفاهی، فراگیر شده است

نظریه تاریخ شفاهی (52)

نویسنده: لین آبرامز
مترجم: علی فتحعلی آشتیانی

_____________________________________

پس از آنکه رویداد یا تجربه در ذهن و حافظة پاسخگو احیاء شد، نوبت به مرتب کردن و شکل دادن به آن توسط راوی می‌رسد؛ تکه‌های خاطره زنجیروار به هم متصل می‌شوند، و با تکیه بر دانشی که کیفیت و ریخت رویداد یا تجربه را ترسیم می‌کند معنای آن فهمیده و فهمانده می‌شود-لازم به ذکر است که موقعیت متنیِ بازیابی خاطرات نیز بر این فرایند تأثیر می‌گذارَد. شاکتر مطلب فوق را این چنین خلاصه کرده است:«ما در حین یادآوری در واقع مناسب‌ترین قطعه‌ای را که در حافظه‌مان موجود است پیدا و الگویی را بدان وسیله تکمیل می‌نماییم و این چنین نیست که نوری به قدرت یک نورافکن قوی را روی تصویر حک‌شده در حافظه‌مان بتابانیم».[1]به بیان دیگر، خاطرات فردی یا خودزیست‌نامه‌ای انسان‌ها انبار نمی‌شوند که بعداً در لباس جدیدی برای مخاطب به نمایش درآیند، بلکه اطلاعات ذخیره‌شده در حافظه با موقعیت فعلی ترکیب و از نو ساخته می‌شوند.[2]

عواملی که به ما می‌گویند چه چیزهایی را و چگونه به یاد بیاوریم، کدامند؟ علاوه بر موضوع نشانه‌ها و سرنخ‌ها که بدان پرداختیم، مسلماً محیط حضور پاسخگو که نشانه یا سرنخ را به او داده است نیز بر نحوة بازسازی گذشته مؤثر است. زمانی فروید گفته بود:«نبش قبر خاطرات «حقیقی» بیمار از زیر آوارِ پراکندة گذشته امکان‌پذیر است».[3]امروزه کمتر کسی دیدگاه او را تأئید می‌کند. مع‌ذلک، روانکاوانی که خاطرات مددجویان‌شان را می‌کاوند معتقدند که به مدد روانکاوی می‌توان «محیط بازیابانه‌ای»[4] برای بازسازی گذشته به وجود آورد.[5]آنها خاطرات را باستان‌شناسی نمی‌کنند، بلکه با فعالیت‌های علمی‌شان مجال بازآفرینی به گذشته می‌دهند. روانکاو یا درمانگر در چنین محیطی شرایط یادآوری خاطرات مددجو را فراهم می‌سازد و سپس سرنخ‌ها یا پاسخ‌هایی را به نحوی به خاطره/حافظة او می‌دهد که تجربه‌های ذخیره‌شده و یا پنهان در اعماق ذهن او بیرون بریزند. در اینجا باید بین رویة تاریخی و روشِ درمانی تمایز قائل شویم. مورخان شفاهی روانکاو نیستند؛ زیرا بینش عمیقی را که دربارة مصاحبه‌شونده‌شان به دست می‌آورند صرفاً برای خودشان می‌خواهند و سخن گفتن‌شان با راوی به هیچ وجه جنبة درمانی ندارد. ما تلاش می‌کنیم محیط راحتی را برای پاسخگو به وجود بیاوریم، و مجموعه سؤالات یا محرک‌هایی داریم که در خلال گفتگویی کمابیش آزاد دربارة گذشتة راوی، از آنها برای گشودن قفل خاطرات او کمک می‌گیریم. البته قدرت ما معمولاً به حدی نیست که بر سایر جنبه‌های این محیط (مثل تکاپوشناسی خانوادگی، وضعیت اقتصادی و دیگر متغیرها) تأثیر بگذاریم؛ یعنی جنبه‌هایی که در شکل دادن یادآوری فرد دخالت دارند. به هر صورت، مورخان شفاهی نباید سودای تبدیل شدن به درمانگر یا طبیب آلام روحی و روانی انسان‌ها را در سر بپرورانند.